نوآوری در صنعت بیمه بسیار کم است/ کاهش رشد بیمه‌های زندگی در کشور/ میزان اعتماد به صنعت بیمه در وضعیت مطلوبی قرار ندارد

 

سحر گلی‌زاده، اقتصاد ۲۴- از آنجایی که محیط زندگی ما سرشار از ریسک است، شرکت‌های بیمه کاری که می‌کنند این است که در صورت وقوع رویداد زیانبار ناشی از ریسک، زیان مالی وارده را جبران می‌کنند، لذا بیمه ابزاری برای جبران مالی زیان یا خسارت وارده است. در ایران اکثر شرکت‌های بیمه، زیان‌های روحی، روانی، اجتماعی و بطور کلی خسارات غیرقابل جبران نظیر خسارات ناشی از جنگ و شورش، انفجار‌های هسته ای، یا خسارات عمدی را جبران نمی‌کنند. بر این اساس شرکت بیمه صرفا زیان‌های قابل تبدیل به پول، قابل اندازه گیری برحسب ریال و غیرعمد را جبران می‌کند.

 

صنعت بیمه به عنوان پشتوانه‌ای برای کشور و مردم جامعه فعالیت می‌کند و باعث می‌شود در شرایط بحرانی مردم کمتر دچار خسران شوند. با این حال بخشی از مردم اعتقادی به صنعت بیمه ندارند و خود را در برابر حوادث طبیعی و غیر طبیعی بیمه نمی‌کنند. در کشور ما جز بیمه شخص ثالث که اجباری محسوب می‌شود بسیاری از مردم حتی رشته‌های دیگری از این صنعت را نمی‌شناسند و شاید هم مشکل اصلی آن ریشه در اقتصاد و میزان درآمد‌های مردم دارد، اما با این حال مردم، شناخت و توانایی خرید بیمه نامه جدیدی را در کشور ندارند و همین موضوع باعث می‌شود از کشور‌های دیگر عقب مانده و ضریب نفوذ بیمه در کشور تغییری نکند. ضریب نفوذ بیمه در ایران نسبت به کشور‌های شاخص و حتی متوسط جهانی در صنعت بیمه، رقم قابل توجهی است. ضریب نفوذ بیمه در هلند به جز سال ۲۰۱۷ که به رقم ۹.۶ درصد رسیده است، پیوسته بیش از ۱۰ درصد بوده و این ضریب در آمریکا نیز در مرز ۸ درصد در نوسان است. همچنین متوسط ضریب نفوذ بیمه در جهان نیز در سال‌های اخیر در حدود ۷ درصد بوده است، اما ضریب نفوذ بیمه در ایران طی سال‌های مورد بررسی اگرچه با افزایش ۲ برابری مواجه شده، اما همچنان پایین است.

پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران عوامل مختلفی دارد از فرهنگ عامه مردم و عدم اعتقادشان به بیمه گرفته تا ضعف شرکت‌های بیمه در افزایش این ضریب. یکی از ضعف‌های شرکت‌های بیمه به عدم برنامه ریزی و سرمایه گذاری آن‌ها در بحث تبلیغات و اطلاع رسانی محصولات و خدماتشان است. آمار‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های بیمه کمتر از دو درصد درآمد‌های خود را به بحث تبلیغات اختصاص داده‌اند و این مسئله حاکی از آن است که مدیران صنعت بیمه اعتقادی به تبلیغات ندارند و هزینه‌های مربوط به آن را هزینه می‌دانند تا فایده.

 

برخی از کارشناسان معتقدند با روی کار آمدن استارت آپ‌های بیمه‌ای، صنعت بیمه رنگ و بویی به خود می‌گیرد همانطور که رئیس کل بیمه مرکزی وجود استارت آپ‌ها را عامل افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور می‌داند، اما برابر آمارهای اعلام شده استارت آپ‌ها نیز نتوانسته اند به افزایش این ضریب در کشور کمک کنند و استقبال از آن‌ها خوب نبوده است، چه آنکه سهم این استارت آپ‌ها از صنعت بیمه در کشور یک درصد است. هرچند برخی دیگر از کارشناسان و مقامات در بیمه مرکزی معتقدند ضریب نفوذ بیمه در کشور، تا سال‌های آینده به استاندارد جهانی خواهد رسید.

اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند ضریب نفوذ بیمه تغییر چندانی نمی‌کند، زیرا مردم توانایی خرید بیمه نامه را ندارند. همچنین مردم در شرایط فعلی درگیر نیاز‌های اولیه خود هستند و دیگر فکری به خرید بیمه نامه که نوعی نیاز ثانویه محسوب می‌شود نمی‌کنند.

 

با مقدمه ذکر شده، تحریریه اقتصاد ۲۴ میزبان دو تن از مسئولان صنعت بیمه در کشور بود تا بخشی از این مشکلات مورد واکاوی قرار گیرد.

آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی اقتصاد ۲۴ با دکتر امیر صفری ، مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی و مهرداد قندچیلر معاون مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی است.

 

** در ابتدا بفرمائید حال و روز صنعت بیمه چگونه است؟ و ارزیابی‌تان از وضعیت فعلی این صنعت چیست؟

امیرصفری: صنعت بیمه با وجود رکود و تورمی که در کشور وجود داشت و حتی در سال بعد هم این تورم و رکود ادامه دار خواهد بود، از وضعیت خوبی برخوردار است و رشد صنعت بیمه مثبت ارزیابی می شود. در سال ۹۷ کل حق بیمه تولیدی کشور در حدود ۴۵ هزار میلیارد تومان بود؛ این عدد در حالی است که برآورد می‌شود در سال ۹۸ این میزان به ۶۰ هزار میلیارد تومان هم برسد. در این شرایط ضریب نفوذ بیمه هم افزایش پیدا می‌کند و علت آن هم رشد حق بیمه‌های تولیدی در کشور است و چون GDP (تولید ناخالص داخلی) که همان مخرج کسر ضریب نفوذ بیمه است، رشد نمی‌کند، می‌شود پیش بینی کرد که امسال و در سال بعد شاهد افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور باشیم.

مهرداد قندچیلر: بدیهی است وضعیت کلی اقتصاد کشور بر صنعت بیمه نیز اثرگذار خواهد بود؛ به طور مثال کاهش واردات باعث کاهش صدور بیمه نامه‌های باربری وارداتی نیز خواهد شد. بیمه‌های زندگی نیز از جنبه‌های گوناگون تحت تاثیر فشار‌های اقتصادی در کشور قرار می‌گیرند. با افزایش تورم سود فنی پرداختی در بیمه‌های عمر جذابیت کمتری برای بیمه گذاران خواهد داشت و ممکن است روند رشد سنوات اخیر بیمه نامه‌های صادره را تغییر دهد.

امیر صفری: طی چند سال اخیر رشد ضریب نفوذ بیمه‌های زندگی، بیش از رشد بیمه‌های غیرزندگی و رشد کل ضریب نفوذ بیمه است یعنی نسبت حق بیمه‌های زندگی به قیمت‌های جاری بیش از کل حق بیمه‌ها رشد می‌کند و لذا ضریب نفوذ بیمه‌های زندگی بیش از ضریب نفوذ بیمه‌های غیر زندگی در حال رشد است. یکی از دلایل آن ممکن است این باشد که اثر منفی تورم و رکود بر رشد بیمه‌های غیرزندگی بیشتر است. به خصوص رکود اقتصادی و رکود تولید بر بیمه‌های غیرزندگی اثر منفی شدیدتری دارد. رکود تولید باعث کاهش نیاز به بیمه‌های نفت و انرژی، حمل و نقل، باربری و از این قبیل می‌شود. از طرف مقابل و از زاویه دید بیمه‌های زندگی، وقتی تورم افزایش یابد، مردم در کوتاه مدت تمایل کمتری به خرید بیمه‌های زندگی که بیمه‌های بلند مدت هستند دارند، زیرا در شرایط تورم، مردم به جایگزین‌هایی نظیر دلار، سکه و طلا رو می‌آورند. رکود نیز در درآمد مردم تاثیرگذار است. وقتی رکود افزایش می‌یابد طبیعتاً درآمد مردم کاهش می‌یابد یعنی مردم توان پرداخت حق بیمه‌های زندگی را ندارند و بیمه‌های زندگی را از اولویت و سبد هزینه‌های خانوار خارج می‌کنند.

