صادرات نفت زیر سایه تشدید تحریم‌ها سقوط می‌کند؟

اقتصاد۲۴- سال ۱۴۰۳ از لحاظ فروش نفت ایران، سال پر فراز و نشیبی بود. بخش بزرگی از مسئولان نفتی کشور با تعویض دولت، تغییر کردند. اما نهایتا روند صادرات نفت ایران، نه به تعویض دولت، بلکه به روابط بین‌الملل ایران مرتبط بود.

ایران در سال ۱۴۰۳، بار‌ها با تحریم نفت‌کش‌ها و افراد دخیل در اوضاع صادرات نفت روبه‌رو شد. تحریم‌هایی که هر کدام در روند صادرات نفت ایران اخلال ایجاد کردند، اما مسئولان کشور با استفاده از ناوگان سایه، اقدام به دور زدن تحریم‌ها یا یافتن مسیر‌های جایگزین کردند.

با این حال باید دید که روند فروش نفت ایران در سال ۱۴۰۳ چگونه بوده است؟

ایران از چه ترفند‌هایی برای فروش نفت تحریمی خود در سال ۱۴۰۳ استفاده کرد؟

بر اساس گزارش تانکر ترکرز، در حال حاضر ۲۷۸ تانکر از ۵۰۱ تانکر و نفتکش ناوگان سایه ایران، هنوز تحت تحریم قرار نگرفته‌اند. همچنین، ۱۱۷ مورد از تانکر‌ها تنها با پرچم پاناما فعالیت می‌کنند و احتمال زیاد بخش عمده‌ای از ناوگان اصلا پرچم ایران را با خود حمل نمی‌کنند. این یکی از ترفند‌هایی است که مسئولان برای دور زدن تحریم‌ها در سال ۱۴۰۳ انجام دادند.

بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده، یکی از ابزار‌های کلیدی ایران در دور زدن تحریم‌های نفتی، شرکت «تندر صحرا» مستقر در تهران است. این شرکت که در ظاهر به عنوان یک شرکت پیمانکاری در حوزه نفت و گاز معرفی می‌شود، در واقع شبکه‌ای از نفتکش‌ها و کشتی‌های سایه‌ای را مدیریت می‌کند که نفت ایران را به صورت پنهانی به بازار‌های جهانی می‌رساند.

بخش عمده‌ای از نفت ایران به پالایشگاه‌های مستقل چین موسوم به «تی‌پات» منتقل می‌شود که کمتر تحت تاثیر فشار‌های سیاسی قرار دارند. چراکه این پالایشگاه‌ها خصوصی هستند و از سیاست‌های رسمی دولت چین و قوانین بین‌المللی مصون هستند. از این رو، این پالایشگاه‌ها نقش مهمی در ادامه صادرات نفت ایران ایفا می‌کنند.

در خلال این موضوعات، همچنان موانع متعددی در این زمینه وجود دارد. در دی ماه سال ۱۴۰۳، یکی از بندر‌های مهم چین در شاندونگ، ورود نفت‌کش‌های تحت تحریم آمریکا به این بندر را ممنوع کرد. تحریم این بندر که محل پهلو گرفتن بسیاری از محموله‌های ایران بود، تاثیر به‌سزایی در آمار فروش نفت داشت.

بیشتر بخوانید:ایران در فشار چندگانه از صادرات برق تا توقیف نفتکش‌ها

با اینکه ایران پس از ممنوعیت پهلو گرفتن کشتی‌های خود با مشکلات متعددی مواجه شد، اما توانست برخی دیگر از بندر‌های چینی را جایگزین بندر شاندونگ کند. اقدامی که گرچه تا حدی به صادرات نفت ایران کمک کرد، اما در کنار بازگشت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، به کاخ سفید، منجر به کاهش شدید فروش نفت شد.

