تخم مرغ‌های غول پیکر جایگزین جشن‌های نوروزی پایتخت؛ چرا تهران بوی نوروز نمی‌دهد؟

اقتصاد۲۴- دور تا دور تنه برخی از درختان بلوار کشاورز را گلدان‌های غول پیکرگرفته، بر روی شاخه و برگ باقی درختان هم ریسه‌های نور آوزیران است و تخم مرغ‌های غول پیکر نوروزی هم در همه نقاط شهر پخش شده، المان‌های ماه رمضان، ماه هم از انبارها بیرون آمده، در برخی از میادین هم مجسمه‌های بزرگی از عمو نوروز گذاشته‌اند. اما شاید بیشتر از همه خیابان‌های تهران در خیابان بهشت تخم مرغ رنگی و گلدان بزرگ و المان‌های نوروزی و رمضان را ببینیم، خیابانی که ساختمان شهرداری و شورا در آن قرار دارد.

اما حقیقت این است که بسیاری از مردم معتقدند، خیابان‌های تهران آماده نوروز نیست. شهر بوی عید نمی‌دهد. شاید دل ساکنان این شهر هم خوش نباشد اما فضاهای عمومی شهر کمکی به شادی شهروندانش نمی‌کند. دیگر نه از جشن‌های چند هزار نفره زمان مدیریت محمد باقر قالیباف بر شهر تهران خبری است نه از نوروزگاه‌های مدیریت شهری پنجم، هرچند مدیران شهری کنونی تأکید دارند جشن‌های نوروزی را به دل محلات برده و در هر محله یک بوستان محور جشن‌های نوروزی و رمضان است. اما درچند سال اخیر کدام شهردار بیشتر به اعیاد ملی و مذهبی توجه کرد؟ روزگاری شهرداری تهران چهارشنبه سوری که می‌شد در میادین شهر آتش برپا می‌کرد و در دوره‌ای هم حضور مدیریت شهری تنها محدوده به ایمنی شهروندان در این روز شد.

نگاه مدیریت شهری ششم به یک قشر خاص است

حجت نظری، عضو سابق شورای شهر تهران به خبرآنلاین می‌گوید: نوروز، به عنوان یکی از اعیاد باستانی و ارزشمند ما ایرانی‌ها، همواره مورد توجه تمام ایران‌دوستان بوده و در هر دوره و تحت هر زمامداری، تلاش شده که این مناسبت گرامی داشته شود. در مدیریت شهری تهران نیز در دوره‌های مختلف، شاهد رویکرد‌های متفاوتی نسبت به این رویداد فرهنگی بوده‌ایم؛ گاهی با برنامه‌هایی گسترده و پرمحتوا و گاهی با توجهی کمتر.

او ادامه می‌دهد: در ۱۲ سال شهرداری آقای قالیباف که شامل شورای دوم، سوم و چهارم می‌شد، این روند نیز با فراز و فرود همراه بود. در این مدت، هرچند همیشه رویکرد گرامیداشت نوروز به شکل حداکثری دنبال نشد، اما رویدادهای ارزشمند و قابل‌تقدیری برگزار شد. برخی از این برنامه‌ها حتی فراتر از سطح شهر بودند و در مقیاس ملی یا دست‌کم در سطح فرامحله‌ای و فرامنطقه‌ای اجرا می‌شدند که جامعه آماری گسترده‌تری را دربر می‌گرفتند.

این عضو سابق شورای شهر تهران یادآورمی کند: ‌در دوره پنجم، تلاش کردیم این رویکرد را تا حدی تغییر دهیم. از آنجا که نمی‌خواستیم مدیریت شهری خود متولی برنامه‌های بزرگ‌مقیاس باشد، سعی کردیم از مردم حمایت کنیم تا خودشان این برنامه‌ها را برگزار کنند. همچنین تفاوت‌هایی در رویکرد فرهنگی ایجاد شد؛ از جمله اینکه به آداب و سنن اقوام مختلف ایرانی توجه ویژه‌ای کردیم و آن‌ها را در تهران ترویج دادیم. برای مثال، آیین نوروزخوانی که در شمال کشور رایج است، در برخی مناطق و محلات تهران اجرا شد. مردمی که صدای خوبی داشتند و با آداب نوروزخوانی آشنا بودند، با سازهای سنتی خود در محلات حضور پیدا کرده و نوروزخوانی می‌کردند که باعث ایجاد فضایی شاد و فرهنگی در شهر شد. در کنار این رویکرد، به موضوع المان‌سازی شهری نیز توجه ویژه‌ای شد. این مسأله البته در دوره‌های پیشین نیز مورد توجه بود، اما تلاش کردیم آن را با توازن منطقه‌ای و در ابعاد گسترده‌تر اجرا کنیم تا شهر بیش از پیش رنگ و بوی نوروز بگیرد.

