توفان تعرفه‌های ترامپ در بازار نفت

اقتصاد۲۴- در زمان تنظیم این گزارش، قیمت نفت خام برنت در معاملات روز سه‌شنبه با کاهشی چشمگیر مواجه شد و برای اولین‌بار به زیر مرز ۶۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد. کارشناسان بر این باور هستند که احتمالا اصلی‌ترین دلیل این کاهش شدید قیمت نفت، بازی تعرفه‌ای ترامپ باشد با دنیا. از سویی این کارشناسان هشدار می‌دهند که تعرفه‌های دونالد ترامپ که این رییس‌جمهور آنها را تعرفه‌های «روز آزادی» می‌نامد، می‌تواند قیمت نفت را چنان در سراشیبی سقوط قرار دهد که دیگر حفاری طلای سیاه، به‌صرفه نباشد. اقتصاددانان بر این باورند که تعرفه‌هایی با این حجم احتمالا رشد اقتصاد جهانی را کاهش می‌دهد و ضربه‌ای سخت خواهد بود به تقاضای نفت. این در حالی است که ترامپ مبارزات انتخاباتی خود را بر پایه مهار تورم پیش برد و این هدف را به هدف دستیابی به انرژی ارزان‌تر گره زد.

 او صبح دوشنبه گذشته در تروث‌سوشال نوشت: «قیمت نفت پایین است، نرخ بهره پایین است (فدرال رزرو باید نرخ‌ها را کاهش دهد!) قیمت مواد غذایی کاهش یافته است، هیچ تورمی وجود ندارد.»، اما یک واقعیت اقتصادی بر جهان نفت حاکم است: قیمت‌های نفت ورودی مستقیم فرمول‌های محاسبه تورم است و به‌طور غیرمستقیم از طریق اثر بر هزینه تولید و حمل کالا، بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. قیمت‌های نفت بی‌ثباتند، به همین دلیل است که برخی اقتصاددانان تورم هسته (core inflation) را که هزینه‌های بخش غذا و انرژی را شامل نمی‌شود، شاخص بهتری می‌دانند برای بررسی روند‌های تورمی.

 در ماه‌های دسامبر، ژانویه و فوریه شاخص قیمت هزینه‌های مصرف شخصی (The Personal Consumption Expenditures Price Index)، معیار تورم ترجیحی فدرال رزرو، ۰.۳ درصد افزایش یافت. این شاخص میزان مخارج خانوار‌ها را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد و معیار اصلی اندازه‌گیری تورم و رفتار مصرف‌کننده در ایالات متحده است. در همین حال شاخص هزینه‌های مصرف شخصی خالص سالانه (Core PCE) در هر یک از آن ماه‌ها شتاب گرفت و در فوریه ۰.۴ درصد افزایش یافت. هرچند قیمت‌های پایین‌تر نفت و گاز می‌تواند برخی افزایش قیمت‌های مربوط به تعرفه‌ها را جبران کند، اما کارشناسان بر این باورند که قیمت پایین نفت و گاز پیامد‌های اقتصادی خود را خواهند داشت. بر اساس جدیدترین گزارش «ممیزی انرژی فدرال رزرو دالاس»، تولیدکنندگان نفت برای حفاری سودآور یک چاه نفتی جدید نیاز دارند که قیمت متوسط هر بشکه نفت ۶۵ دلار باشد و تقریبا ۶۰ درصد تولید‌کنندگان نیاز به افزایش قیمت دارند. این امر می‌تواند در نهایت به پیچیده‌سازی طرح ترامپ برای شعار «از بند رهاسازی انرژی امریکا» از طریق تشویق تولیدکنندگان به افزایش تولید نفت ختم شود.

 اخیرا یکی از شرکت‌های خدمات میادین نفتی اعلام کرده بود که «حالا که دولت چرخشی عجیب در تولید بیشتر نفت و گاز داخلی نشان داده است، تعرفه‌های بالاتر فولاد احتمالا باعث خواهد شد به دلیل هزینه‌های بالای تکمیل چاه‌ها، تعداد چاه‌هایی که باید وارد فاز تولید شوند، کاهش یابد. حاشیه سود بسیاری از چاه‌ها آنقدر کم است که این موضوع احتمالا منجر به فشار نزولی بر کل چاه‌های در حال تولید خواهد شد.» دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده تاکید کرده است که هزینه‌های بالاتر را می‌توان با کاهش مقررات جبران کرد، زیرا به ادعای این رییس‌جمهور، تولیدکنندگان نفت و گاز هزینه‌های غیرضروری بر دوش می‌کشند.

