خانه‌خرابی خرس سیاه؛ صدور مجوز اکتشاف جدید در «کوه زندان» زیستگاه گونه‌هایی مختلف حیات‌وحش

اقتصاد۲۴-شرق بندرعباس، غرب رودان، کوه زندان. اینجا محلی است که بار دیگر مجوز اکتشاف کرومیت داده شده و قرار است در ۷۲۸ هکتار از ارتفاعات رودان و در یکی از صعب‌العبورترین کوه‌های منطقه کندوکاو انجام گیرد. کوه‌هایی که خانه خرس سیاه است، رود‌های مهمی دارد و چند سال قبل اولین تصاویر پلنگ در شرق استان هرمزگان آنجا به ثبت رسیده است.

 این مجوز در حالی صادر شده که پیش‌ازاین نیز در کوه‌های این منطقه برداشت کرومیت وجود داشت و از نظر رئیس اداره محیط‌زیست رودان، منطقه‌ای که مجوز اکتشاف دارد، چندان کرومیتی ندارد. حضور معدن‌کاوان یعنی پراکندگی بیشتر خرس سیاه و پلنگ در منطقه و ناامنی زیستگاه.

روایت‌های باقیمانده از کوه زندان می‌گویند اینجا مکانی بود برای حبس زندانیان سیاسی در دوره‌های مختلف؛ کوهی با ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریا و صخره‌های در‌هم‌تنیده. کوه فاریاب مشرف به کوه زندان است و در این کوه نیز چندین سال است که معدن‌کاوی در جریان است.

لغتنامه دهخدا هم «رودان» را رفت‌و‌آمد کردن همسایگان، آرام نگرفتن، جست‌و‌جو کردن زمین برای آب و علف به‌منظور فرود آمدن در آن معنا کرده است. تعریف دهخدا اشاره به ویژگی عشایری و تجارت رودان است؛ زیرا اکثر جمعیت رودان ایلات و عشایر کوچ‌رو بودند که به‌دنبال دام خود و در جست‌وجوی مرتع، ییلاق و قشلاق می‌کردند. رودان در فصل زمستان یکی از مناطق قشلاق برای عشایر کوچنده از استان کرمان است و هرساله عشایر پهنه‌های وسیعی از این منطقه را به‌عنوان قشلاق تحت قلمرو خود دارند.

 عشایر کوچ‌رو شامل طوایف و تیره‌های سلیمانی، آینه‌ای، جبالبارزی، لری، بلوچ، غربا، کوهشاهی، مهنی، کمانچی، سنجری، نوشادی، کوچی و قتلو هستند و از مناطق ییلاقی بردسیر، جیرفت و بافت کرمان به مناطق قشلاقی و گرمسیری رودان استان هرمزگان کوچ عمودی دارند.

این اکتشافات نه‌تنها زندگی حیات‌وحش را به خطر انداخته‌اند که آلودگی ناشی از آن باعث آلوده شدن رود‌های منطقه و اختلال در زندگی عشایر هم است.

«مرتضی آریانژاد»، مدیر مؤسسه حامیان حیات‌وحش هرموز، اولین تصاویر پلنگ در شرق استان هرمزگان را در زیستگاه کوه زندان ثبت کرد و پس‌ازآن با دوربین گذاری‌های انجام‌گرفته مشخص شد این منطقه علاوه‌بر پلنگ و خرس سیاه آسیایی، گونه‌هایی، چون شاه روباه، سمور سنگی، جغد عمانی و جغد ماهی‌خوار هم دارد. «تراکم پلنگی که اینجا شناسایی شد، یکی از بهترین تراکم‌های پلنگی بود که در هرمزگان شناسایی شده است. این درحالی‌است که تعارض میان پلنگ و دامداران در شرق هرمزگان مانند بشاگرد و هشت‌بندی بسیار زیاد بود، اما در این زیستگاه تعارضی نبود؛ زیرا طعمه طبیعی‌اش خوب است.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ کشف بیش از ۲۰۰ سنجاب از اتوبوس مسافربری

او به جاده‌ای اشاره می‌کند که در منطقه کشیده شده و رفت‌وآمد‌هایی که در جریان است و همین نیز باعث ناامنی زیستگاه مهم شرق استان شده. «ممکن است در ابتدا به‌نظر برسد این جاده‌ها به‌نفع روستاییان است، اما می‌دانیم در عمل این‌طور نیست. برای مثال فاصله این منطقه اکتشافی جدید تا روستای «سرزه» فقط چند کیلومتر است. می‌دانیم که معدن کروم آلایندگی بسیاری دارد و حتماً زیست روستا‌های اطراف را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.»

