ایران در تله فرونشست/ شورش زمین و مساله مهاجرت میلیونی شهروندان ایرانی با گسترده شدن فرونشست در کشور + فیلم

اقتصاد۲۴-  از آغاز سال ۱۴۰۳ تا پایان تابستان ۱۴۰۴، خبر‌ها و تصاویر منتشرشده از سراسر ایران، از دشت‌های ترک‌خورده مرکزی تا شهر‌های پرجمعیت چهره‌ای هراس‌انگیز از یک بحران خاموش ترسیم کرده‌اند. زمین در حال فرورفتن است؛ نه با تکان‌های ناگهانی یک زلزله، بلکه با سکوت و مداومت، چنان‌که گویی آرام‌آرام قصد دارد همه آنچه بر شانه‌هایش ساخته شده را فروببرد. این رخداد، که حاصل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، خشکسالی ممتد و سیاست‌های ناپایدار آبی است، اکنون به یکی از حیاتی‌ترین تهدید‌های محیط‌زیستی و اجتماعی کشور بدل شده است. طبق گزارش‌های رسمی، بیش از ۴۰۰ دشت ایران درگیر فرونشست‌اند؛ مساحتی معادل چند کشور اروپایی. نرخ نشست زمین در برخی نقاط به ۲۵ تا ۳۶ سانتی‌متر در سال می‌رسد؛ رقمی که ۱۰ تا ۲۰ برابر میانگین جهانی است.

در اصفهان، زمین زیر پای شهری تاریخی با سرعتی میانگین ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در سال فرو می‌رود. ترک‌های عمیق بر کالبد بناهایی، چون میدان نقش‌جهان و مسجد سید، شبیه زخم‌هایی است که مستقیماً بر حافظه تاریخی ایران نشسته است. تاکنون بیش از ۲۸۰ نقطه بحرانی در استان شناسایی شده و هشدار‌ها درباره تخلیه فوری مناطقی، چون شهرک کاوه و خانه اصفهان به گوش می‌رسد. پایتخت پرهیاهوی کشور نیز از این بلای خاموش در امان نمانده. در جنوب و جنوب‌غرب تهران، از ورامین تا شهریار زمین سالانه بیش از ۳۰ سانتی‌متر نشست می‌کند.

خطوط مترو، فرودگاه امام خمینی، و حتی شبکه ریلی، نشانه‌های فرسودگی زودرس را تجربه کرده‌اند. در محله قیطریه، فروچاله‌ای ناگهانی یک پارکینگ را بلعید و هراس عمومی را دوچندان کرد. گزارش‌ها حاکی از وجود «اطلس محرمانه فرونشست» است که آمار‌های واقعی و بسیار نگران‌کننده را پنهان نگه می‌دارد. با این حال، برآورد‌ها می‌گویند ۱۵ میلیون نفر ساکن تهران مستقیماً در معرض خطرند. استان‌های شمالی نیز که روزگاری مصون تصور می‌شدند، اکنون وارد نقشه فرونشست شده‌اند.

در شرق مازندران بیش از ۴۱۰۰ کیلومتر مربع زمین دچار نشست شده و گلستان نیز وضعیت مشابهی را تجربه می‌کند. تنها گیلان تا امروز، در برابر این فاجعه نسبی مقاومت نشان داده است. پژوهش‌های اخیر در دانشگاه تهران و مرکز تحقیقات آب نشان می‌دهد که افت سطح ایستابی در بسیاری از دشت‌ها به بیش از ۵۰ متر طی نیم‌قرن اخیر رسیده است. این افت شدید، پیوستگی خاک و رسوبات ریزدانه را از بین برده و موجب تراکم‌پذیری غیرقابل بازگشت آنها شده است.

در حالی که میانگین جهانی نرخ فرونشست بین ۲ تا ۴ سانتی‌متر در سال است، ایران در برخی نقاط با ۲۰ تا ۳۶ سانتی‌متر، در ردیف سریع‌ترین کانون‌های نشست جهان قرار دارد (هم‌رده با مکزیکوسیتی و دره سن‌واکین کالیفرنیا). نشست‌های تدریجی می‌توانند تنش‌های جدیدی در پوسته زمین ایجاد کنند و احتمال تشدید خسارات ناشی از زلزله را افزایش دهند. براساس برآورد‌های جمعیت‌شناسان، در صورت تداوم وضعیت موجود، ۱۰ تا ۲۰ میلیون نفر ممکن است طی دو دهه آینده ناگزیر به جابه‌جایی شوند. چنین موجی از مهاجرت، پیامد‌هایی بر امنیت ملی و بافت اجتماعی کشور خواهد داشت.

منبع: امتداد