پیام پنهان سفر عارف به روسيه و خرازی به امريكا

اقتصاد۲۴- همزمانی سفر محمدرضا عارف به روسیه و ارسال پیام کمال خرازی در خصوص آمادگی ایران برای انجام مذاکرات عادلانه با امریکا، این فرضیه را مطرح ساخته که ایران به دنبال شکل‌دهی به نوع خاصی از موازنه مثبت در روابط خود با شرق و غرب عالم است. از زمان دکتر مصدق که ایران رویکرد موازنه منفی را در روابط خود با دو ابرقدرت اصلی جهان (امریکا و شوروی) پایه‌ریزی کرد تا به امروز تحولات قابل توجهی در عرصه‌های بین‌المللی به وقوع پیوسته است.

جدای از انقلاب سال ۵۷، جهان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز نظام تک قطبی و پس از آن شکل‌گیری نظام چند قطبی در قرن جدید میلادی و شکل‌گیری سازمان‌های منطقه‌ای را به چشم دیده است. طبیعی است ایران هم برای سازگاری با این نظم جدید بین‌المللی باید راهبرد‌های به‌روز شده‌ای را اجرایی سازد. مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم از ابتدای زعامت بر راس هرم اجرایی کشور اعلام کرد به دنبال اجرای سیاست تنش‌زدایی و مدارا با جهان پیرامونی است و در این راستا سیاست‌های تعاملی را به کار خواهد گرفت. نئوکان‌های امریکایی و جنگ‌طلبان صهیونیست، اما با حمله به ایران تلاش کردند میز مذاکره را بر هم بزنند.

 ایران، اما ضمن حفظ مواضع اصولی خود هرگز باب گفت‌و‌گو با طرف‌های مقابل را مسدود نساخته. برای کاهش اثرگذاری تحریم‌ها از یک طرف و رفع کامل موانع اقتصادی، ایران به ایجاد مناسبات ارتباطی سازنده با غرب و شرق نیاز دارد. اما در عین حال حاضر نیست از اصول و مواضع منطقی خود عقب‌نشینی کند. به همین دلیل در روز‌هایی که ترامپ دوباره پالس‌های مذاکراتی صادر کرده، از یک طرف کمال خرازی، رییس شورای روابط راهبردی در کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» از آمادگی ایران برای مذاکره و توافق در شرایط عادلانه و شرافتمندانه می‌گوید و شروط ۳ گانه‌ای را مطرح می‌کند و از سوی دیگر محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهوری راهی روسیه می‌شود تا توازنی در سیاست‌های بین‌المللی ایران ایجاد شود.

اگر توسعه روابط با شرق را بال چپ دیپلماسی ایران برای پرواز و اوج گرفتن تصور کنیم، توسعه روابط با غرب بال راست این روابط خواهد بود. «اعتماد» برای بررسی ماهوی این موضوع سراغ حسن بهشتی‌پور و مازیار بالایی ۲ نفر از تحلیلگران سیاسی کشورمان رفته تا از این ۲ رخداد رمزگشایی کند. هر کدام از این تحلیلگران از زاویه دید خود این اظهارات و رخداد‌ها را تحلیل کرده و آن را به معنای تلاش ایران برای توسعه مناسبات ارتباطی با جهان شرق و غرب ارزیابی می‌کنند.