 

البته این نظریه کامل نیست. می‌توان تصور کرد که درآمد مردم کاهش می‌یابد و ریسک نداشتن درآمد خود را در نظر می‌گیرند لذا بیشتر نگران می‌شوند و بیشتر به سمت و سوی خرید بیمه نامه‌های زندگی پس اندازی گرایش پیدا می‌کنند؛ لذا نمی‌توان درست حدس زد که اثر رکود بر بیمه‌های زندگی عملاً منفی است یا مثبت است؛ لذا داده‌ها و آمار واقعی، رفتار مردم را تعیین می‌کند و بنابراین برای نتیجه گیری و استنباط درست در مورد نحوه اثرگذاری رکود بر بیمه‌های زندگی باید با داده‌های واقعی قضاوت کرد.

 

امیر صفری: در توسعه بیمه‌های زندگی متغیر‌های بسیاری وجود دارد که روی آن تاثیر گذار است مانند متغیر‌های اقتصاد کلان، متغیر‌های اجتماعی و فرهنگی، متغیر‌های سطح صنعت بیمه و متغیر‌های هر شرکت بیمه هم در توسعه بیمه‌های زندگی موثرند. از طرفی دیگر می‌توان تصور کرد که متغیر‌های سمت عرضه و تقاضا هم تاثیرگذار هستند.

در بیمه‌های زندگی متغیر‌های رکود و تورم دو عامل موثر و اصلی هستند که رکود به معنای درآمد و سطح دستمزد مردم و تورم هم که درواقع تعیین کننده ارزش پول است، تاثیرگذار است. بیمه‌های زندگی به دو بخش بیمه‌های اندوخته دار و بیمه‌های غیراندوخته دار طبقه بندی می‌شوند. آن‌هایی که امکان پس انداز و سرمایه گذاری ایجاد می‌کند، بیمه‌های زندگی اندوخته دار هستند، اما برخی از بیمه‌های زندگی اندوخته‌ای ایجاد نمی‌کنند مانند بیمه‌های به شرط فوت و یا پوشش‌های زندگی که بابت بیماری‌ها و یا هزینه‌های درمانی هستند، اما بیمه‌هایی که با پس انداز و تشکیل سرمایه و مستمری بازنشستگی سروکار دارند اندوخته ایجاد می‌کنند.

 

 

این نوع محصولات بیمه ای که اندوخته دار هستند به طور منطقی شدیداً تحت تاثیر تورم و نرخ سود بانکی یا به عبارتی نرخ بهره بانکی قرار می‌گیرند. نرخ سود و یا بهره بانکی باید تابعی از تورم باشد، اما در کشور ما در بازار رسمی اینطور نیست و دستوری است و از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود و ظاهراً خیلی هم تحت تاثیر تورم نیست؛ بنابراین نرخ سود بانکی در تئوری به شدت روی بیمه‌های زندگی اندوخته دار موثر است، اما عملاً باید بررسی کرد که داده‌ها و آمار چه می‌گویند.

در میان متغیر‌های فرهنگی و اجتماعی موثر بر توسعه بیمه‌های زندگی می‌توان به ارزش‌ها و اعتقادات مردم هم اشاره کرد. بخشی از مردم بیمه‌ها را مردود حساب می‌کنند و اعتقادی به بیمه ندارند بنابراین مردم برخی از استان‌های ما نظیر مناطق اهل تسنن بیمه را غیرشرعی تلقی می‌کنند یا اینکه باید برای آن‌ها شکل دیگری از بیمه مثل بیمه تکافل را که از نظر آن‌ها مشروع است را عرضه نمود.