بیشتر بخوانید:قیمت نفت عقب‌نشینی کرد

با این حال، وب‌سایت خبری تحلیلی اینوستوپدیا می‌نویسد: برخی شرکت‌های حفاری که در حوضه پرمین، منبع تقریبا نیمی از نفت ایالات متحده فعالیت می‌کنند، می‌گویند که برنامه‌های نظارتی دولت جدید «اصلا هیچ تغییر واقعی» به همراه نخواهد داشت. یکی از این شرکت‌ها می‌گوید: ما همچنان مجوزهایمان را از کمیسیون راه‌آهن در تگزاس می‌گیریم، نه از آژانس حفاظت از محیط زیست. رژیم نظارتی فدرال زمانی اهمیت دارد که شما در خلیج مکزیک یا آلاسکا فعالیت می‌کنید، نه پرمین، ایگل فورد، باکن، یوتیکا و جا‌های دیگر.

اثر تعرفه‌ها بر تولید‌کنندگان نفت خلیج‌فارس

اعمال تعرفه‌ها و اثر آن بر قیمت نفت تنها بر تولیدکنندگان امریکایی نفت موثر نیست. کیلومتر‌ها دورتر از ایالات متحده، کشور‌های نفتی خلیج‌فارس هم در معرض توفان تعرفه‌ها قرار دارند و تنها سپر دفاعی آنها، نفت است. اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران منطقه‌ای می‌گویند که کشور‌های ثروتمند عربی خلیج‌فارس نسبت به بسیاری از مناطق دیگر جهان در موقعیت بهتری برای مدیریت تاثیر اقتصادی تعرفه‌های دونالد ترامپ قرار دارند. اما چشم‌انداز متزلزل قیمت نفت می‌تواند بودجه و پروژه‌های پرخرج برخی کشور‌ها را در معرض خطر قرار دهد. عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، عمان و قطر شورای همکاری خلیج‌فارس را تشکیل می‌دهند. به گفته جاسم محمد آلبودایوی، دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس، مجموع این کشور‌ها حدود ۳.۲ تریلیون دلار دارایی مالی مستقل دارند که ۳۳ درصد از کل دارایی‌های مستقل در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز آمار شورای همکاری کشور‌های عربی خلیج‌فارس، این شورا حدود ۳۲.۶ درصد از ذخایر اثبات شده نفت خام جهان را در خود جا داده‌اند.

این امر باعث می‌شود که این کشور هم برای دولت ترامپ دارایی باشد و هم در برابر سیاست‌هایش آسیب‌پذیر، زیرا ترامپ مدت‌هاست که بر اعضای اوپک فشار می‌آورد تا برای کمک به کاهش قیمت نفت و جبران تورم در ایالات متحده نفت بیشتری تولید کنند. قیمت پایین‌تر نفت می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر کسری بودجه و برنامه‌های مخارج کشور‌هایی تاثیر بگذارد که اقتصادشان، به‌رغم برنامه‌هایی که برای متنوع‌سازی آن در دستور کار قرار داده‌اند، هنوز به شدت به درآمد‌های هیدروکربنی متکی است.

روابط سودمند با ترامپ

بن پاول، استراتژیست ارشد سرمایه‌گذاری بلک راک برای آسیا-اقیانوسیه و خاورمیانه که مقر آن در ابوظبی است، به سی‌ان‌بی‌سی گفته است که روابط گرم منطقه با ترامپ در مذاکرات برای تعرفه‌ها می‌تواند اهرمی تقویت‌کننده به حساب بیاید. برخی کشور‌های شورای همکاری خلیج‌فارس نیز نقش خود را در دیپلماسی جهانی گسترش داده‌اند. یک نمونه میزبانی ریاض از مذاکرات صلح برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین است که اهمیت این کشور را برای واشنگتن بیش از پیش کرده است. پاول بر این باور است که خاورمیانه، با روابط عمیقی که با ایالات متحده دارد، باید در صحنه جهانی خوب ظاهر شود. از طرفی مونیکا مالیک، اقتصاددان ارشد در بانک تجاری ابوظبی، در خصوص تاثیرات اولیه تعرفه‌ها خاطرنشان کرد که ایالات متحده بازار صادراتی عمده‌ای برای کشور‌های خلیج‌فارس نیست. او در گزارشی برای این بانک نوشت: «شورای همکاری خلیج‌فارس به ویژه امارات متحده عربی باید در موقعیت نسبتا مطلوبی برای مقاومت در برابر باد‌های مخالف باشد.» به باور این اقتصاددان در حالی که منطقه با تعرفه فراگیر ۱۰ درصدی و نیز تعرفه‌های قبلا اعمال شده بر تمام فولاد و آلومینیوم وارداتی به ایالات متحده، یعنی محصولاتی که امارات و بحرین هر دو صادرکننده آن هستند، مواجه است، اما ما انتظار داریم که تاثیر مستقیم این تعرفه‌ها نسبتا مهار شود، زیرا ایالات متحده مقصد کلیدی برای صادرات خلیج‌فارس نیست و به‌طور میانگین تنها حدود ۳.۷ درصد از کل صادرات شورای همکاری خلیج‌فارس را به خود اختصاص می‌دهد.