حسن بهشتی‌پور: امریکا با ارسال پیام به دنبال دستیابی به توافق با ایران است

حسن بهشتی پور تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در خصوص سفر عارف به روسیه برای شرکت در نشست شانگهای و تبعات آن می‌گوید: «نشست‌هایی از جنس نشست شانگهای چه در سطح سران، چه در سطح نخست‌وزیران و وزرای امور خارجه که به صورت دوره‌ای برگزار می‌شود، عمدتا فرصتی است برای ملاقات مسوولان و سران کشور‌های مختلف با هم و ترسیم دورنمایی از یک ارتباط سازنده در حوزه‌های مختلف سیاسی، ارتباطی، اقتصادی و راهبردی. یکی از موضوعات مهمی که در جریان سفر عارف به روسیه برای ایران دارای اهمیت است بی‌اثر کردن تلاش‌هایی است که کشور‌های غربی برای بازگشت ۶ قطعنامه تحریمی قبلی و قطعنامه‌های تحریمی جدید دنبال می‌کنند. حضور چین و روسیه به عنوان ۲ قدرت دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل می‌تواند مانعی در مسیر تلاش‌های اروپا/ امریکا علیه ایران ایجاد کند و عارف در مذاکرات با این کشور‌ها تلاش خواهد کرد ضرورت این هماهنگی‌ها را یادآور سازد.»

بیشتر بخوانید:دیدار عارف و نخست‌وزیر روسیه در مسکو

بهشتی‌پور ادامه می‌دهد: «دیدار‌های عارف با نخست وزیران هند، پاکستان، چین و روسیه فرصت مغتنمی است که ایران بتواند در چهارچوب دیدار‌های دوجانبه از ظرفیت این اجلاس استفاده کند و تلاش غربی‌ها را بی‌اثر یا کم‌اثر سازد. فرصت دیگر، پیگیری و اجرایی ساختن توافق‌نامه‌های ایران و روسیه است. از آنجا که روسیه میزبان این اجلاس است، ملاقات‌های دوجانبه‌ای میان عارف معاون رییس‌جمهور ایران و میخاییل میشوستین نخست‌وزیر روسیه می‌تواند زمینه اجرای هرچه سریع‌تر توافق‌های ایران و روسیه را فراهم کند یا حداقل موانع پیش روی اجرای این توافق‌نامه‌ها را بر‌طرف سازد.»

 او با اشاره به اینکه مساله مهم بعدی سخنرانی عارف در این اجلاس است، می‌گوید: «فرصتی پیش آمده که ایران در یک نشست بین‌المللی، نقطه نظراتش را در موضوعات مختلف به اطلاع شرکت‌کنندگان و افکار عمومی بین‌المللی برسانند. این سخنرانی بدون تردید انعکاس خبری و رسانه‌ای قابل توجهی خواهد داشت و در حوزه دیپلماسی عمومی ارزش افزوده بسیاری به نفع ایران ایجاد می‌کند. اما اینکه آیا این سفر روابط ایران را با همه اعضای شانگهای گسترش می‌دهد، هنوز به‌طور قطع نمی‌توان درباره آن اظهارنظر کرد. واقع آن است که روابط بین کشور‌های عضو شانگهای آنگونه که باید و شاید تنگاتنگ نشده است.

روابط این کشور‌ها عمدتا با کشور‌های بیرون از شانگهای تنظیم شده است. اما در عین حال حضور چین و هند در این سازمان از منظر اقتصادی فضای مثبتی را ایجاد کرده است. حدود یک دوم کل جمعیت جهان و یک سوم کل مساحت سرزمینی جهان در این سازمان حضور دارند. روسیه ۱۰ میلیون متر مربع، چین ۹ میلیون متر مربع و هند هم حول و حول همین حدود مساحت سرزمینی دارند. ضمن اینکه ایران و روسیه ۲ کشور مهم از منظر منابع انرژیک هستند که وزن و ارزش این سازمان را بیشتر می‌کند.» 