برخی از مردم نیز به علت اعتقاد خود به قضا و قدر، سمت خرید بیمه نامه نمی‌روند و اعتقادشان این است که حادثه‌ای که قرار است اتفاق بیفتد، چه تحت پوشش بیمه چه بدون آن، اتفاق می‌افتد. به همین دلیل برای بیمه ارزشی قائل نیستند و با ریسک کنار می‌آیند.

در کشور‌هایی مثل آمریکا، آلمان، انگلستان و فرانسه ضریب نفوذ بیمه حدود ۱۵ درصد است که در کشور ما به ۲.۳۸ درصد رسیده است و این درحالی است که ضریب نفوذ متوسط دنیا حدود ۷ درصد است. ضریب نفوذ در کشور‌های پیشرفته‌ای مانند کشور‌های اروپایی و آمریکایی حدود ۱۳ تا ۱۵ درصد است. ضریب نفوذ بیمه زندگی در کشور ما ۰.۳۵ درصد است، چون بیشتر بیمه نامه‌هایی که ما صادر کرده ایم از نوع غیرزندگی هستند که بیشتر ثالث و درمان است، هر چند که در حال رشد هستند.

 

مهرداد قندچیلر: به اعتقاد من مهمترین و اثرگذارترین عامل موثر در توسعه بیمه‌های زندگی، میزان اعتماد مردم به بیمه، صنعت بیمه و شرکت‌های بیمه‌ای کشور است. شواهد نشان می‌دهند که میزان اعتماد به صنعت بیمه در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. من فکر می‌کنم که اتفاقاتی که طی چند سال اخیر برای بانک‌ها و موسسات اعتباری رخ داد باعث تردید مردم نه تنها به بانک‌ها، بلکه به کل سیستم خدمات مالی شد، به خصوص که بیمه‌های زندگی قرارداد‌هایی بلند مدت هستند و مردم در قبال حق بیمه‌هایی که بعضاً طی ده‌ها سال پرداخت می‌کنند هیچ چیزی، وثیقه‌ای، یا تضمینی در دست ندارند و بیشتر تردید دارند و مطمئن نیستند که چندین سال بعد آیا به مبالغی که وعده داده شده خواهند رسید یا خیر.

 

امیر صفری: صنعت بیمه توان عرضه نامحدود خدمات بیمه‌ای ندارد به این علت که طبق مقررات باید سرمایه کافی برای نگهداری و پوشش ریسک داشته باشند. از طرف دیگر صنعت باید نیروی انسانی متخصص داشته باشد به خصوص متخصص ارزیابی ریسک که بتواند ریسک را ارزیابی و نرخ گذاری کند.

در حوزه نفت و انرژی، بسیار ریسک‌هایی وجود دارد که بدون پوشش هستند. معمولا شرکت‌های خارجی آن‌ها را بیمه می‌کنند، به دلیل اینکه شرکت‌های بزرگ بیمه‌ای باید این کار انجام دهند و در عین از سرمایه کافی نیز برخوردار باشند تا در مواقع وقوع ریسک‌های بزرگ، بتوانند آن خسارت را جبران کنند و یا اینکه آن ریسک‌ها بدون پوشش باقی می‌مانند.

شرکت‌های بیمه کوچک، سرمایه کافی برای پوشش ریسک‌های بزرگ را ندارند تا بتوانند خسارات احتمالی بزرگ را جبران کنند. بخش بزرگی از صنعت نفت در کشور ما به علت بالا بودن ریسک آن و نبود سرمایه بالای شرکت‌های بیمه، سراغ شرکت‌های بیمه‌ای داخلی نمی‌روند.

به دلیل وجود تحریم‌ها تمام ریسک‌ها در داخل کشور توسط شرکت‌های بیمه داخلی اداره می‌شوند. تراکم ریسک در داخل منطقی نیست و این اصلاً نه به سود شرکت‌های بیمه و نه طرف مقابل بیمه شونده است، چون باید ریسک توزیع جغرافیایی شود. شرکت‌های بیمه اتکایی در کشور ما غیر از بیمه مرکزی، چند شرکت دیگر هستند که در بازار بیمه‌های اتکایی فعالیت می‌کنند. البته، بیمه مرکزی اجازه می‌دهد که برخی از شرکت‌های بیمه‌ای مستقیم، که توانایی مالی بالایی دارند قبول اتکایی کرده و بیمه اتکایی صادر کنند.

