بازی پیچیده میانجی‌ها در زمین ایران و آمریکای ترامپ/ آیا ترامپ باید نگران مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا باشد؟

اقتصاد۲۴- هفته آخر اسفند تبدیل به جنجالی‌ترین روز‌های سال شد. از بلوا‌های سیاست داخلی و حضور خیابانی برای اجرای قانون عفاف و حجاب بگیر تا وعده‌های بسیار برای رسیدن FATF به ایستگاه پایانی و البته پیش از همه این‌ها استیضاح وزیر اقتصاد!

عجیب اینکه وزیر اقتصاد در شرایطی از بابت قیمت دلار و ارز توسط مجلس نشینان عزل شد که در نهایت قیمت دلار در حال شکستن همه سقف هاست و صدایی از نمایندگان مدعی که شنیده نمی‌شود هیچ، حتی اشاره‌ای به رسیدن رقم دلار به سقف ۹۵ هزار تومان نیز نمی‌کنند. نشانه‌هایی روشن از اینکه استیضاح وزیر اقتصاد و داریی بیش از هر چیز نه از منظر بهبود اقتصاد نیمه ویران که بابت تسویه حساب‌های سیاسی بوده است.

اما در این بین یک رویداد دیگر را باید نقطه عطفی مهم در اسفند سال ۱۴۰۳ دانست؛ دونالد ترامپ بدون هیچ خبر پیشینی به یک باره در حضور خبرنگاران گفت که نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی نوشته است.
ترامپ در مصاحبه با شبکه فاکس نیوز فاش کرد برای رهبر ایران نامه‌ای ارسال کرده که در آن آمده است: «امیدواریم دوباره با ما مذاکره کنید، زیرا مداخله نظامی ما تبعات وحشتناکی خواهد داشت.»

او البته زمانی این موضوع را احتمالا افشا می‌کرد که گویا نامه حتی به دست پیک نامه رسانش نیز نرسیده بود و گویا هنوز امضای نامه خشک نشده، هیجان زده خبر را داده بود.

حدود یک هفته پس از اطلاع رسانی احتمالا عجولانه دونالد ترامپ بود که «انور قرقاش» دیپلمات برجسته اماراتی، با نقشی غافلگیرکننده به صحنه آمد. او ماموریت انتقال نامه‌ای از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به ایران را برعهده داشت و جالب‌تر این که قرقاش هر چند در یک خانواده بازرگان در دبی به دنیا آمده، اما اصالت وی ایرانی است و حالا به یکی از معماران دیپلماسی مدرن امارات و پیام‌رسان میان دو دشمن دیرینه تبدیل شد.

آیا قرار است به روایت پیکی که رسید، روابط تسهیل شود؟

در همین حال، اما رفت و برگشت پیام‌های مستقیم و غیرمستقیم مطرح شده بین تهران و واشنگتن در خصوص مذاکرات دوجانبه تاکنون، وضعیت این مساله مهم منطقه‌ای و بین‌المللی را به حالت تعلیق درآورده و ناظران و صاحبنظران در حال بحث و تبادل نظر درباره آینده کوتاه‌مدت و میان‌مدت پیش روی آن هستند. 

کما اینکه زمانی که قرقاش با عباس عراقچی در تهران دیدار کرد، با لحنی محتاط گفت: «ما اینجا هستیم تا پیام را برسانیم و گفت‌و‌گو‌ها را تسهیل کنیم.» این نقل‌قول، از گزارش تایمز آو اسرائیل، نشان‌دهنده رویکرد دیپلمات‌های منطقه است و البته قرقاش در ادامه گفت که «گفت‌و‌گو‌ها ادامه دارد و ما به دنبال راهی برای ثبات منطقه هستیم.»
البته که عراقچی نیز در پاسخ گفت «ما همیشه آماده مذاکره برابر هستیم، اما نه زیر فشار». پاسخ طرف مقابل، اما نشان از رویکرد دیپلماتیک محور داشت وقتی قرقاش با لبخند فقط گفت: «نقش ما انتقال پیام است، تصمیم با تهران است.»

به گزارش اقتصاد ۲۴، اما شاید تعبیر محتاطانه این دیپلمات برجسته اماراتی را شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر بسیار بی پرواتر بیان کرد. او در گفت‌و‌گو با تاکر کارلسون، هشدار داد که هرگونه حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران در سواحل خلیج فارس، کشور‌های منطقه را بدون آب خواهد گذاشت.

این مقام قطری که همزمان وزیر امور خارجه قطر نیز هست گفت که دریا «به‌طور کامل آلوده خواهد شد و آب قطر ظرف سه روز تمام خواهد شد.» وی افزود که ساخت مخازن آب از آن زمان تاکنون ظرفیت ذخیره‌سازی را افزایش داده، اما خطر همچنان برای «همه ما» در منطقه باقی مانده است. او تأکید کرد: «بدون آب، بدون ماهی، هیچ‌چیز... هیچ حیاتی وجود نخواهد داشت.»
به نظر می‌رسد آن چه نخست وزیر قطر در حقیقت ابراز کرد البته بخش کوچکی از بحرانی است که او را نگران کرده باشد.

مذاکره ایران و آمریکا؛ پیچیده یا ناممکن؟!

سوال، اما این جاست که آیا مذاکره اکنون ممکن است؟ تقابل بیش از ۴ دهه‌ای میان ایران و آمریکا و رویکرد دو کشور راهی برای امکان گفت‌و‌گو، مذاکره و حتی نشستن بی حاصل پشت میز به وجود می‌آورد؟

ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه و تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی درباره همین موضوع می‌گوید که «همانگونه که روابط ایران و آمریکا، مناسبات بسیار پیچیده و پر پیچ و خمی داشته، طبعا رسیدن به راه حلی درباره آن به این سادگی نخواهد بود.»

