آلاینده‌های تالاب انزلی تهدیدی برای سلامت/ از بهشت تا لجنزار؛ تبدیل دو رودخانه حیاتی رشت به کانال فاضلاب

اقتصاد۲۴- محیط زیست گیلان در وضعیت هشدارآمیز قرار دارد. حالا رسوبات ۵۰ ساله فاضلاب شهری، کشاورزی و صنعتی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و عمق این تالاب از ۱۰ متر در سال‌های پیش از انقلاب به کمتر از ۵۰ سانتی‌متر رسیده است و در برخی نقاط عمق تالاب از بین رفته است.

محیط زیست گیلان در وضعیت هشدارآمیز قرار دارد. حالا رسوبات ۵۰ ساله فاضلاب شهری، کشاورزی و صنعتی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و عمق این تالاب از ۱۰ متر در سال‌های پیش از انقلاب به کمتر از ۵۰ سانتی‌متر رسیده است و در برخی نقاط عمق تالاب از بین رفته است. به‌جز این، شیرابه فاضلاب دو رودخانه مهم منطقه یعنی گوهررود و زرجوب را در آستانه مرگ کامل قرار داده است و حالا گیلانی‌ها با هر اندک نسیم، موجی از انواع ویروس و میکروب و ذرات سنگین حاصل از فاضلاب و پساب‌های انسانی، صنعتی و کشاورزی را تنفس می‌کنند. این مهم‌ترین نکاتی است که هادی حق‌شناس، استاندار گیلان، در نشست خبری خود به آن اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که برای جلوگیری از وخامت اوضاع فقط به رقمی حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان نیاز است تا تصفیه‌خانه‌های مهم شهر ساخته شود، اما دست دولت تنگ است و این بودجه در اختیار استان نیست.

مرگ تالاب انزلی

شهر رشت از گذشته‌های دور بین دو رودخانه گوهررود و زرجوب متولد شد. در این دو رودخانه بیشتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب جاری بود و آب فراوان و طبیعت گشاده‌دست، سفره نعمت را بر ماهیگیران، کشاورزان و دامداران گشود. حالا، اما بهشت زیبا و خوش آب و هوای رشت رو به اضمحلال می‌رود و گوهررود و زرجوب آکنده از لجن و فاضلاب است. لجن و فاضلابی که پساب زیست شهری است و به دو رگ حیاتی رشت می‌ریزد. فاضلاب شهری از گوهررود و زرجوب به سمت رودخانه پیربازار روانه می‌شود و از آنجا سر از تالاب انزلی درمی‌آورد.

بیشتر بخوانید:دفن پسماند‌ها دفن و بحرانی که زنده می‌ماند/ مرگ تدریجی طبیعت ایران با دفن غیراصولی ۹۵ درصد پسماند‌ها

پساب و فاضلاب انسانی رشت، خمام، صومعه‌سرا، ماسال و... ۷۰۰ روستا به دو رودخانه زرجوب و گوهررود می‌ریزد. در واقع پساب انسانی جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر به تالاب انزلی سرازیر می‌شود. ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و پساب ۲۳۰ هزار هکتار شالیزار و مزرعه و پساب غلیظ شهرک صنعتی گیلان همه و همه وارد تالاب انزلی می‌شود. با وجود اینکه بخش اصلی پساب انسانی و کشاورزی شهر‌های رشت، انزلی، صومعه‌سرا، ماسال، فومن و ۷۰۰ روستا وارد تالاب می‌شود، اما پساب صنعتی اثر تخریبی به نسبت بیشتری نسبت به حجم و گستره پساب‌های خانگی در حال ورود به تالاب انزلی را به خود اختصاص داده است.

از آن سو تالاب لایروبی نمی‌شود و انباشت رسوبات باعث مرگ قریب‌الوقوع تالاب انزلی شده است. تالاب انزلی ۲۰۰ هزار مترمربع وسعت دارد و به گفته هادی حق‌شناس، استاندار گیلان، در ۵۰ سال گذشته لایروبی نشده است. انباشت ۵۰‌ساله فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی در تالاب انزلی وضعیت هولناکی را ایجاد کرده است. حق‌شناس توضیح می‌دهد که عمق تالاب انزلی پیش از انقلاب بیش از ۱۰ متر بود و حدود دو دهه پیش عمق تالاب به دلیل انباشت رسوبات به پنج متر رسید و در حال حاضر عمق آن به نیم‌متر رسیده است. در برخی نقاط تالاب هم دیگر عمقی وجود ندارد. در واقع انباشت گسترده فاضلاب خانگی، صنعتی و کشاورزی اکنون به‌گونه‌ای شده است که یک قایق نمی‌تواند در تالاب حرکت کند.