مهرداد قندچیلر: فعالیت رسمی شرکت‌های بیمه بازرگانی در ارائه خدمات درمانی تکمیلی از سال ۱۳۷۰ آغاز شد و با توجه به نیاز جامعه روند رشد قابل توجهی را در دو دهه اخیر پشت سر گذاشته است. هم اکنون بیمه تکمیلی درمان از لحاظ سهم حق بیمه و میزان خسارت پرداخت شده بعد از بیمه‌های اتومبیل در جایگاه دوم رشته‌های بیمه‌ای قرار دارد، اما با توجه به ماهیت این رشته و افزایش هزینه‌های درمان، می‌توان گفت که این رشته هیچگاه برای بیمه‌گران ایرانی سودآور نبوده است.

**ماجرای حذف مالیات از کلیه رشته‌های بیمه‌ای به کجا رسید؟

امیر صفری: پیشنهاد سازمان امور مالیاتی این است که معافیت مالیاتی بر حق بیمه و مالیات بر مزایای بیمه یعنی همان خسارتی که بیمه گذار بیمه زندگی می‌گیرد، که تا امروز از این مالیات معاف است به دلیل کاهش درآمد‌های نفتی در قانون بودجه سال ۹۹ حذف شود. سازمان امور مالیاتی پیشنهاد حذف مالیات از کلیه رشته‌های بیمه را مطرح کرده و به دنبال حذف این معافیت است و باید دید که در بودجه سال ۹۹ نهایتاً چه چیزی تصویب خواهد شد. اما تمام تلاش بیمه مرکزی در این است که از حذف معافیت‌ها جلوگیری شود.

 

امیر صفری: صنعت بیمه کشور ما ۸۰ تا ۹۰ سال قدمت دارد. در این مدت نوآوری بسیار کم بوده است و محصول جدید بیمه‌ای معرفی نشده است؛ فقط همان محصولاتی بوده است که ما از همان ابتدا با آن‌ها آشنا بوده ایم. تنوع رشته‌های بیمه در ایران بسیار پایین است و بازارسنجی خاصی صورت نمی‌گیرد. دیدگاه، دیدگاه فروش محصولات مورد علاقه شرکت‌هاست و انگیزه‌ای برای درک نیاز مشتری مشاهده نمی‌شود، یعنی برای اغلب شرکت‌های بیمه درک آنچه که مشتری می‌خواهد اهمیت ندارد. مشتری باید همان محصولی را که شرکت دارد خریدار کند، درحالی که صنعت بیمه با بازار‌های بکر بسیاری مواجه است. تلاش اندکی توسط معدودی از شرکت‌ها برای بهره برداری از فرصت‌ها صورت می‌گیرد؛ لذا علت تنوع و نوآوری اندک و بسیار کُند در مرحله اول به شرکت‌های بیمه بر می‌گردد.

 

انگیزه نوآوری و درک نیاز‌های جدید و روبه تغییر بازار بسیار ضعیف است و اگر چنین چیزی وجود داشته باشد در حد سمینار‌ها و مقالات است. شرکت‌های بیمه به کسی که دانش طراحی محصول بیمه‌ای جدید آگاهی داشته باشد نیاز دارند تا ریسک‌های جدید را شناسایی، اندازه گیری و قیمت گذاری کند و بعد هم شرایط بیمه نامه نوشته و فرم پیشنهاد آن فراهم شود. هرآنچه که بیمه مرکزی تحت عنوان محصول جدید دریافت می‌کند بیشتر شبیه به نام گذاری‌های جدید برای محصولات قبلی است و تفاوت ماهوی وجود ندارد. لیست محصولات بیمه‌های زندگی روی سایت شرکت‌ها ممکن است طولانی باشد، اما ماهیتاً آن‌ها اسامی مختلفی برای یک محصول شناخته شده قدیمی هستند؛ لذا انگیزه خیلی کمی برای ایجاد محصول جدید وجود دارد و تنوع عملاً خیلی پایین است.