این دیپلمات و سفیر پیشین در توضیح شرایط به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، مسیری جدید در مناسبات و افکار عمومی دنیا ایجاد شده و آن، اظهاراتی است که از او می‌شنویم و برگشت‌هایی که از ناحیه ما به این اظهارات صورت می‌گیرد. وجه مهم موضوع نامه‌ای است که گفته می‌شود از ناحیه ترامپ ارسال شده-که درباره دریافت یا عدم دریافت آن، ابهاماتی در میان برخی وجود دارد-این است که پیشنهادی از سوی طرف آمریکایی مطرح شده است.»

وی می‌افزاید: «ما در داخل، نسبت به اصل مذاکره، مواضع مختلفی را می‌شنویم. گرچه رهبری، نظر خود را به صراحت در این باره مطرح کرده، اما نظرات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. آخرین مباحثی که رهبری به نوعی در پاسخ به نامه ترامپ مطرح کردند در واقع، شکل جدیدی از مواضع ایران در قبال این مسئله بود.»

دلفی همچنین تصریح کرد: «متعاقب آن، اظهار نظری که نمایندگی ایران در نیویورک مطرح کرده و تصریح داشته که «اگر موضوع، فقط بحث سلاح هسته‌ای و مذاکرات هسته‌ای باشد، پیشنهاد آقای ترامپ، قابل بررسی خواهد بود»، نشانگر آن است که به هر حال، هنوز راه‌هایی برای شروع مذاکرات بین تهران و واشنگتن وجود دارد. راه‌هایی که البته، ساده هم نبوده و راه‌های پر دست‌اندازی است که باید درباره آن هم فکر کرد.»

بیشتر بخوانید: تهدید در یمن، پاسخ در عمان؛ گمانه‌زنی درباره پیام تهدیدآمیز ترامپ و سفر وزیر خارجه ایران به مسقط!

این سفیر پیشین هم چنین ضمن اشاره به شرایط پیچیده موجود و امکان اسنپ بک یا فعال شدن مکانیسم ماشه به اقتصاد ۲۴ گفت: «به هر حال، اکتبر ۲۰۲۵، پایان برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ خواهد بود. این فرصت، غنیمتی است که نباید از آن غافل باشیم. در مقابل، آمریکایی‌ها هم بر این گمان هستند که ممکن است که ما با اروپایی‌ها به توافقی برسیم که طرف اروپایی به سمت اسنپ‌بک برود یا خیر. واشنگتن، نگران کنار آمدن تهران با اتحادیه اروپایی تا اکتبر است. روس‌ها نیز در این بین، قصد میانجیگری داشته و چینی‌ها نیز چنین موضعی داشته‌اند. ترامپ، کسی نیست که بخواهد در موضوع ایران به میانجی متوسل شده و خواستار حل و فصل منازعات خود با تهران به صورت مستقیم است.»

وی هم چنین درباره مذاکره یا عدم مذاکره ایران با آمریکای دوران ترامپ نیز گفت: «این که ما می‌خواهیم با ترامپ به صورت مستقیم وارد حل مسئله شویم یا خیر، مسئله‌ای است که هنوز در داخل بر سر آن، اجماع وجود ندارد. اجماع بر سر اینکه ما مشکلات‌مان با دنیا را حل و فصل کنیم، وجود دارد، اما اینکه این حل و فصل چگونه صورت بگیرد، هنوز مورد چالش است. به نظر من، واسط، حلال یا تسهیل‌کننده این شرایط، اروپایی‌ها هستند. سخنگوی وزارت خارجه، اخیرا نیز اعلام کرده که دور بعدی مذاکرات ما با اروپایی‌ها تا آخر اسفند انجام می‌شود و این، می‌تواند راه حلی باشد که هم ملاحظات داخلی ایران را مرتفع کرده و هم بتواند، سیگنالی برای دنیا باشد که ما از مذاکره فراری نیستیم.»

اجماع خطرناک جهانی بر سر لزوم مذاکره

او در پایان با اشاره به موضع گیری معقول نمایندگی ایران در سازمان ملل افزود: «در هر صورت، تقریبا همه دنیا از روس و چین گرفته تا اروپا و حتی خود آمریکا بر سر اصل مذاکره با ایران، اجماع خطرناکی به وجود آورده‌اند که اگر ایران بخواهد از اصل این مسئله فرار کرده و یا به سمت دیگر راه‌حل‌ها حرکت کند، باید عواقب خطرناک آن را نیز مدنظر داشته باشیم. 

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، پس از اعلام مواضع ما درباره پیام ترامپ، دوباره بحث دو راه حل-مذاکره یا اقدام نظامی-را مطرح کرده است. اسرائیلی‌ها از ابتدا، خواستار این بودند که ما با واشنگتن به صورت مستقیم وارد جنگ بشویم. البته دیگر بازیگران منطقه‌ای نیز شاید، بدشان نیاید که ما از این که هستیم، ضعیف‌تر شده وارد یک جنگ ویران‌کننده شویم. در این صورت، وضعیت موجود این است که اگر ما گفت‌و‌گو و راه‌های مسالمت‌آمیز را دنبال کنیم، منافع ملی‌مان را به دنبال خواهد داشت. موضعی که نمایندگی ما در نیویورک گرفته، موضع معقولی است که آمریکایی‌ها هم می‌توانند روی آن حساب کنند.»