این تحلیلگر معتقد است «در نهایت باید دید این ظرفیت‌ها چه زمانی قرار است به اعداد و ارقام عینی در حوزه اقتصاد و مسائل راهبردی بدل شوند؟ و شانگهای تا چه اندازه در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی دارای نفوذ و هژمون است و بعد این ظرفیت‌ها را به نفع کشور‌های عضو به کار می‌گیرد.» بهشتی‌پور در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که با توجه به تلاش امریکا و اروپا برای بازگرداندن ۶ قطعنامه تحریمی قبلی یا صدور قطعنامه‌های جدید علیه ایران، ایجاد هماهنگی‌های راهبردی و استراتژیک با روسیه و چین به عنوان ۲ عضو دارای حق وتو در شورای امنیت تا چه اندازه می‌تواند تلاش غربی‌ها را بی‌اثر سازد؟ می‌گوید: 

«روسیه و چین می‌توانند در تصویب بودجه‌های تحریمی علیه ایران، مانع تراشی کنند. ضمن اینکه اگر قرار باشد قطعنامه جدیدی علیه ایران صادر شود، مخالفت روسیه دارای اهمیت خواهد بود. مساله مهم در مورد ۶ قطعنامه قبلی علیه ایران این است که روسیه، چین و ایران معتقدند دوره برجام و آن قطعنامه‌ها به سر آمده است. اما امریکا و اروپا و متحدانشان می‌گویند، با پایان موعد برجام این قطعنامه‌ها باز می‌گردد. 

در واقع از ۶ مهر‌ماه عملا دیگر قطعنامه‌ای علیه ایران وجود ندارد. هر ادعایی در مورد ایران باید دوباره طرح شده و در خصوص آن رای‌گیری شود. روسیه و چین می‌توانند بگویند این ادعای غربی‌ها را قبول نداشته و تحریم‌ها را اجرایی نمی‌کنند.» اودرباره صحبت‌های اخیر کمال خرازی رییس شورای راهبردی روابط خارجی در کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» درباره آمادگی ایران برای مذاکره با امریکا می‌گوید: «به نظرم آقای خرازی یک بحث کلی را مطرح کرده است. همانطور که وزیر امور خارجه کشورمان هم اخیرا در نشستی که آقای سجادپور آن را اداره می‌کرد، گفتند، زمینه برای مذاکره فراهم شده است.

بیشتر بخوانید:فیلم/ جایگاه عارف زیر تیغ انتقاد رسایی به‌خاطر تابعیت فرزندش

امریکایی‌ها درخواست‌ها و تماس‌هایی برای مذاکره برقرار کرده‌اند و در صورتی که اراده واقعی برای توافق وجود داشته باشد ایران آماده پیمودن این مسیر است. به هر حال بین ایران و امریکا تبادل پیام‌هایی در جریان است و در صورتی که اراده سیاسی لازم شکل بگیرد توافق محتمل است. البته باید توجه داشت نه ایران رویکرد قبلی خود و مطالباتش را تغییر داده و نه امریکا. اینکه علی‌رغم این خطوط قرمز و مواضع دو طرف چگونه قرار است مذاکره کرده و به تفاهم برسند، رخداد‌های آینده مشخص می‌کند.»

مازیار بالایی: ایران به دنبال ایجاد موازنه مثبت میان شرق و غرب است

مازیار بالایی نماینده حزب اعتماد ملی در جبهه اصلاحات ایران درگفت‌وگو با «اعتماد» در خصوص سفر محمد رضا عارف معاون اول رییس‌جمهور به روسیه در عین حال صحبت‌های اخیر کمال خرازی و تشریح شروط ۳ گانه ایران برای مذاکره با امریکا می‌گوید:

 «سفر آقای عارف در این برهه حساس و سرنوشت‌ساز، سفر بسیار مهمی است. این سفر در شرایطی برگزار می‌شود که ترامپ همزمان با این سفر اعلام کرد بسته تحریمی تازه‌ای را علیه روسیه تدارک دیده که به زعم امریکایی‌ها ایران هم می‌تواند شامل آن شود! به نظر می‌رسد پس از ماجرای اسنپ‌بک و مواضع حمایتی روسیه و چین از ایران در عین حال افزایش میزان صادرات نفت ایران به ۲.۳ میلیون بشکه نفت، امریکا دریافته که شرایط با ۱۰ سال قبل تفاوت‌های چشمگیری پیدا کرده و ایالات متحده به راحتی نمی‌تواند ایران را منزوی و گرفتار سازد. در واقع دوره‌ای که امریکا اراده می‌کرد و همه جهان ناچار به پذیرش آن بودند سر آمده است.»