تهدیدی برای برنامه‌های هزینه‌ای

اما چشم‌انداز قیمت نفت برای بودجه و برنامه‌های هزینه‌های آینده کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس بسیار مهم است، به ویژه این موضوع برای عربستان سعودی اهمیت دارد که به عنوان بخشی از چشم‌انداز ۲۰۳۰، ابتکار محمد بن سلمان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد نفتی کشور، پروژه‌های بزرگی با هزینه‌های چند تریلیون دلاری را آغاز کرده است. موفقیت این طرح‌ها از قضا به شدت به درآمد‌های نفتی وابسته است. صندوق بین‌المللی پول تخمین می‌زند که عربستان سعودی برای متعادل کردن بودجه خود به نفتی با هر بشکه به قیمت بیش از ۹۰ دلار نیاز دارد. گلدمن ساکس این هفته پیش‌بینی قیمت نفت خود را برای سال ۲۰۲۶ به ۵۸ دلار برای نفت برنت و ۵۵ دلار برای نفت خام وست تگزاس اینترمدیت امریکا کاهش داد. قابل توجه اینکه این پیش‌بینی نسبت به پیش‌بینی‌های قبلی این بانک یعنی ۶۲ دلار برای نفت برنت و ۵۹ دلار برای وست تگزاس اینترمدیت بسیار پایین‌تر است. کارشناسان هشدار می‌دهند تقاضای ضعیف‌تر جهانی نفت و عرضه بیشتر این کالا، خطر نزول بیشتر قیمت‌ها را در سال ۲۰۲۵ به همراه دارد. اوپک پلاس قرار است سطح تولید نفت خود را مجددا در ماه مه افزایش دهد و اگر قیمت‌های نفت خام در همین سطح باقی بماند یا بیشتر کاهش یابد، احتمالا اعضای اوپک برنامه افزایش تولید را متوقف خواهند کرد.

اثر تعرفه‌ها بر درآمد نفت روسیه

مورد جالب توجه اینکه کشور روسیه در فهرست اعلام شده ترامپ برای تعرفه‌ها حضور ندارد. تعرفه‌های «روز آزادی» ترامپ تقریبا بر همه کشور‌های جهان، از جمله جزایری خالی از سکنه اعمال شده، اما در این میان یک کشور به‌طور ویژه‌ای از این تعرفه‌ها مستثنی شده است: روسیه. با این حال هرچند روسیه در ظاهر در فهرست تعرفه‌ای ترامپ حضور ندارد، اما در نهایت ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه احتمالا مجبور خواهد شد در روش‌های اقتصادی خود و به ویژه درباره جنگ در اوکراین تجدیدنظر کرده، منش دیگری در پیش بگیرد و این خود کرملین را هم نگران کرده است. کارشناسان اقتصادی و سیاسی می‌گویند ترامپ اهرم‌هایی دارد که می‌تواند علیه کرملین از آنها استفاده کند؛ به عنوان مثال افزایش کمک نظامی به اوکراین، تقویت اجرای تحریم‌های موجود یا اعمال تعرفه‌های اضافی بر کشور‌های خریدار نفت روسیه.

بیشتر بخوانید:قیمت نفت برای سومین هفته متوالی افزایش یافت

اقتصاد روسیه همانند دیگر کشور‌های تولید‌کننده سوخت‌های فسیلی، به شدت به درآمد‌های نفتی وابسته است و صادرات نفت و گاز حدود ۳۰ درصد از کل بودجه دولتی آن را تشکیل می‌دهد. با طولانی شدن جنگ در اوکراین، کرملین هزینه‌های دفاعی را افزایش داده و ۳۲ درصد از هزینه بودجه ۲۰۲۵ به ارتش و ماشین جنگی آن در اوکراین اختصاص یافته است. اما مشکل بزرگ‌تر اینجاست که کرملین هنگام تنظیم بودجه ۲۰۲۵، قیمت نفت را ۷۰ دلار در هر بشکه در نظر گرفت. به گزارش آرگوس مدیا، در ۷ آوریل، قیمت نفت اورال روسیه در بندر پریمورسک در بالتیک به کمترین میزان در ۲۱ ماه گذشته یعنی ۵۱.۵۴ دلار در هر بشکه سقوط کرد. وویچ ژاکوبیک، تحلیلگر انرژی مستقر در ورشو، به ایندیپندنت کی‌یف می‌گوید: «اگر میانگین قیمت در طول سال کمتر از ۷۰ دلار در هر بشکه باشد، روسیه پول کمتری برای کسب درآمد و خرج آن در جنگ خواهد داشت، در نتیجه پوشش هزینه‌های فزاینده مرتبط با جنگ علیه اوکراین برای این کشور سخت‌تر هم خواهد شد.» به گفته این کارشناس، کاهش قیمت نفت تا این حد صندوق ثروت ملی روسیه را سریع‌تر تخلیه می‌کند و روسیه احتمالا سریع‌تر از آنچه انتظارش می‌شود به سمت آتش‌بس متمایل شود.