 

مهرداد قندچیلر: در دهه ۸۰ شمسی با آغاز فروش بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری در صنعت بیمه، فروش بیمه‌های عمر انفرادی رشد قابل توجهی را آغاز کرد و امروزه سهم ۱۴ درصدی بیمه‌های عمر از کل پرتفوی صنعت بیمه را شاهد هستیم. یکی از مشکلات موجود برای نوآوری و ارائه طرح‌های نوین در بیمه‌های زندگی موضوع پشتیبانی نرم افزاری از این بیمه هاست. از آنجایی که بیمه‌های زندگی از نوع بیمه‌های بلند مدت است، لازم است که نرم افزاری قوی و قابل انعطاف از این بیمه نامه‌ها پشتیبانی کند تا به مرور زمان و با توجه به نیاز بیمه گذاران بتوان تغییرات لازم را در پوشش‌های بیمه‌ای ایجاد کرد.

 

 

امیرصفری: بیش از ۱۵ سال است که بیمه مرکزی طرح تاسیس صندوق بیمه حوادث طبیعی را مطرح کرده بود، اما شورای نگهبان به آن ایراد بار مالی گرفته بود که باید بررسی کرد این بار مالی برای دولت چقدر است و دولت به چه صورتی آن را می‌خواهد تامین کند. در این صندوق قرار است حق بیمه اندکی را مردم و باقی را دولت پرداخت کند. در کشور ما انواع، شدت و تکرر وقوع حوادث طبیعی از جمله سیل و زلزله بسیار زیاد است و باید هر چه سریعتر این صندوق تاسیس شود.

اگر قرار باشد پوشش کاملی برای ریسک‌های مورد اشاره در طرح فراهم شود، شاید حق بیمه واقعی و منطقی این صندوق در ماه معادل مبلغی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان برای یک آپارتمان متوسط، متعارف و معمولی باشد که برخی از مردم توان پرداخت آن را ندارند. قرار است صندوق بیمه حوادث طبیعی، فقط بیمه پایه حوادث ساختمان‌ها را فراهم کند و بیمه تکمیلی به شرکت‌های بیمه محول شود؛ لذا حق بیمه‌ای که در نظر گرفته شده است رقم اندکی است و به تبع آن پوشش و تعهدات نیز اندک است. مبلغ حق بیمه نهایتاً بعد از تصویب مشخص خواهد شد.

 
امیر صفری: اقتصاد کشور ما بر پایه بانک‌ها است و به همین دلیل بانک‌ها بسیار رشد کرده اند. به عبارتی، از مدت‌ها قبل سیاست گذاران گرایش زیادی به بانک‌ها و رشد آن‌ها داشته اند. قوانین برنامه‌های پنج ساله توسعه، سیاست‌های اقتصادی و عملکرد اقتصاد کشور بر بانک‌ها متمرکز بوده اند. بانک‌ها چند برابر بیمه و حتی بورس سهام رشد کرده اند و علت آن هم بانک محور بودن اقتصاد در کشور است. سال‌های زیادی، نسبت به بیمه و بورس تردید وجود داشت و فعالیت آن‌ها متوقف بود، هرچند عملیات بانکی نیز مورد تردید است، اما هیچگاه فعالیت آن‌ها متوقف نبوده است.

حجم کل تولیدات صنعت بیمه ۴۵ هزار میلیارد تومان بوده است و حجم کل دارایی‌های صنعت بیمه ۷۰ هزار میلیارد تومان است.

 

 

امیر صفری: تورم در صنعت بیمه بسیار تاثیرگذار است؛ این‌ها تورم است نه رشد به قیمت حقیقی. این رشد به قیمت اسمی و جاری است که رشد به قیمت جاری یعنی تورم. بیمه‌های زندگی بر حسب مبلغ در حال رشد است، اما بر حسب تعداد بیمه نامه طی یکی دو سال اخیر شاهد رشد نبوده ایم.