نظری با اشاره به این که در دوره فعلی مدیریت شهری، به نظر می‌رسد که این رویکرد تغییر کرده و مدیریت شهری خود را نماینده تمامی پدیده‌ها و تمام مردم شهر نمی‌داند می‌گوید: عمده برنامه‌های فرهنگی دوره ششم با رویکردی خاص و تا حدی گزینشی برنامه‌ریزی و اجرا شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که انگار سیاست‌گذاری فرهنگی بیشتر معطوف به یک قشر خاص است. این برنامه‌ها عمدتاً ظاهر مذهبی دارند و به دیگر بخش‌های جامعه توجه چندانی نشده در این سه سال، کمتر شاهد المان‌سازی‌های جدی در سطح شهر بوده‌ایم و رنگ و بوی نوروز در تهران کم‌رنگ شده است. حتی در حوزه برنامه‌های مذهبی نیز اقدامات شاخص و چشمگیری انجام نشده و المان‌سازی‌های مذهبی نیز بعضاً مورد انتقاد در فضای مجازی قرار گرفته است، چرا که طراحی و اجرای آن‌ها چندان با دقت و کیفیت لازم همراه نبوده و بیشتر به نظر می‌رسد که صرفاً به تولید حجمی از سازه‌های شهری بسنده شده است.

به گفته او در دوره پنجم، با وجود شرایط سخت ناشی از کرونا، تحریم‌ها و افزایش ناگهانی قیمت‌ها، تلاش کردیم تا مردم این کاستی‌ها را در شهر کمتر احساس کنند. سعی شد که در ایام فرهنگی و مذهبی، چهره شهر دستخوش تغییراتی شود تا این بحران‌ها برای شهروندان عادی‌تر جلوه کند. متأسفانه، امروز چنین رویکردی را در مدیریت شهری کمتر شاهد هستیم.

نوروز یک جشن ملی بی‌رقیب است

علیرضا نادعلی، عضو و سخنگوی شورای شهر تهران، اما معتقد است که یکی از دغدغه‌های هر ساله شهرداری تهران برگزاری مراسم نوروز است، دو موضوع برای مدیریت شهری اهمیت دارد، نخست مناسبت‌های مذهبی و دیگری مناسبت‌های ملی. در میان مناسبت‌های ملی، برخی جنبه مذهبی هم دارند، مانند ۲۲ بهمن که هم روز پیروزی انقلاب اسلامی است و هم با نگاه دینی انقلاب اسلامی ارتباط دارد. در بحث مناسبت‌های ملی مانند جشن شب یلدا و سایر موارد، نوروز تقریباً بدون اغراق بی‌رقیب است و برای شهرداری اهمیت زیادی دارد. ما همواره در کمیسیون و شورا از مسئولان خواسته‌ایم که به موضوع استقبال از بهار و برگزاری نوروز توجه ویژه‌ای داشته باشند.

او ادامه می‌دهد: ‌دو نکته در این خصوص وجود دارد؛ نخست، همزمانی ماه مبارک رمضان با ایام بهار و نوروز که طبیعتاً پیچیدگی‌هایی در برگزاری مراسم ایجاد می‌کند و نیازمند طراحی‌های زیباتر و ویژه‌تری است. در ابتدای ماه مبارک، برخی دوستان انتقاد می‌کردند که چرا هنوز شهر بوی رمضان را نگرفته؛ شاید لازم بود از قبل تمهیداتی‌اندیشیده شود تا حال و هوای ماه مبارک رمضان از همان ابتدا نمایان شود، اما به هر حال، این اتفاق رخ داد و تقریباً تمام شهر تحت تأثیر قرار گرفت. درباره نوروز نیز شرایط مشابهی وجود دارد. البته نوروز امسال دقیقاً با سالروز شهادت‌امیرالمؤمنین (ع) همزمان شده، اما جشن بهار و سایر برنامه‌های مرتبط، پیش از این مناسبت جای خود را دارند. می‌دانم که دوستان در حال تدارک و اجرای برنامه‌ها هستند.

بیشتر بخوانید: جستجوی نوروز در اساطیر/ «نوروز» در شاهنامه فردوسی؛ معجزه پیامبری که کافر شد!

او ادامه می‌دهد: ‌همین تخم‌مرغ‌های نوروزی که برخی از آن انتقاد می‌کنند، در واقع مصداقی از این رویکرد است. باید توجه داشت که هر اقدامی که انجام شود، همواره دو نوع واکنش به دنبال دارد؛ برخی می‌گویند چرا این اتفاق رخ نداده و برخی دیگر پس از اجرا، آن را بیش از حد می‌دانند یا انتقاد دیگری مطرح می‌کنند. اما تخم‌مرغ‌های رنگ‌آمیزی‌شده ویژگی خاصی دارند؛ من شخصاً بازدید مفصلی از آن‌ها داشتم و دیدم که این نقاشی‌ها به دست مردم انجام می‌شود و همین به آن‌ها ارزش ویژه‌ای می‌بخشد. اگر سازمان زیباسازی به‌تنهایی چنین المان‌هایی را طراحی و تولید می‌کرد، هرگز چنین ارزشی نداشت. اما وقتی که سازمان فضایی را فراهم می‌کند تا هنرمندان حرفه‌ای و آماتور، زنان و مردان، کنار هم جمع شوند و با دقت و هنرمندی این تخم‌مرغ‌ها را نقاشی کنند، آن‌ها به نقاط مختلف شهر منتقل شده و به آن‌ها طراوت و شادی می‌بخشند.