 بالایی یادآور می‌شود: «در شرایطی که چین تلاش می‌کند موازنه تک‌قطبی جهان را بر هم بزند و هژمون تازه‌ای ایجاد کند، امریکا به دنبال آن است که نقش نظارتی خود در دنیا را حداقل در ظاهر حفظ کند. سازمان شانگهای به لحاظ ماهیتی در برابر نظم مسلط امریکایی است و تاسیس آن برای برهم زدن هژمون اقتصادی، سیاسی و راهبردی امریکا بوده است. امروز بسیاری از تحلیلگران و استراتژیست‌های امریکایی به دولت ترامپ هشدار می‌دهند به جای حاشیه‌سازی، تلاش کند قدرت امریکا را در بخش‌های مختلف تقویت سازد. شانگهای امروز بدل به قدرتی شده که می‌تواند تحریم‌های امریکایی را نادیده گرفته و حتی دلار زدایی کند.» او معتقد است: «پس از سفر اخیر آقای پزشکیان به چین برای شرکت در اجلاس سران شانگهای و دعوت از پزشکیان برای حضور در جشن‌های استقلال چین، این‌بار سفر عارف به روسیه، تلاشی است برای تنظیم روابط راهبردی با روسیه و چین و توسعه مناسبات با سایر کشور‌های عضو این سازمان. بالایی در پاسخ به پرسش «اعتماد» در خصوص معنای همزمانی سفر عارف و صحبت‌های کمال خرازی در خصوص آمادگی ایران برای انجام مذاکراتی عادلانه می‌گوید:

«در آستانه سفر آقای عارف به روسیه، کمال خرازی هم صحبت‌های مهمی در خصوص مذاکره با امریکا مطرح کرد که می‌توان آن را تلاش برای ایجاد موازنه مثبت میان شرق و غرب در نظر گرفت. آقای خرازی اشاره کردند که ایران هرگز در برابر زورگویی‌ها کوتاه نمی‌آید، اما در عین حال همواره آماده انجام مذاکره منصفانه و شرافتمندانه برای حل مشکلات است. صحبت‌های خرازی در شرایطی که شرایط تازه‌ای در روابط بین‌الملل ایجاد شده و تحریم‌ها عملا علیه ایران کم‌اثرتر شده، آماده انجام یک مذاکره عادلانه است. صحبت‌های آقای خرازی همچنین سفر آقای عارف به روسیه و صحبت‌ها اخیر علی لاریجانی دبیر شعام نشان‌دهنده راهبرد متفاوت ایران برای حل معادلات است. 

در واقع ایران می‌گوید در برابر زورگویی‌ها سر خم نمی‌کند، اما آماده انجام مذاکره برای حل واقعی معادلات فی مابین ایران و امریکاست.» عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی یادآور می‌شود: «جمهوری اسلامی با این راهبرد‌ها و این اظهارات نشان داد، بر خلاف دیدگاه‌های برخی تحلیلگران که نسبت به توسعه مناسبات یک‌طرفه با کشور‌های شرقی گلایه می‌کنند در حال ایجاد توازنی مثبت میان مناسبات ارتباطی خود با غرب و شرق است. ایران در عین اینکه روابط راهبردی با روسیه و چین و حتی هند و پاکستان برقرار می‌کند، تلاش می‌کند تا با کشور‌های غربی هم روابط سازنده‌ای ایجاد کند. این رویکردی است که بسیاری از متحدان ایران مانند روسیه و چین هم درخواست کرده و توصیه می‌کنند ایران مشکلاتش را با امریکا و کشور‌های غربی حل و فصل کند.».