نامه منابع‌طبیعی به وزارت صمت برای نجات دماوند

اقتصاد۲۴- «ببردندش از پیشِ تختِ بلند/ به کوهِ دماوند کردند بند» فریدون، در نبرد با ضحاک، آن‌طورکه فردوسی در شاهنامه نوشته، ضحاک را نمی‌کُشد، در دماوند به بند می‌کشد. اما این کوه اسطوره‌ای که نماد به بند کشیدن شر است، سالیان دراز است که با معدن‌کاوی و جاده کشی‌های بی‌ضابطه و برداشت‌های مداوم در بند شده است. ثبت ملی این کوه هم کاری از پیش نبرد و امید‌ها برای ثبت جهانی به‌دلیل وضعیت نابسامانش راه به‌جایی نبرده است. این روزها، اما سازمان منابع‌طبیعی تلاش می‌کند مجوز اکتشاف به معدن جدیدی داده نشود. معادن قبلی فعالیتشان متوقف و جاده‌های فرعی راهشان به قله بسته شود. قله‌ای که در تصاویر اخیری که از آن منتشر شده، بی‌برف است. برف برای این کوه نمادی است از ایستادگی مقابل شر و نیرو‌های اهریمنی، حالا دست این کوه خالی‌تر از همیشه است.

دماوند، از دهه ۶۰ با سرعتی بسیار به محلی برای معدن‌کاری بدل شد. هرچند پای معدن‌کاوان در دهه ۵۰ به آنجا باز شده بود، اما برداشت‌ها محدود بود و عمده تخریب‌ها از دهه ۶۰ شروع شد و در زمان اندکی سرعت گرفت. «مهدی مسچی»، نماینده انجمن دوستداران دماوند کوه، آن روز‌ها را به‌خوبی یاد دارد؛ «متأسفانه در دهه ۶۰ چند ارگان، مانند بنیاد مستضعفان، اداره اوقاف و شهرداری رینه، معادنی را در دماوند گرفتند و برداشت‌ها و در کنارش تخریب‌ها سرعت گرفت.»

به‌گفته او، فعالان و حافظان کوه از اواخر دهه ۸۰ تلاش‌ها برای مقابله با این حجم از تخریب را شروع کردند. ثبت ملی کوه در سال ۱۳۸۷ نیز کمک‌رسان بود، اما نتوانست مقابل این برداشت‌های بی‌ضابطه را بگیرد. «ملک‌آباد، آخرین معدنی بود که در سال ۱۳۹۹ و بعد از شش سال و نیم تلاش ما فعالان بسته شد. این معدن مجوز برداشت در ۷۲۰ هکتار را داشت، اما به بیش از ۱۳۰۰ هکتار تجاوز کرده و تا ارتفاع دو هزار و ۴۳۰ متری تخریب شده بود. ما توانستیم در سال ۱۳۹۳ از شورای‌عالی معادن دستور توقف کار را بگیریم، اما آنچنان قوی بودند که شش سال و نیم به کار ادامه دادند تا درنهایت در سال ۹۹ رئیس وقت قوه قضائیه وارد عمل شد.»

از هشت معدنی که در چند دهه اخیر دماوند را در بند کشیدند، همه با تلاش و پیگیری فعالان تعطیل شدند و برای تعطیلی هر کدام هم مشکلات بسیاری سر راهشان قرار داشت؛ معادنی که اغلب پوکه برداشت می‌کردند. «معدن «وسون» و معدن «ملار» هم هر دو زیرمجموعه سازمان‌ها بودند. به همین دلیل، تعطیلی آنها کار سختی بود، اما به هرحال این مهم محقق شد و امیدواریم دیگر پای معدن‌کاوان به دماوند باز نشود.»

ویلا‌ها و جاده‌ها هنوز دماوند را ویران می‌کنند

هرچند با پیگیری سازمان‌های مربوطه و وزارت صمت، همچنان نگرانی برای بازگشایی هشت معدن تعطیل‌شده در دماوند بالاست، اما مسچی می‌گوید در حال حاضر، دماوند با جاده‌های فرعی بسیار و ویلاسازی بی‌ضابطه در حریمش تهدید می‌شود. «متأسفانه در این سال‌ها حضور فعالی از میراث‌فرهنگی ندیدیم. ما با گردشگری غیرمسئولانه در این کوه روبه‌روییم. موتور‌ها و قاطر‌ها تا ارتفاع سه‌هزارمتری بار می‌برند و کوهنوردان از هر مسیری وارد می‌شوند. دستگاه‌های مسئول پاسخ دهند که آیا براساس ضوابط حفاظتی از کوه‌های خاص، این رفت‌وآمد‌ها درست است؟ چرا کوهی که بیش از یک دهه از ثبت ملی آن می‌گذرد، چنین وضعیتی دارد؟»

جاده‌های مختلف که روزگاری برای حمل‌ونقل ماشین‌های معدنی استفاده می‌شدند، همچنان محل رفت‌وآمد هستند و منشأ ریختن زباله، ایجاد گرد‌وخاک و نابودی پوشش گیاهی و جانوری شده‌اند. «ما در این کوه گیاهان اندمیک و حیات‌وحش خاصی داریم که با این اتفاقات زیستگاهشان تحت‌تأثیر قرار گرفته است.»

