چرا چهارشنبه سوری را جشن می‌گیریم؟

اقتصاد۲۴- چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های کهن ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. این جشن ریشه در آیین‌های باستانی ایران دارد و نمادی از بدرود با تاریکی و استقبال از روشنایی و سال نو است.

مردم در این شب آتش می‌افروزند و از روی آن می‌پرند، درحالی‌که جملاتی مانند «زردی من از تو، سرخی تو از من» را می‌گویند که نشان‌دهنده درخواست سلامتی و دوری از بدی‌ها است. همچنین، این جشن شامل آیین‌هایی مانند قاشق‌زنی، فال‌گوش ایستادن و پخش آجیل مشکل‌گشا است که همگی ریشه در باور‌های قدیمی دارند.

امروزه چهارشنبه سوری در ایران و میان ایرانیان سراسر جهان برگزار می‌شود، اما در سال‌های اخیر، استفاده از مواد محترقه خطرناک باعث آسیب‌های جانی و مالی شده است. در حالی که سنت اصلی چهارشنبه سوری بر شادی، روشنایی و همبستگی تأکید دارد، برخی از رفتار‌های نادرست باعث شده‌اند که این جشن برای بسیاری از مردم خطرناک شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود که این مراسم با رعایت اصول ایمنی و به شیوه‌ای سنتی برگزار شود تا هم یاد و خاطره آیین‌های کهن حفظ شود و هم سلامت افراد به خطر نیفتد.
همه آنچه باید درباره چهارشنبه سوری بدانید

آیین‌های چهارشنبه سوری کدامند؟

چهارشنبه سوری شامل آیین‌ها و رسوم مختلفی است که ریشه در باور‌های کهن ایرانی دارند. این مراسم‌ها با هدف دور کردن بدی‌ها، استقبال از نیکی‌ها و آماده شدن برای سال نو انجام می‌شوند. برخی از مهم‌ترین آیین‌های این جشن عبارتند از:

۱. آتش‌افروزی و پریدن از روی آتش

مهم‌ترین نماد چهارشنبه سوری، روشن کردن آتش است. مردم در شب آخرین چهارشنبه سال بوته‌ها و هیزم‌ها را آتش می‌زنند و از روی شعله‌های آن می‌پرند. هنگام پریدن از آتش، جمله‌ی معروف «زردی من از تو، سرخی تو از من» گفته می‌شود که به معنای انتقال بیماری، غم و ناراحتی به آتش و دریافت سلامتی، شادابی و انرژی مثبت از آن است. در گذشته، مردم تا صبح کنار آتش می‌ماندند و آن را روشن نگه می‌داشتند

۲. قاشق زنی

یکی از آیین‌های کهن چهارشنبه سوری، قاشق‌زنی است که مشابه رسم «هالووین» در کشور‌های غربی است. در این رسم، دختران و پسران جوان صورت خود را می‌پوشانند، قاشق و کاسه‌ای به دست می‌گیرند و به درِ خانه‌های همسایگان می‌روند. صاحب‌خانه با هدیه‌هایی مانند آجیل، شیرینی، نقل یا پول از آنها پذیرایی می‌کند. این کار نوعی طلب برکت و شادی برای سال جدید است.

۳. فال‌گوش ایستادن

در گذشته، کسانی که می‌خواستند از آینده خود باخبر شوند، در چهارشنبه سوری گوشه‌ای از کوچه یا پشت درِ خانه‌ها می‌ایستادند و به صحبت‌های رهگذران گوش می‌دادند. اگر سخنان مثبت و امیدوارکننده می‌شنیدند، آن را نشانه‌ای خوب تلقی می‌کردند و اگر سخنان غمگین و ناامیدکننده بود، آن را بدشگون می‌دانستند. این رسم از باور‌های قدیمی ایرانیان به نشانه‌های فال و سرنوشت نشأت گرفته است.

۴. آجیل مشکل گشا

در چهارشنبه سوری، مردم نوعی آجیل مخصوص تهیه می‌کنند که شامل هفت نوع مغز و خشکبار مانند پسته، بادام، گردو، فندق، کشمش، نخودچی و انجیر خشک است. این آجیل را «مشکل گشا» می‌نامند و معتقدند که خوردن آن باعث حل مشکلات، برکت و شادی در سال جدید می‌شود. برخی نیز هنگام خوردن این آجیل، نیت می‌کنند و آرزوهایشان را در دل می‌گویند.

۵. کوزه‌شکنی

یکی دیگر از رسوم قدیمی چهارشنبه سوری، شکستن کوزه‌های سفالی است. در این آیین، مردم یک کوزه سفالی را پر از زغال (نماد بدی)، نمک (نماد شوربختی) و سکه (نماد رزق و روزی) می‌کنند و آن را از پشت‌بام به زمین می‌اندازند. شکستن کوزه به معنای دور کردن بدشانسی و بلا از خانه و دعوت برکت به زندگی است.

۶. اسپند دود کردن و گِل مالی کردن درِ خانه‌ها

برخی خانواده‌ها در شب چهارشنبه سوری اسپند دود می‌کنند تا چشم‌زخم و انرژی‌های منفی را از خود و خانه‌شان دور کنند. در بعضی مناطق، مردم با گِل سر درِ خانه‌هایشان را می‌مالیدند تا بلا‌ها و سختی‌ها از زندگی‌شان دور شود.

