آوار سنگین بحران آب و خشکسالی بر سر ایران

اقتصاد۲۴- وضعیت آب کشور با تاکید می‌گویم که درست مثل زمانی است که یک زلزله سنگین رخ می‌دهد؛ همانقدر سخت، همانقدر مهیب و همانقدر حساس. در شرایط بحران زلزله چطور کشور و دولت در حالت آماده بااش قرار می‌گیرد که بحران بگذرد؟ اکنون نیز در همان شرایط قرار داریم. باید برای عبور از بحران، حالت آماده باش را در پیش بگیریم.

استان‌های مختلف کشور در شرایط بحران آب قرار دارند. این موضوع را نه فقط نقشه‌های آب وهوایی، بلکه کارشناسان حوزه آب و آمار‌های ذخایر سد‌های کشور تایید می‌کنند. بر اساس آمارها، از ابتدای سال آبی تا تاریخ ۳۰ اردیبهشت‌ماه میزان حجم آب مخازن سد‌های کشور ۲۲ درصد کاهش یافته است.

آمار‌های رسمی نشان می‌دهند، میزان بارش‌های کشور، تا تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه، نسبت به تاریخ مشابه سال ۱۴۰۳، ۴۰ درصد کاهش ثبت کرده است.

در بخش دیگری از آمار‌های رسمی به وضوح شرایطی نگران کننده برای برخی شهر‌ها دیده می‌شود. ۱۲ سد با درصد پرشدگی کمتر از ۲۰ درصد مواجهند. سد لار تهران، سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قمرود، سد استقلال و شمیل و نیان استان هرمزگان، سد تهم استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، سد تنگوییه سیرجان و نسا استان کرمان و سد ساوه استان مرکزی نیز کمتر از ۲۰ درصد آب دارند.

با توجه به این شرایط، پرسش‌هایی درباره راه حل‌های موجود در بحران آب کشور و تهدید‌های پیش رو در این حوزه مطرح است. دکتر جهانگیر پرهمت، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و معاون پیشین وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

با آه و فغان درباره مشکلات آب کشور، بحران حل نمی‌شود

جهانگیر پرهمت به فرارو گفت: «از دهه ۱۳۴۰ تا کنون، منابع آب زیرزمینی به شکلی اشتباه و بدون ارزیابی منابع تجدیدشونده، برداشت شده است. درواقع هیچ تعادلی بین منابع و مصارف آب در کشور نداریم. از دهه ۱۳۵۰ نیز برداشت‌های ممنوعه را ثبت کرده‌ایم؛ بنابراین تاکید من بر این است که مشکلات آب در کشور مربوط به امروز و دیروز نیست و سال‌هاست با این نوع مسائل دست و پنجه نرم می‌کنیم؛ بنابراین در یک دوره طولانی منابع سطحی و زیرزمینی را به شکل بی رویه مورد هدف قرار داده‌ایم.

بیشتر بخوانید:تحمیل خرید پمپ آب و مخزن به مردم

آب‌های سطحی، چون در سطح زمین و قابل رویت محسوب می‌شوند، قابلیت کنترل بالاتری دارند. اما آب‌های زیرزمینی بدون هیچ برنامه‌ای برداشت می‌شود و به معنای واقعی کلمه، فاقد هر نوع مدیریت در این زمینه‌ایم. اکنون با ابربحران آب در کشور مواجهیم. مسئله مدیریت غلط آب یک سوی ماجراست، اما در سوی دیگر ماجرا با بحران گسسترده خشکسالی در کشور مواجهیم. این روز‌ها که دوره بارش سال سپری شده، حدود ۴۰ درصد زیر میانگین بارش سالیانه قرار داریم. این وضعیت در برخی مناطق کشور حادتر است. اما آن چه امسال و طی دوره ۵ ساله اخیر ثابت باقی مانده، خشکسالی است.»

وی افزود: «فارغ از خشکسالی این روزها، ما در یک دوره خشکسالی ۲۵ ساله نیز قرار داریم؛ بنابراین ترکیب خشکسالی و عدم مدیریت مناسب یا بهتر است بگویم سوء مدیریت‌ها است که وضعیت کشور را به این مرحله رسانده است.