کارشناسان اوکراینی می‌گویند کشورشان مدت‌هاست که دارایی‌های نفتی روسیه را با هواپیما‌های بدون سرنشین هدف قرار داده است تا درآمد‌های نفتی کرملین را کاهش دهد، اما ترامپ در روز‌های اخیر با کشاندن جهان به بلاتکلیفی اقتصادی کار موثرتری انجام داده است. چین با تعرفه‌های ۱۰۴ درصدی از سوی دونالد ترامپ مواجه شده در نتیجه با اعلام تعرفه‌های ۸۴ درصدی بر واردات از ایالات متحده مقابله به مثل کرده است. سه خریدار بزرگ سوخت‌های فسیلی روسیه، چین (۷۸ میلیارد یورو)، هند (۴۹ میلیارد یورو) و ترکیه (۳۴ میلیارد یورو) جمعا ۷۴ درصد از کل درآمد روسیه را از سوخت‌های فسیلی در سال سوم تهاجم به اوکراین تامین کرده‌اند. ارزش واردات هند و ترکیه نسبت به سال قبل به ترتیب ۸ و ۶ درصد افزایش داشته است. بنابراین در حالی که روسیه از اعمال تعرفه‌ها در امان بود، اکنون به دلیل پیامد‌های جهانی جنگ تجاری جهانی در حال گسترش، آسیب خواهد دید. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در ۷ آوریل به اینترفکس گفت که کاهش قیمت نفت باعث نگرانی مسکو شده است و کرملین وضعیت «بسیار متلاطم و متشنج» بازار‌های نفت را زیرنظر دارد.

به گفته پسکوف، مسوولان اقتصادی روسیه این وضعیت را بسیار دقیق رصد می‌کنند و البته هر کاری که لازم است، انجام می‌دهند و انجام خواهند داد تا پیامد‌های این توفان اقتصادی بین‌المللی برای اقتصاد روسیه به حداقل برسد. هرچند پسکوف تقصیر کاهش درآمد‌های روسیه را مستقیما به گردن تعرفه‌های ترامپ انداخت، اما عوامل دیگری نیز در کاهش درآمد نفتی روسیه نقش دارند. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA) درآمد‌های سوخت فسیلی روسیه حتی قبل از اعمال تعرفه‌ها کاهش یافته بود و این کاهش تا حدی به دلیل تحریم‌های امریکا و انگلیس بود که در ماه ژانویه محموله‌های نفتی «ناوگان سایه» روسیه را هدف قرار داد و باعث کاهش ۲۱ درصدی این محموله‌ها شد. تحریم‌ها، تقاضا برای نفت خام روسیه در چین و هند را کاهش داده است. به این موضوع باید اضافه کرد تعرفه‌های ترامپ را که احتمالا به اقتصاد چین و در نتیجه به تقاضای نفت این کشور آسیب می‌زند. لیلیت گئورگیان، معاون مدیر اقتصاد در اس‌اندگلوبال مارکت اینتلیجنس می‌گوید: «از زمان شروع جنگ با اوکراین، روسیه به‌طور قابل توجهی به چین وابسته شده است. بنابراین در برابر تهدید اقتصاد چین، آسیب‌پذیرتر می‌شود.» 

جان گاتروپ، سردبیر آرگوس اوراسیا انرژی هم معتقد است، اخیرا کارتل نفت اوپک پلاس که روسیه نیز عضو آن است، محدودیت‌های تولید نفت را سریع‌تر از حد انتظار رفع کرده است. بر اساس گزارش اس‌اندگلوبال مارکت اینتلیجنس، در سال ۲۰۲۴ بودجه دولتی روسیه از صادرات نفت خام حدود ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد داشته است. ادامه قیمت‌های نفت زیر ۷۰ دلار در هر بشکه می‌تواند در بلندمدت بر توانایی روسیه برای متعادل‌سازی اقتصاد خود با هزینه‌های جنگ تاثیر بگذارد. ترامپ پیش‌تر گفته بود که اگر اوپک پلاس قیمت نفت را کاهش دهد، جنگ روسیه می‌تواند فورا پایان یابد. به باور کارشناسان عدم اطمینان زیادی در مورد آنچه در اقتصاد جهانی می‌گذرد، وجود دارد و نفت بیشتری هم وارد بازار می‌شود؛ در نتیجه احتمالا توفانی بزرگ در راه است.