بیشتر بخوانید:قیمت آجیل چهارشنبه‌سوری چند؟

این آیین‌ها نشان‌دهنده پیوند عمیق چهارشنبه سوری با فرهنگ و باور‌های کهن ایرانی است. با وجود تغییراتی که در طول زمان رخ داده، بسیاری از این رسوم هنوز هم در نقاط مختلف ایران اجرا می‌شوند.

چرا چهارشنبه سوری در آیین و سنت ایرانی اهمیت دارد؟

چهارشنبه سوری در آیین و سنت ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این جشن ریشه در فرهنگ کهن ایران دارد و نمادی از پاکسازی، شادی و استقبال از سال نو است. در باور‌های ایرانی، چهارشنبه سوری فرصتی برای دفع بلاها، بیماری‌ها و بدی‌هاست و مردم با روشن کردن آتش و اجرای آیین‌های خاص، به استقبال سال جدید می‌روند. این جشن همچنین نشان‌دهنده پیوند مردم با عناصر طبیعی مانند آتش، که در آیین زرتشتیان نماد روشنایی، پاکی و انرژی مثبت است، می‌باشد.

علاوه بر این، چهارشنبه سوری نقش مهمی در ایجاد همبستگی اجتماعی دارد. در این شب، خانواده‌ها و همسایگان گرد هم می‌آیند، شادی می‌کنند و رسوم مشترکی را اجرا می‌نمایند که موجب تقویت روابط انسانی می‌شود. آیین‌هایی مانند قاشق‌زنی، فال‌گوش ایستادن و آجیل مشکل‌گشا نشان‌دهنده باور‌های دیرینه ایرانیان به امید، نیک‌بختی و برکت است. این جشن نه‌تنها فرصتی برای گرامی‌داشت سنت‌های ملی است، بلکه به‌عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی ایرانیان، نسل‌به‌نسل منتقل شده و همچنان زنده مانده است.

از چه زمانی چهارشنبه سوری در ایران تحریف شد؟

تحریف چهارشنبه سوری و تبدیل آن به یک مراسم پرخطر با ترقه‌بازی، انفجار‌های مهیب و رفتار‌های ناهنجار، فرآیندی تدریجی بوده که از اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی آغاز شد، اما در دهه‌های اخیر شدت بیشتری پیدا کرده است.

در گذشته، چهارشنبه سوری جشنی خانوادگی بود که در آن مردم با روشن کردن آتش، اجرای آیین‌های سنتی مانند قاشق‌زنی، فال‌گوش ایستادن، کوزه‌شکنی و خوردن آجیل مشکل‌گشا، به استقبال سال نو می‌رفتند. اما به‌مرور زمان، برخی تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی باعث شد که این جشن از شکل اصیل خود فاصله بگیرد.

یکی از مهم‌ترین عوامل این تغییر، ورود مواد محترقه صنعتی و ترقه‌های پرصدا به ایران بود. در اوایل قرن بیستم، برخی از مواد آتش‌بازی از کشور‌های دیگر، به‌ویژه چین، وارد بازار ایران شد و کم‌کم مورد استقبال برخی از جوانان قرار گرفت.

در دوران پهلوی، به‌ویژه در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، استفاده از فشفشه و وسایل آتش‌بازی در شهر‌های بزرگ رایج شد، اما همچنان خطرناک نبود و در چارچوب شادی‌های عمومی قرار داشت. اما پس از انقلاب و در دهه ۱۳۶۰، به دلیل شرایط جنگی و محدودیت‌های اجتماعی، مراسم چهارشنبه سوری تا حدی تغییر کرد. در این دوران، برخی افراد به‌ویژه نوجوانان، با تأثیر از جو جنگ و انفجار‌های ناشی از آن، به ساخت مواد محترقه دست‌ساز روی آوردند که به‌مرور خطرات آن افزایش یافت.

از دهه ۱۳۷۰، با ورود گسترده‌تر مواد محترقه قاچاق از کشور‌های دیگر، به‌ویژه چین، ترقه‌بازی و انفجار‌های مهیب به بخش اصلی مراسم چهارشنبه سوری برای برخی گروه‌ها تبدیل شد. تبلیغات غیررسمی، دسترسی آسان به این مواد، و هیجان‌طلبی نوجوانان باعث شد که جنبه‌های سنتی این جشن کم‌رنگ‌تر شود.

در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰، استفاده از نارنجک‌های دستی، بمب‌های صوتی و مواد آتش‌زا شدت بیشتری پیدا کرد و چهارشنبه سوری برای بسیاری از خانواده‌ها به یک شب پراضطراب و پرخطر تبدیل شد. این وضعیت تا حدی پیش رفت که در سال‌های اخیر، آمار مصدومان و خسارات مالی ناشی از حوادث چهارشنبه سوری به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است.

عامل دیگر در تحریف این جشن، تغییر سبک زندگی و کم‌رنگ شدن سنت‌های اصیل ایرانی است. در گذشته، چهارشنبه سوری فرصتی برای گردهمایی‌های خانوادگی بود و مردم در کنار هم، با آیین‌های سنتی، این شب را جشن می‌گرفتند. اما در دهه‌های اخیر، با افزایش فردگرایی و تغییر سبک زندگی شهری، برخی از جوانان و نوجوانان بیشتر به هیجانات زودگذر روی آورده‌اند. علاوه بر این، کاهش آگاهی نسبت به فرهنگ اصیل ایرانی و نبود برنامه‌ریزی مناسب برای حفظ سنت‌های چهارشنبه سوری، موجب شده است که این جشن به جای آن‌که فرصتی برای شادی و همبستگی باشد، به یک شب پر از استرس و خطر تبدیل شود.