پیشنهاد هسته‌ای ترامپ؛ توقف غنی‌ سازی اورانیوم در برابر کنسرسیوم منطقه‌ای؟/ پاسخ تند تهران: طرح، یک‌طرفه و خیالی است

اقتصاد۲۴- پس از پنج دور مذاکره پنهانی میان ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان، کاخ سفید پیشنهادی تازه با محوریت «توقف کامل غنی‌سازی در خاک ایران» و ایجاد یک «کنسرسیوم منطقه‌ای هسته‌ای» به تهران ارائه داده است. 

هرچند واشنگتن این پیشنهاد را «دقیق و قابل‌ قبول» توصیف کرده، اما مقامات ایرانی آن را «دور از واقعیت و غیرقابل پذیرش» می‌دانند. 

همزمان نیز گزارش تازه آژانس انرژی اتمی از افزایش نگران‌کننده ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران، بر حساسیت مذاکرات افزوده است. این، اما در حالی است که به گزارش اقتصاد ۲۴، در هفته‌های اخیر، بار دیگر مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان وارد مرحله‌ای تازه شده است. 

این بار نه دولت بایدن، بلکه تیم تازه‌کار، اما شناخته‌شده دونالد ترامپ پشت میز قرار دارد. در میانه این فضای دیپلماتیک پرابهام، واشنگتن پیشنهادی جنجالی با محوریت توقف غنی‌سازی و تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای ارائه داده که با واکنش‌های شدید از سوی تهران مواجه شده است.

تاریخچه و سابقه مذاکرات اخیر؛ پنج دور در دو ماه

از فروردین ۱۴۰۴ تا خرداد ۱۴۰۵ (دو ماه گذشته)، ایران و آمریکا پنج دور مذاکره غیرمستقیم را با میانجی‌گری سلطنت عمان برگزار کرده‌اند. مذاکرات در شرایطی آغاز شد که ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، بار دیگر سیاست ایران‌محور خود را احیا کرد، اما برخلاف دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش، از اقدام‌های پرتنش پرهیز کرده و مسیر گفت‌و‌گو را ترجیح داده است.

با وجود سکوت رسمی در هفته‌های اول، گزارش‌ها از نیویورک‌تایمز، اکسیوس و منابع دیپلماتیک نشان می‌دهد که این گفت‌و‌گو‌ها بیشتر متمرکز بر ایجاد یک «چارچوب سیاسی-فنی جدید» برای برنامه هسته‌ای ایران بوده، نه احیای برجام یا توافق مشابه پیشین.

در فاصله کوتاه دو ماه گذشته، تهران و واشنگتن با میانجی‌گری عمان، پنج دور مذاکره غیرمستقیم انجام داده‌اند. این گفت‌و‌گو‌ها در فضایی بسته و بدون اطلاع‌رسانی عمومی پیش رفته، اما منابع آگاه تأیید کرده‌اند که هدف اصلی مذاکرات، دستیابی به چارچوبی نو برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران است؛ چارچوبی که از ساختار قدیمی برجام عبور کرده و مؤلفه‌های منطقه‌ای را نیز در خود جای داده است.

پیشنهاد پرحاشیه آمریکا: توقف غنی‌سازی، به رسمیت شناختن مشروط

به گزارش نیویورک‌تایمز و اکسیوس، در نامه‌ای که از سوی استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا ارسال شده، واشنگتن خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران و انتقال آن به کنسرسیومی منطقه‌ای شده است که زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و با مشارکت ایران، عربستان سعودی، امارات و آمریکا اداره خواهد شد.

جنجالی‌ترین بخش پیشنهاد آن‌جاست که گفته می‌شود در صورت تعلیق فعالیت‌های غنی‌سازی، حق غنی‌سازی ایران به رسمیت شناخته خواهد شد؛ اما نه در خاک خودش.
از عناصر کلیدی پیشنهاد آمریکا باید به مساله توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران و تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای با مشارکت ایران، عربستان، امارات، و نظارت آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تولید انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: مذاکرات ایران و آمریکا در دور برگردان گزارش آژانس/ بررسی گزارش آژانس در آستانه نشست شورای حکام و دور بعدی مذاکرات

نکته مهم دیگر در این پیشنهاد نیز یکی این است که به رسمیت شناختن «حق غنی‌سازی ایران» فقط در صورت تعلیق کامل فعالیت‌های داخلی ایران ممکن است و تضمین تعلیق برخی تحریم‌ها در صورت اجرای مفاد اولیه توافق ممکن است.
به گفته منابع آگاه، این پیشنهاد نه متن نهایی توافق، بلکه یک «فهرست اصول مورد نظر آمریکا» بوده است.

تغییر لحن دولت ترامپ: توقف موقت فشار حداکثری؟

در همین حال همزمان با ارسال پیشنهاد طرف آمریکایی به ایرانی‌ها، در اقدامی قابل توجه، کارولین لیویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، هفته گذشته از تعلیق فعالیت‌های جدید تحریمی علیه ایران خبر داد. به‌نظر می‌رسد دولت ترامپ در این مرحله به دنبال آزمودن مسیر توافق از طریق فشار کنترل‌شده دیپلماتیک است و نه تشدید فوری تنش‌ها.

