آیا زندگی در سیارات دیگر ممکن است؟

اقتصاد۲۴ ـ شیوا سپهری: برای قرن‌ها، بشر به آسمان‌ها نگریسته و این پرسش اساسی را مطرح کرده است که آیا ما در این جهان تنها هستیم؟ با پیشرفت علم و فناوری در دهه‌های اخیر، این پرسش وارد مرحله‌ای تازه شده و دیگر فقط یک کنجکاوی فلسفی یا موضوعی برای فیلم‌های علمی‌تخیلی نیست. امروزه دانشمندان در حال بررسی جدی امکان زندگی در سیارات دیگر هستند، و این موضوع یکی از محور‌های اصلی تحقیقات فضایی در سطح جهان به شمار می‌رود. از طرفی نگرانی درباره پایان منابع زمین و همچنین تخریبی که بشر در محیط زیست ایجاد کرده است، اهمیت این موضوع را بیشتر کرده است.

پیش نیاز‌های زندگی در سیارات دیگر

یکی از مهم‌ترین پیش‌نیاز‌های زندگی در هر جایی از کیهان، وجود آب مایع است. آب به‌عنوان عنصر ضروری برای شکل‌گیری حیات، در مرکز تمام کاوش‌های سیاره‌ای قرار دارد. مریخ، ماه‌های یخی سیاره‌های مشتری و زحل، و سیارات فراخورشیدی، از جمله مکان‌هایی هستند که شواهدی از وجود آب یا امکان وجود آن در گذشته کشف شده است. برای مثال، مریخ دارای قطب‌های یخی است و تصاویر سطحی آن نشان می‌دهد که روزگاری رودخانه‌ها و دریاچه‌هایی در آن جریان داشته‌اند.

با وجود این شواهد، تنها آب کافی نیست. وجود جو مناسب، دمای قابل‌تحمل، منبع انرژی و محافظت در برابر تابش‌های فضایی نیز برای زندگی ضروری است. یکی از مشکلات اصلی مریخ، جو بسیار رقیق آن است که نه‌تنها اکسیژن کافی ندارد، بلکه نمی‌تواند از سطح سیاره در برابر تابش‌های خطرناک فرابنفش و کیهانی محافظت کند. با این حال، برخی دانشمندان بر این باورند که می‌توان با استفاده از فناوری‌هایی مانند گنبد‌های زیستی یا سکونت‌گاه‌های زیرزمینی، این مشکلات را تا حدی حل کرد.

گزینه‌های مهم برای حیات بشر

گذشته از مریخ، یکی از گزینه‌های مهم برای جستجوی حیات، قمر اروپا متعلق به سیاره مشتری است. سطح اروپا از یخ ضخیم پوشیده شده، اما دانشمندان معتقدند که زیر این یخ‌ها، اقیانوس‌های بزرگی از آب مایع وجود دارد. مأموریت‌های آینده ناسا، مانند مأموریت اروپا کلیپر، قرار است در سال‌های آینده به این قمر اعزام شوند تا اطلاعات دقیق‌تری از سطح و ساختار زیرسطحی آن به‌دست آورند. در صورت تأیید وجود آب مایع در اروپا، احتمال وجود نوعی حیات میکروبی نیز افزایش می‌یابد.

یکی دیگر از کاندیدا‌های احتمالی، قمر انسلادوس متعلق به زحل است. مشاهدات فضاپیمای کاسینی نشان داد که فواره‌هایی از آب، بخار و مولکول‌های آلی از سطح این قمر فوران می‌کند. این مواد از شکاف‌هایی در پوسته یخی انسلادوس خارج می‌شوند و نشان می‌دهند که در زیر سطح این قمر نیز احتمالاً اقیانوسی از آب مایع وجود دارد. کشف مولکول‌های آلی در این فوران‌ها، به فرضیه‌های مربوط به وجود حیات در انسلادوس قوت بیشتری می‌بخشد.

در کنار گزینه‌های داخل منظومه شمسی، دانشمندان به سیارات فراخورشیدی نیز توجه ویژه‌ای دارند؛ یعنی سیاره‌هایی که به دور ستارگان دیگر به‌جز خورشید می‌گردند. تا امروز هزاران سیاره فراخورشیدی کشف شده‌اند که برخی از آنها در منطقه قابل سکونت ستاره خود قرار دارند. این منطقه، فاصله‌ای است که در آن آب می‌تواند به‌صورت مایع وجود داشته باشد. از جمله معروف‌ترین این سیاره‌ها می‌توان به پروکسیما بی اشاره کرد؛ سیاره‌ای که در مدار نزدیک‌ترین ستاره به خورشید، یعنی پروکسیما قنطورس، قرار دارد. این سیاره با زمین هم‌اندازه است و در فاصله‌ای مناسب از ستاره‌اش واقع شده، اما جو آن هنوز به‌درستی شناخته نشده است.