آن‌طورکه نماینده انجمن دوستداران دماوند کوه می‌گوید، در مسیر جنوبی یک مسیر فرعی غیرمواصلاتی و معروف به گوسفندسرا قرار دارد. مسیر ناندل به گردنه‌سر در شمال شرقی و جاده سنگ بزرگ در تیغه شمالی از جمله جاده‌های فرعی پرترددند. در کنار اینها، جاده چاک اسکندر هم وجود دارد که تا ارتفاع سه هزار متر کشیده شده و مورد بهره‌برداری است. «متأسفانه کوهنوردانی هستند که بدون آموزش، از این جاده‌های فرعی و دیگر جاده‌ها بالا می‌روند و به خودشان و کوه آسیب می‌رسانند.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ دماوند بی‌برف در پاییز همه را غافلگیر کرد!

تخریب دیگر را ویلا‌ها برای دماوند به وجود آورده‌اند. آن‌طورکه مسچی می‌گوید این ویلاسازی‌ها در دامنه شمالی کوه و با عناوینی، چون قرارگرفتن این زمین‌ها در دسته مستثنیات در دست انجام است. «۱۸ ویلا در دامنه شمالی و شمال‌شرقی در همین سال‌های اخیر ساخته شده و دهیاری‌ها نقش مهمی در آن دارند. متأسفانه این ساخت‌و‌ساز‌ها در روستا‌های «ناندل»، «حاجی‌دلا» و «میان‌ده» با جدیت در جریان است. امیدواریم منابع‌طبیعی به این موارد رسیدگی کند.»

برای معادن و جاده درخواست استعلام نفرستید

مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع‌طبیعی در تاریخ ۱۰ آبان امسال نامه‌ای با موضوع «استعلام معدن در ارتفاعات کوه دماوند» خطاب به «امید کشاورزپور»، مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت، ارسال کرد که متن آن به این شرح است: «احتراماً در ارتباط با نامه مورخ ۰۴\۰۸\۱۴۰۴ درباره صیانت از کوه دماوند با عنایت به مصوبات کارگروه حفاظت و مدیریت اثر طبیعی-ملی دماوند، صدور هرگونه جواز تأسیس و بهره‌برداری برای معادن جدید و احداث راه دسترسی در ارتفاع بیش از یک هزار و ۷۰۰ متر در منطقه دماوند ممنوع است؛ لذا خواهشمند است دستور فرمایید با توجه به این مصوبات و جهت حفاظت از این کوه ارزشمند به‌عنوان منظر طبیعی، هرگونه استعلام جدید در مناطق ممنوعه کوه دماوند خودداری شود.»

رئیس سازمان منابع‌طبیعی، «رضا افلاطونی»، در هفته‌های اخیر نسبت به مسئله حفاظت و تلاش برای ثبت جهانی دماوند حساس شده و نامه‌نگاری‌های بسیاری با زیرمجموعه‌اش داشته است. در این میان «محمد داس‌مه»، مشاور امور حقوقی رئیس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور، به «پیام ما» می‌گوید: مسئله دماوند در ابعاد مختلف در حال بررسی و پیگیری است. «یکی از موارد پیگیری درباره وظایف خود سازمان منابع‌طبیعی است. ما سند ثبت ملی را به اداره‌کل مازندران ابلاغ و اعلام کردیم هرکجا تصرف عدوانی دیدید، علاوه‌بر آنکه خودتان براساس ماده ۶۹۰ باید شکایت کنید، باید به اداره‌کل میراث‌فرهنگی مازندران هم اطلاع دهید تا آنها هم برای تغییر هویت اثر ملی جرم‌انگاری کنند.»

او می‌گوید مصوبات کارگروه حفاظت از اثر ملی دماوند را در اختیار دارند و در حال حاضر هیچ معدن فعالی در دماوند وجود ندارد. «از مدیرکل مازندران گزارش این کار را گرفته‌ام و در کنار این موضوع ساخت راه را هم ممنوع کرده‌ایم و به وزارت صمت نامه زده‌ایم که حتی استعلام معدن جدید و ساخت جاده را نفرستند؛ چون نظر ما منفی است. مانور امدادی و گردشگری هم طبق مصوبه کارگروه ممنوع است و برای پسماند‌های این کوه هم مکاتباتی داشتیم.»

به‌گفته این حقوقدان، سازمان حفاظت محیط‌زیست براساس ماده ۱۱ قانون مدیریت پسماند مکلف بر نظارت است و دهیاران روستا‌های این منطقه هم وظایفی دارند. «باید فعالیت کوهنوردان هم ظرفیت‌سنجی شود. از سوی دیگر، در حال تدارک مکاتباتی برای ثبت جهانی هستیم. در همین راستا، همراه با معاونت حفاظت امور اراضی پیش‌نویسی تهیه کرده‌ایم و در روز‌های آینده نامه برای وزارت میراث ارسال می‌شود. دستور مسدود شدن جاده‌های فرعی صادر شده است. با توجه به اینکه معادن دیگر کار نمی‌کنند، اگر نمایندگان یونسکو وضعیت را با تغییراتی که در آینده انجام می‌دهیم، بپذیرند، راه برای ثبت جهانی با کمک و همراهی وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری باز می‌شود.»