استاندار گیلان در نشست خبری خود تأکید می‌کند که در هفته‌های گذشته نزدیک به سه میلیارد مترمکعب آب از طریق بارش‌ها به گیلان سرازیر شده است. حجم آبی که تقریبا حدود سه برابر مصرف آب شرب یک سال مردم تهران است، اما تالاب انزلی پر شده است و جایی برای ذخیره این حجم آب شیرین وجود نداشت. در نتیجه این حجم آب، به صورت سیلاب‌های ویرانگر ظاهر می‌شود. انباشت ۵۰‌ساله فاضلاب در تالاب انزلی سبب نگرانی برای سلامتی مردم منطقه شده است. استاندار گیلان تأکید می‌کند که فقط یک نسیم کافی است که گرد و غبار فاضلاب و انواع ویروس و میکروب را به ریه مردم بفرستد و بیماری در منطقه شایع شود و هزینه‌های درمان در این منطقه را افزایش دهد، اما جالب اینجاست که سرانه تخت بیمارستان هم در گیلان پایین‌تر از میانگین کشوری است. به گفته حق‌شناس، میانگین سرانه تخت بیمارستان برای هر هزار نفر در کشور ۱.۸ تخت است، اما در گیلان فقط ۱.۴ تخت است. از سوی دیگر بنا به اعلام مرکز تحقیقات شیلات، از ۷۰ گونه آبزیان موجود در تالاب انزلی اکنون نیمی از این گونه‌ها وجود ندارد.

بیشتر بخوانید:معمای بی جواب بحران آلودگی ارس/ افزایش نگرانی‌ از آلودگی رودخانه ارس و پیامد‌های زیست‌محیطی آن

لایروبی تالاب انزلی، اما دیگر به‌سادگی ممکن نیست. هادی حق‌شناس، استاندار گیلان، توضیح می‌دهد که فقط در عمق پنج متری تالاب انزلی با وسعت ۲۰۰ هزار مترمربع، حدود یک میلیارد مترمکعب پساب انباشت شده است و اگر تمام تجهیزات لایروبی کشور در استان گیلان به کار گرفته شود، فقط می‌تواند ۳۰ میلیون مترمکعب پساب را لایروبی کند و حالا وضعیت لایروبی تالاب انزلی هم به شرایط وخیمی رسیده است. به گفته حق‌شناس، راهکار جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع تالاب انزلی احداث تصفیه‌خانه فاضلاب در شهر رشت، صومعه‌سرا و انزلی است که برای احداث تصفیه‌خانه در این سه شهرستان، ۳۰۰ میلیون دلار (معادل ۲۰ هزار میلیارد تومان) اعتبار نیاز است.

استاندار گیلان تأکید می‌کند که عمق کم چاه‌های آب در گیلان سبب می‌شود آب آشامیدنی این استان بیشتر در معرض آلاینده‌ها باشد و آب گیلان به‌راحتی قابل آلوده‌شدن بوده و این در حالی است که میانگین اجرای طرح‌های آب و فاضلاب و تصفیه در ایران ۶۶ درصد و در گیلان ۲۶ درصد است و این رقم کمی است.

حق‌شناس با اشاره به اینکه محیط زیست گیلان به نقطه خطرناکی رسیده، در زمینه ایجاد تصفیه‌خانه فاضلاب شهر صنعتی رشت توضیح داد: فاضلاب شهر صنعتی رشت به لحاظ حجم ۱۵ هزار متر مکعب است، اما از نظر اثرگذاری یک‌سوم منشأ آلودگی تالاب انزلی است؛ چون پساب صنعتی و سمی است. برای ایجاد تصفیه‌خانه، شهر صنعتی رشت به حداکثر هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

بیشتر بخوانید:برسازی رهاسازی شیرابه زباله در رودخانه‌ای در شمال ایران؛ سرطان و آلزایمر پیامد آلودگی آب‌ها!

این در حالی است که شهر صنعتی رشت جزء هشت شهر صنعتی در کشور بوده که مستقل از شرکت شهرک‌های صنعتی و به شکل هیئت‌مدیره انتفاعی اداره می‌شود و این آمادگی در آنها وجود دارد که تسهیلات دریافت کنند و تصفیه خانه را احداث کنند، اما نیارمند یک اصلاح قانونی در اساسنامه این شهرک صنعتی است که نیازمند تسریع در همکاری سازمان خصوصی‌سازی برای صدور مجوز افزایش میزان سرمایه در اسناد ثبت شرکت این مجموعه به‌منظور سرعت‌بخشیدن به عملیات دریافت وام برای شروع عملیات احداث تصفیه‌خانه توسط پیمانکار اجرای طرح، هستیم. حق‌شناس با بیان اینکه راه‌حل لایروبی تالاب نیست، اضافه کرد: باید ورودی‌های پساب به تالاب قطع شود و تدبیر لازم و کارشناسی‌شده‌ای در دستور کار قرار گیرد.