چالش‌های بزرگ در مسیر مهاجرت بشر به سیارات دیگر

با اینکه این کشفیات امیدبخش هستند، چالش‌های بسیار بزرگی در مسیر مهاجرت یا سکونت در سیارات دیگر وجود دارد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به فاصله‌های نجومی اشاره کرد. نزدیک‌ترین ستاره به زمین، پروکسیما قنطورس، حدود ۴.۲ سال نوری با ما فاصله دارد، و با فناوری کنونی، رسیدن به آن صد‌ها یا حتی هزاران سال زمان می‌برد. حتی سفر به مریخ نیز با مشکلات جدی روبروست؛ از جمله تابش‌های خطرناک، مشکلات روانی ناشی از انزوا و تأخیر در ارتباطات با زمین.

از سوی دیگر، تلاش‌ها برای ایجاد شرایط زندگی بر روی سیارات دیگر ادامه دارد. برخی دانشمندان، ایده‌هایی مانند «زمینی‌سازی» مریخ را مطرح کرده‌اند؛ یعنی ایجاد تغییراتی در محیط مریخ به‌گونه‌ای که به شرایط زمین نزدیک شود. از جمله این ایده‌ها می‌توان به استفاده از گاز‌های گلخانه‌ای برای گرم کردن جو مریخ و ذوب یخ‌ها اشاره کرد. این کار در تئوری می‌تواند جو را ضخیم‌تر کند و امکان وجود آب مایع را فراهم آورد. با این حال، چنین پروژه‌هایی نه‌تنها دهه‌ها بلکه شاید قرن‌ها زمان نیاز دارد.

از دیدگاه زیست‌شناسی، حتی اگر امکان سکونت دائم انسان در سیارات دیگر فراهم شود، پرسش مهم‌تری باقی می‌ماند؛ اینکه آیا زندگی به‌طور طبیعی در جایی دیگر از کیهان شکل گرفته است؟ جست‌و‌جو برای یافتن نشانه‌هایی از زندگی، به‌ویژه حیات میکروبی، همچنان یکی از اهداف اصلی مأموریت‌های فضایی است. ابزار‌هایی مانند تلسکوپ جیمز وب، که می‌تواند ترکیبات شیمیایی جو سیارات دوردست را بررسی کند، نقش کلیدی در این جست‌و‌جو ایفا خواهند کرد.

ایلان ماسک برای سفر بشر به سیارات دیگر چه کرده است؟

ایلان ماسک، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت فضایی اسپیس‌اکس، یکی از پرچم‌داران ایده مهاجرت انسان به سیارات دیگر است. او معتقد است که تمدن بشری برای بقا در بلندمدت، باید چندسیاره‌ای شود و نباید فقط به زمین متکی بماند. به باور ماسک، خطراتی همچون تغییرات اقلیمی، جنگ‌های هسته‌ای یا حتی برخورد سیارک‌ها می‌توانند بقای انسان را تهدید کنند، و ایجاد زیستگاه‌های دائمی در سیارات دیگر، به‌ویژه مریخ، راهی برای کاهش این خطرات است. او بار‌ها گفته که هدف نهایی‌اش ایجاد یک «شهر خودکفا» روی مریخ است؛ شهری که بتواند بدون وابستگی به زمین، به زندگی خود ادامه دهد.

برای تحقق این هدف، اسپیس‌اکس پروژه‌ی عظیم ساخت موشک استارشیپ را آغاز کرده که به‌عنوان قوی‌ترین موشک تاریخ شناخته می‌شود و قرار است بتواند ده‌ها تن بار و صد‌ها انسان را به مریخ منتقل کند. ماسک پیش‌بینی کرده که در دهه‌های آینده، سفر به مریخ شبیه سفر‌های دریایی مهاجران قرن نوزدهم خواهد بود؛ سخت، پرریسک، اما در نهایت ممکن. او حتی جدول زمانی اولیه‌ای برای فرستادن نخستین انسان‌ها به مریخ اعلام کرده و امیدوار است طی دهه ۲۰۳۰ این رؤیا محقق شود. اگرچه بسیاری از دانشمندان درباره امکان‌پذیری چنین برنامه‌هایی با تردید نگاه می‌کنند، اما جاه‌طلبی و نوآوری‌های ماسک، توجه جهانیان را به امکان واقعی‌تری از سکونت در سیارات دیگر جلب کرده است.