اما آیا فقط بیان مسئله و داد و فغان که آب نداریم کافی است؟ این حرف‌ها مشکل مردم را حل نمی‌کند. حتی این جای تاسف دارد که برخی در شرایطی درباره وضعیت آب کشور اظهار نظر می‌کنند که اصلا کارشناس نیستند. به هر حال ما در حال حاضر با مشکل خشکسالی شدید رو به رو شده‌ایم؛ بنابراین چه کنیم؟ پاسخ روشن است در درجه اول مسئولان باید روی مدیریت منابع آبی کشور تمرکز کنند.

اگر مصرف خانگی آب کشور طی سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ حدود ۲۵۰ لیتر در هر ۲۴ ساعت بود، امسال باید این رقم را کاهش داده و به ۱۵۰ لیتر برسانیم. این‌ها را می‌شود با آموزش و تلاش برای فرهنگسازی اصلاح کرد. باید اراضی کشاورزی که در سال گذشته به شکل گسترده آب دریافت می‌کردند، امسال تحت برنامه مدیریت منابع آبی قرار گرفته و حجم آب کمتری دریافت کنند. هیچ چاره‌ای وجود ندارد به جز این که دوره خشکسالی را با مدیریت درست پشت سر بگذاریم.»

معاون پیشین وزیر جهاد کشاورزی در ادامه گفت: «حدود ۴ الی ۵ ماه تا آغاز فصل بارش‌ها زمان باقی مانده است. این ۴، الی ۵ ماه را باید به سختی بگذرانیم و باید این حقیقت را بپذیریم که شرایط، بسیار دشوار است.

برای کنترل سرانه مصرف آب، دولت باید سیاست‌های دقیقی تعیین کند. بخش رسانه‌ای کشور نیز باید تلاش کند آموزش ایجاد کند. سیستم‌های مصرف آب خانگی نیز، نیاز به اصلاح دارند. اگر سیستم صدا و سیما، آموزش و پرورش و سایر رسانه‌های جمعی، در بخش آموزشی و فرهنگ سازی بهتر عمل می‌کردند، اکنون شاهد این وضعیت نبودیم. کنترل این بحران نه به تنهایی از عهده مردم بر می‌آید و نه از عهده دولت‌ها.

 اما دولت‌ها بار آموزش و فرهنگ را بر عهده دارند. وضعیت آب کشور با تاکید می‌گویم که درست مثل زمانی است که یک زلزله سنگین رخ می‌دهد؛ همانقدر سخت، همانقدر مهیب و همانقدر حساس. در شرایط بحران زلزله چطور کشور و دولت در حالت آماده بااش قرار می‌گیرد که بحران بگذرد؟ اکنون نیز در همان شرایط قرار داریم. باید برای عبور از بحران، حالت آماده باش را در پیش بگیریم.»

وی افزود: «دولت نیز باید سرمایه گذاری‌های خود در این زمینه را افزایش دهد. نه فقط مصرف کنندگان آب خانگی، بلکه کشاورزان نیز برای عبور از بحران آب باید آموزش ببینند و بیاموزند چطور استفاده بهینه از آب داشته باشند.

بیشتر بخوانید:فیلم/ خبر شوکه‌کننده درباره وضعیت بحرانی آب در تهران

کل فشار آب کشور روی منابع آب زیرزمینی است. به جای سیاه نمایی باید آموزش دهیم و بحران را به واسطه اموزش مهار کنیم. زیرساخت‌های آب کشور نیز مشکلاتی دارد و بر اساس آمار‌هایی که البته نمی‌دانم چقدر دقیق است، در سطح شهر تهران حدود ۳۰ درصد نشت آب داریم. اگر فقط ۱۰ درصد از این ۳۰ درصد را کنترل کنیم، می‌شود ۱۲۰ میلیون متر مکعب که عدد قابل توجهی است. این حوزه نیز نیازمند بازنگری است. این اقدام البته بلندمدت است. اما باید در دستور کار قرار گیرد. اما برای عبور از بحران آبی فعلی باید همه امکانات را بسیج کنیم.»