به گزارش اقتصاد ۲۴، «وال‌استریت‌ژورنال» با طرح این پرسش‌ها که چه بر سر سیاست «فشار حداکثری» آمده و آیا ایران فرصتی از سوی کاخ سفید به دست آورده است، در مطلبی گزارش داد که هفته گذشته، «کرولاین لویت» سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، دستور توقف همه فعالیت‌های جدید تحریمی علیه ایران را صادر کرد.

یک منبع نزدیک به کاخ سفید به این رسانه آمریکایی می‌گوید که کارزار شکست‌خورده «فشار حداکثری» دونالد ترامپ اکنون در جای خود متوقف شده است. ایران بار‌ها تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا را غیرقانونی و ناقض حقوق بین‌الملل خوانده و آنها را محکوم کرده است. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که این تحریم‌ها نه تنها بی‌اثر بوده‌اند، بلکه باعث افزایش مقاومت ملت ایران و بی‌اعتمادی بیشتر به سیاست‌های واشنگتن شده‌اند.

بیشتر بخوانید: پشت پرده پیام عمان از کنسرسیوم منطقه‌ای تا قبول غنی‌سازی صفر/ گمانه‌زنی درباره دور ششم مذاکرات ایران و آمریکا

سیاست جدید واشنگتن ابتدا به مقامات ارشد شورای امنیت ملی و وزارت خزانه‌داری و سپس به وزارت خارجه ایالات متحده ابلاغ شد. مقامات مرتبط با غرب آسیا در جریان این دستورالعمل قرار گرفتند، اما این دستور باید بسیار گسترده‌تر منتشر می‌شد. تحریم‌های ایران با سیاست آمریکا در قبال چین که بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت ایران را خریداری می‌کند و همچنین ژاپن، اروپا، هند و آسیای جنوب شرقی در هم تنیده است.

دستور توقف فعالیت‌ها علیه ایران آن هم بدون تعیین تاریخ پایان، اندکی پس از آن صادر شد که یکی از تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا متوقف شده بود. هم چنین از آن زمان، دست‌کم دو اقدام دیگر در تقویم وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز متوقف شده‌اند و از ۲۱ مه به بعد، هیچ تحریم جدیدی از سوی آمریکا علیه ایران اعلام نشده است.

این در حالی است که وال‌استریت‌ژورنال در گزارش خود آورده برخی از مقامات دولت ترامپ بر این باورند که این سیاست صرفاً برای کند کردن و بررسی دقیق اقدامات جدید تحریمی در چارچوب مذاکرات حساس هسته‌ای است و این باز در شرایطی است که احتمالاً در جایی در زنجیره اجرا بیش‌ازحد تفسیر شده است.
برخی دیگر از همراهان در دولت وقت آمریکا، اما نگران آن هستند که بازیگران کلیدی سیاست‌گذاری از روند امور کنار گذاشته شده‌اند و از این توقف گسترده غافلگیر شده باشند.

آیا این سند خیالی و یک‌طرفه است؟

این، اما در شرایطی است که مقام‌های ایرانی با دیده تردید به این پیشنهاد نگریسته‌اند. چنانچه سخنگوی وزارت خارجه دریافت متن را تایید اما تأکید کرده که «تحویل گرفتن به معنای آن پذیرش نیست». 

بقایی هم چنین می‌گوید که تبادل متون امر رایج در هر روند مذاکراتی است کما این که هیات مذاکره کننده ایرانی اولین متن مکتوب را به طرف آمریکایی ارائه کرد بنابراین این یک روند عادی است که طرف‌های مقابل به صورت شفاهی یا به صورت مکتوب مواضع و دیدگاه‌های خود را با همدیگر تبادل کنند. او ادامه داد: قاعدتاً هر متن و پیشنهادی باید بررسی شود و متناسب با آن پاسخ مقتضی داده شود. قطعاً هیچ متنی که متضمن خواسته‌های رادیکال و حداکثری باشد و حقوق و منافع حقه مردم ایران را نادیده بگیرد با واکنش مثبت ما مواجه نخواهد شد. هر دو طرف نسبت به خطوط قرمز همدیگر آگاه هستند؛ جمهوری اسلامی ایران بر ادامه غنی‌سازی در داخل کشور و خاتمه موثر تحریم‌های ظالمانه اصرار دارد.

در همین حال به گزارش اقتصاد ۲۴، یک منبع ایرانی به راشاتودی گفته است که «ایرانی‌ها از دیدن چنین متن خیالی و یک‌طرفه‌ای که با واقعیت فاصله زیادی دارد، مبهوت شدند.» این که چرا رسانه روسی بدون ذکر نام منبع باید درباره چنین سندی میان دو کشور دیگر به اظهار نظر بپردازد البته خود محل پرسش جدی است.

اما راشا تودی به نقل از این منبع نوشته است که: «ایران عناصر مکتوب و نوشته شده توسط آمریکا را بسیار دور از چیزی می‌داند که بتوان آن را مبنایی منصفانه و واقع‌بینانه برای یک مصالحه احتمالی دانست.»
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز در همین رابطه تصریح کرده که «جمهوری اسلامی مطابق با اصول، منافع ملی و حقوق مردم ایران پاسخ خواهد داد.»