به‌گفته او، پساب حاصل از این فعالیت‌های معدنی رود‌های منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در پایان هم بسیاری از این آلودگی‌ها همراه با باران‌های فصلی به «تالاب تیاب» خواهد رسید. «سال‌های قبل مردم محلی می‌گفتند خرس و پلنگ به چه کار می‌آید؟ اما حالا برای حفاظت همراهند. در این سال‌ها همه دیده‌اند که معدن فقط برای عده‌ای خاص که همان صاحبان معدن هستند، سود دارد و معدن فاریاب که ۵۰ سال است در این منطقه فعال بوده، به چه کسی نفع رسانده؟ تمام کوه‌های بندر خمیر معدن گچ است. کاش بگذارند زیستگاه رودان بیش‌ازاین ناامن نشود.»

دلمان به محیط‌زیست خوش بود

«حسین محسنی‌زاده»، رئیس اداره منابع‌طبیعی و آبخیزداری شهرستان رودان، چند ماهی است نامه معدن‌کاو روی میزش مانده است و نمی‌داند چطور باید با آن مخالفت کند. او می‌داند این منطقه خانه خرس سیاه و پلنگ است و رودهایش مهم‌اند، اما پوشش گیاهی در منطقه‌ای که درخواست اکتشاف داده‌اند، چندان منسجم نیست که منابع‌طبیعی بتواند به این دلیل مقابل فعالیت بایستد.

 او نگران وضعیت پیش روی منطقه است و به «پیام ما» می‌گوید: «سال‌های قبل دلمان به ایستادگی سازمان حفاظت محیط‌زیست خوش بود، حالا آنها هم براساس قانون نمی‌توانند کاری از پیش ببرند. این منطقه جزو مناطق حفاظت‌شده نیست و آنها نمی‌توانند مقابل این فعالیت‌ها بایستند و ما هم از نظر قانونی همین وضعیت را داریم.»

او به قانون معادن اشاره می‌کند. قانونی که معدن‌کاو براساس آن قدرت فعالیتش بالاست و اصلاحاتی که بر روی این قانون در سال‌های گذشته انجام‌گرفته نیز بیش‌از‌پیش دست معدن‌کاوان را باز گذاشته است. «محدوده اکتشافی جدید بیش از ۷۰۰ هکتار است و این میزان برای تخریب یعنی فاجعه. آن‌هم در منطقه‌ای که نقطه حایل بین رودان و میناب است. منطقه‌ای صعب‌العبور که محل پناه و زیست حیات‌وحش است.»

محسنی‌زاده می‌گوید آنها در اداره شهرستان تصمیم‌گیر نیستند و در مرکز استان باید فکری به حال این وضعیت و تعارضات شود. «کار ما خیلی سخت است خانم. ما مخالفیم، اما در بسیاری از موارد مجبوریم موافقت کنیم. چطور باید به نابودی این منطقه رضایت دهیم؟ کاش اداره‌کل فکری به حال این وضعیت کند. ما هم به‌دنبال راه‌حل‌ایم.»

راه‌حل‌ها، اما برای منطقه‌ای که کوه‌هایش پر از ماده معدنی است، تاکنون بی‌نتیجه بوده. تابستان سال ۱۳۹۹ بود که «ابراهیم سعدینی»، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت وقت هرمزگان، خبر از واگذاری ۲۲ محدوده اکتشافی و بهره‌برداری معادن در این استان داد.

به‌گفته او، این محدوده‌های معدنی شامل سه معدن پروانه بهره‌برداری بلامعارض، ۱۰ محدوده پروانه اکتشاف بلامعارض و ۹ محدوده مجوز برداشت بود که واگذاری آن از طریق مزایده به متقاضیان واجد شرایط و دارای توان لازم برای اکتشاف و بهره‌برداری صورت می‌گرفت. «این معادن در شهرستان‌های بندرعباس، بندرلنگه، بندرخمیر، جاسک، سیریک، پارسیان، رودان، میناب، حاجی‌آباد و بستک قرار دارند و مواد معدنی این معادن شامل سنگ نمک، دولومیت، سنگ گچ، مخلوط کوهی، سنگ آهک، خاک صنعتی، سنگ لاشه و شن و ماسه رودخانه‌ای است.»