روند فروش نفت ایران در سال ۱۴۰۳

شرکت‌های ردیاب نفتکش‌ها در جهان، آمار‌های متعددی در مورد میزان صادرات نفت کشور‌ها ارائه می‌دهند. موسسه کپلر یکی از این موسسات است که سازمان اوپک نیز از آمار این موسسه استفاده می‌کند. آماری که کپلر در مورد وضعیت فروش نفت ایران در سال گذشته منتشر کرده، به شرح زیر است:

صادرات نفت

لازم به ذکر است که آمار شمسی و میلادی در این مورد، کمی متفاوت است و آمار ماه مارس ۲۰۲۵ نیز تاکنون توسط این موسسه منتشر نشده است.

با این حال آمار موسسه کپلر با برخی دیگر از موسسات مانند موسسه ورتکسا تفاوت دارد. به عنوان مثال، بر اساس داده‌های ورتکسا، واردات نفت ایران توسط چین در بازه زمانی یک تا ۲۰ فوریه به ۱.۴ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. این در حالی است که در ژانویه، میزان واردات به زیر ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته بود که پایین‌ترین سطح در دو سال اخیر محسوب می‌شود.

طبق این گزارش، محموله‌های نفتی ایران که به شاندونگ ارسال شده‌اند، از ۱.۱ میلیون بشکه در روز فراتر رفته و از میانگین سال ۲۰۲۴ نیز عبور کرده‌اند.

اما داده‌های کپلر نشان می‌دهد که ورود نفت خام ایران به چین در فوریه به ۷۷۱ هزار بشکه در روز رسیده است که نسبت به ۶۹۲ هزار بشکه در روز در ژانویه افزایش داشته است. تفاوت در آمار‌های این دو مؤسسه به دلیل استفاده از روش‌های متفاوت برای رهگیری ناوگان نفتکش‌های موسوم به ناوگان سایه است.

روند افزایش تحریم‌ها و کاهش درآمد‌های نفتی در سال ۱۴۰۳

در دی ماه سال گذشته، با امضای فرمان فشار حداکثری توسط ترامپ، بار دیگر ترس از تکرار کاهش صادرات ایران، مسئولان را درگیر کرد. اخلال در روند صادرات نفت ایران نیز حاکی از این موضوع است. این در حالی است که وزیر نفت پس از بازگشت سیاست فشار حداکثری، این تئوری را شکست‌خورده و بی‌تاثیر بر صادرات نفت ایران دانست.

محسن پاک‌نژاد، در حاشیه نشست هفتگی هیات دولت و یک روز پس از امضای فرمان فشار حداکثری با حضور در جمع خبرنگاران گفت: ایران برای هر شرایطی آمادگی دارد تا به اهداف برسد و در صورت ادامه یا لغو تحریم‌ها آمادگی مناسب وجود دارد. تمهیدات لازم درباره فشار حداکثری در نظر وزارت نفت است و این تئوری شکست‌خورده است.

با این حال، اوضاع صادرات نفت ایران پس از روی کار آمدن ترامپ، وضع تحریم‌های جدید و بازگشت فشار حداکثری به کشور مشخص است. روند فروش نفت کشور که تا ماه دسامبر نسبتا مشابه ماه‌های گذشته بود، ناگهان کاهش یافت. این موضوع قطعا در جریان روند درآمد‌های نفتی ایران نیز مشاهده می‌شود.

بنا بر آمار وضعیت صادرات ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۳ که توسط گمرک ارائه شده است، وضعیت درآمد‌های نفتی ایران در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۳، بیش از ۳۰ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که در سال ۱۴۰۲، رقم درآمد نفتی ایران، ۵۶ میلیارد و ۷۹۶ میلیون دلار عنوان شد.

با توجه به آمار صادرات نفتی کشور و کاهش صادرات نفت در ماه‌های آخر سال ۱۴۰۳، باید گفت که روند صادرات نفت ایران در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل، کاهش چشم‌‎گیری را تجربه کرد.

حال باید دید که با توجه به بازگشت مجدد ترامپ، وضعیت صادرات نفت ایران در سال ۱۴۰۴ چگونه می‌شود؟