نادعلی یادآوری می‌کند: ‌البته باید ظرفیت‌های فرهنگی و هنری خود را متنوع‌تر کنیم و ازایده‌های روز دنیا بهره ببریم. اما این کار نباید صرفاً به کپی‌برداری محدود شود، بلکه باید از اندوخته غنی هنر ایرانی-اسلامی خود نیز استفاده کنیم. به نظر من، هنوز به اندازه کافی از این گنجینه هنری بهره نبرده‌ایم، در حالی که این ظرفیت‌ها بسیار ارزشمندند. به عنوان نمونه، دو هفته پیش در مراسم افتتاحیه نقاشی‌های شاهنامه‌ای که توسط مجموعه آموزش شهروندی و سازمان زیباسازی در خانه اتحادیه برگزار شد، شرکت کردم. در این مراسم، هنرمندان زیادی گرد هم آمده بودند و مشغول اجرای آثار هنری بودند. خوشنویسی نیز به همین ترتیب است. بهره‌گیری از این گنجینه هنری ایرانی برای انتقال پیام‌های شادی‌بخش و ایجاد حال خوب در شهر ضروری است. البته هنوز به سطح مطلوب نرسیده‌ایم، اما نسبت به گذشته پیشرفت چشمگیری داشته‌ایم.

برنامه‌های فرهنگی سلیقه است به عنوان شهروند برنامه‌های استقبال از رمضان مطلوب نبود

ناصرامانی، عضو شورای شهر تهران و یکی از مدیران سابق شهرداری می‌گوید تنها به عنوان یک شهروند دراین رابطه نظر می‌دهد و می‌گوید: در حوزه زیباسازی، من به عنوان یک کارشناس متخصص نمی‌توانم اظهار نظر دقیق کنم. این موضوعات بیشتر سلیقه‌ای هستند. مدیریت شهری در این دوره، رویکرد متفاوتی نسبت به تزیین، رنگ‌آمیزی، نورپردازی و استقبال از نوروز اتخاذ کرده، من قبول دارم که شاید این سبک با سلیقه بسیاری از مردم همخوانی نداشته باشد و آن را نپسندند، اما بخشی که در اختیار مدیریت شهری قرار دارد، همین روشی است که برای استقبال از نوروز در نظر گرفته‌اند.

او معتقد است: ‌مدیریت شهری از یکی دو ماه قبل از شروع نوروز، اقدامات مربوط به استقبال از بهار را آغاز کرده‌ایم؛ شهر گل‌آرایی شده، به بوستان‌ها رسیدگی شده، نظافت و شست‌وشوی شهری انجام شده و المان‌های شهری رنگ‌آمیزی شده‌اند. البته این اقدامات همچنان به‌صورت پراکنده ادامه دارد، اما متأسفانه به چشم نمی‌آید. دلیل اصلی این موضوع، وسعت تهران است. در دوره ما هم وقتی به شهرهای کوچکتر می‌رفتیم، زیباسازی آن‌ها بیشتر به چشم می‌آمد، اما در تهران، به دلیل گستردگی شهر، این تغییرات کمتر محسوس است. با این حال، اگر از من به عنوان یک شهروند بپرسید، باید بگویم که استقبال از ماه مبارک رمضان مطلوب نبود و در استقبال از بهار نیز همچنان با مشکلات و نارسایی‌هایی مواجه هستیم.

امین توکلی‌زاده معاون شهردار تهران هم در گفت و گویی رسانه درخصوص برنامه‌های نوروزی شهرداری با اشاره به اینکه امسال مرکز اصلی برنامه‌های نوروزی و رمضانی پارک لاله است، گفته است: در همه مناطق ۲۲‌گانه یک بوستان نیز به عنوان محل اجرای برنامه‌های محوری تعیین شده که ارائه خدمات به شهروندان را انجام می‌دهند. ستاد گردشگری نیز تورهای تخصصی را طراحی کرده تا میزبان شهروندان به ویژه اقشاری همچون معلولان، سالمندان و روزه اولی‌ها باشیم که تورهای ویژه‌ای برای آن‌ها طراحی شده است. علاوه بر این مسیرهای پیاده روی با ارائه خدمات به شهروندان طراحی شده است.

مردم چه می‌گویند؟

باوجود تمام برنامه‌های اجراشده، هنوز بسیاری از شهروندان احساس نمی‌کنند که تهران حال و هوای عید را دارد. برخی این موضوع را به تغییر رویکردهای فرهنگی و تمرکز بر مناسبت‌های مذهبی مرتبط می‌دانند، درحالی‌که مسئولان شهری معتقدند که جشن‌ها همچنان در حال برگزاری است، اما به‌صورت محلی و منطقه‌ای.

شاید مسأله اصلی این باشد که مردم، جشن‌های خیابانی و نوروزگاه‌های پرشور گذشته را در ذهن دارند و تغییر رویکردها باعث شده تا احساس کنند که فضای نوروزی در تهران کمرنگ‌تر شده است.