بیشتر بخوانید:فواید هزاران تُن ادرار نهنگ برای اقیانوس‌های جهان

پیش‌ازاین، اما خبر بازگشت چهار معدن کرومیت به چرخه تولید در رودان آمده بود. بر این اساس، در سال ۹۷ «رامین آشوری» که آن زمان رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان رودان بود، به ایسنا گفته بود «معادن کرومیت ظرفیت اسمی استخراج سالیانه ۳۷ هزار و ۲۰۰ تن کرومیت را دارند. برای فعالیت مجدد این معادن ۱۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری و با فعالیت مجدد معادن زمینه اشتغال ۳۸ نفر فراهم شده است.»

مجوزها، خیانت به آینده است

«این مجوز‌ها خیانت به آینده است، خیانت به محیط‌زیست، به طبیعت و به حیات‌وحش.» اینها را «ارسلان ساعدپناه»، رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان رودان، به «پیام ما» می‌گوید. او نگران وضعیت پیش‌آمده برای منطقه است. این مناطق جزو مناطق چهارگانه نیستند و اداره صنعت معدن و تجارت شهرستان رودان از محیط‌زیست استعلامی برای فعالیت نخواهد گرفت، اما ساعدپناه که نگران موقعیت حیات‌وحش و پوشش گیاهی است، به «پیام ما» می‌گوید «به‌راحتی ۷۲۸ هکتار زمین در ارتفاعات کوه زندان را برای اکتشاف کرومیت داده‌اند. از ما استعلام نمی‌گیرند و صدای ما به جایی نمی‌رسد. اما آن کوه خانه پلنگ و خرس است و رود‌های مهمی دارد. رئیس اداره منابع‌طبیعی هم نگران این وضعیت و مخالف آمدن معدن است، اما ما هیچ‌کدام از نظر قانونی برای ایستادگی مقابل این وضعیت مجهز نیستیم.»

کوه زندان، آن ارتفاعات بلند که مأمن حیات‌وحش بود، در سال‌های اخیر تکه‌تکه شده. آن‌طورکه ساعدپناه می‌گوید، سه معدن کروم در این منطقه فعال است و مجوز اکتشاف اخیر هم در نقطه‌ای است که بیشترین میزان خرس و پلنگ در آن رؤیت شده داده شده است. «با این تعداد مجوز اکتشاف و بهره‌برداری از معادن که برای این منطقه صادر می‌کنند، تا سه سال آینده هیچ نقشی از حیات‌وحش در آنجا نخواهیم دید.»

او بار‌ها به این منطقه رفته و می‌گوید به‌نظر نمی‌رسد نقطه جدیدی که برای اکتشاف در نظر گرفته شده، کروم زیادی داشته باشد؛ اما به‌راحتی مجوز اکتشاف داده‌اند. «روستا‌هایی مانند اسلام‌آباد در فاصله ۸۰۰ متری با این منطقه قرار دارند. راه‌اندازی یک معدن کروم دیگر درحالی‌که فاصله نزدیکی به روستا‌ها و از سوی دیگر محل زیست حیات‌وحش دارد، چه لزومی دارد؟ چرا نگران نابودی کوه زندان و حیات موجود در آن نیستند؟»

ساعدپناه چند روز قبل به مناطق اطراف فاریاب رفته بود. جایی که برای پیدا کردن رگه‌های معدنی در حال اکتشاف‌اند. عکس‌ها نشان می‌دهد؛ تصاویر، تلی از خاک و سنگ‌اند که روی هم انباشته شده. «اینجا وسط زیستگاه قوچ، میش و پلنگ است. یک ماه است در حال کندن کوه هستند، اما هنوز به رگه معدنی نرسیده‌اند. طبیعت را نگاه کنید… ببینید اینجا را به چه روزی انداخته‌اند؛ نابودی مطلق.»