هشدار آژانس در میانه مذاکرات

این شرایط، اما در حالی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی محرمانه اعلام کرده که ایران سطح ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی خود را افزایش داده و این کشور «بار دیگر به آستانه غنی‌سازی تسلیحاتی نزدیک شده است». 

به گزارش اقتصاد ۲۴، در میانه این گفتگوها، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی محرمانه فاش کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی ایران مجدداً افزایش یافته و سطح آن به نزدیکی آستانه تسلیحاتی رسیده است. این گزارش باعث افزایش نگرانی در پایتخت‌های غربی شد و بر ضرورت توافق زودهنگام تأکید کرد.

از دیگر تاثیرات این گزارش این است که به نظر گفت‌و‌گو‌ها را وارد مرحله‌ای حساس‌تر کرده و بر فوریت یافتن راه‌حل سیاسی تأکید دارد.

کنسرسیوم هسته‌ای: فرصت یا توهم؟

به گزارش اقتصاد ۲۴، اما طرح تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای با مشارکت کشور‌های منطقه، پیشنهادی تازه نیست، اما این بار با رنگ‌وبویی متفاوت ارائه شده است. آمریکا می‌خواهد با واگذاری بخشی از ظرفیت غنی‌سازی به نهادی منطقه‌ای، خطر گریز هسته‌ای ایران را به صفر برساند.

در همین حال باید توجه داشت که تجربه‌های مشابه کنسرسیوم هسته‌ای در جهان نیز وجود داشته و از جمله سه مورد مشهور آن نیز به شرح زیر است:

یورودیف (Eurodif): کنسرسیومی اروپایی با مشارکت فرانسه، بلژیک، ایتالیا و ایران که پس از انقلاب، ایران از آن کنار گذاشته شد.

بانک سوخت آژانس در قزاقستان: مکانیسمی بین‌المللی برای تأمین اورانیوم غنی‌شده کشور‌های فاقد چرخه سوخت.

طرح‌های خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای: بار‌ها پیشنهاد شده، اما به دلیل عدم اعتماد، شکست خورده است.

اگر ایران طرح کنسرسیوم هسته ای را نپذیرد چه می‌شود؟

از سوی دیگر به نظر می‌رسد که در صورت رد کامل پیشنهاد آمریکا درباره تشکیل کنسرسیوم هسته ای، محتمل‌ترین سناریو، بازگشت به کارزار فشار حداکثری در قالب تحریم‌های هدفمند، یا ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود. هرچند ترامپ فعلاً از تهدید نظامی سخن نگفته، اما گزارش آژانس و فشار متحدان منطقه‌ای ممکن است معادله را تغییر دهد.

در واقع به نظر می‌رسد که اگر ایران طرح تشکیل کنسرسیوم هسته ای را نپذیرد بازگشت به سناریوی تقابل محتمل خواهد بود و افزایش فشار بین‌المللی با استناد به گزارش آژانس نیز رقم می‌خورد.
از تبعات این روند نیز شاید احیای کارزار فشار حداکثری از سوی آمریکا و احتمال ارسال پرونده ایران به شورای امنیت است.

چشم‌انداز پیش‌رو: آیا توافق ممکن است؟

در این بین باید توجه داشت که نتیجه محتمل توافقی محدود، مشروط و زمان‌دار، تنها در صورتی ممکن است که واشنگتن از خواسته توقف کامل عقب‌نشینی کند و تهران نیز با پذیرش برخی محدودیت‌های شفاف‌ساز همراه شود.

پیشنهاد کنونی آمریکا، اگرچه ظاهری مصالحه‌جویانه دارد، اما از نظر ایران بسیار فراتر از یک مصالحه واقعی است. راه رسیدن به توافق هموار نیست، اما باز بودن مسیر دیپلماسی و توقف موقت تحریم‌ها نشان می‌دهد که هر دو طرف، فعلاً خواهان جنگ نیستند.

به گزارش اقتصاد ۲۴، اگر مذاکرات شکست بخورد، نه‌تنها پرونده ایران بار دیگر روی میز شورای امنیت قرار خواهد گرفت، بلکه منطقه خاورمیانه باید خود را برای مرحله‌ای تازه از تقابل آماده کند. 

پیشنهاد آمریکا در چارچوب یک «توافق بزرگ و بازتنظیم‌شده» قرار می‌گیرد که می‌کوشد از مسیر برجام عبور کرده و ساختاری تازه با محوریت منطقه‌ای ایجاد کند؛ اما فاصله انتظارات دو طرف، به‌ویژه بر سر حق غنی‌سازی، عمیق است و تنها در صورتی می‌توان به تحقق توافق امیدوار بود که طرف آمریکایی از ادبیات «توقف کامل» عقب‌نشینی کرده و ایران نیز آمادگی داشته باشد بخشی از ظرفیت فنی خود را در چارچوبی شفاف و بین‌المللی محدود کند.