اقتصاد در کما

اقتصاد۲۴- به دنبال همه‌گیر شدن ویروس کرونا، چشم‌انداز اقتصادی جهان تیره شده است؛ تجارت‌های برون‌مرزی رو به کاهش گذاشته و سیاست قرنطینه کردن مراکز عمومی در دستور کار دولت‌ها قرار گرفته است. این اپیدمی در ایران، اما با سرعت بیشتری در حال تاختن است. برآورد‌ها نشان می‌دهد ایران بعد از چین، رتبه دوم را در آمار کشته‌های ناشی از این ویروس دارد؛ مرز‌های ایران کماکان به روی کشور‌ها باز است و محدودیتی برای عبور و مرور تجار و بازرگانان اعمال نشده است. از آنجا که چین شریک نخست تجاری ایران است، نگرانی‌ها نسبت به کاهش محصولات صادراتی به این کشور دوچندان شده و بحث و جدل در خصوص تعطیل کردن شهر‌هایی که شدت شیوع ویروس در آن‌ها بیشتر است ادامه دارد. در این شرایط باید پرسید که آیا هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی قرنطینه کردن شهر‌های ایران بیشتر است یا هزینه‌هایی که هم‌اکنون متوجه جان و مال مردم ایران است؟

---

بیشتر بخوانید: زنگنه: کرونا عامل اصلی کاهش قیمت نفت است

---

شیوع ویروس کرونا در همان روز‌های نخست، وحشت بسیاری را به جان بازار‌های اقتصادی انداخت؛ ارزش سهام بسیاری از کشور‌ها کاهش یافت و رشد اقتصادی جهان را در معرض خطراتی جدی قرار داده است. تاثیرپذیری اقتصاد کشور‌ها از اثرات زیان‌بار این اپیدمی متفاوت است؛ کشور‌هایی که مبادلات تجاری بیشتری با جهان دارند به ناچار محدودیت‌های بسیاری در مرز‌های خود اعمال کرده‌اند تا احتمال ورود این ویروس به کشورشان را کاهش دهند. ایران، اما رفتار مدیریتی متفاوتی نسبت به دیگر کشور‌ها در پیش گرفته و خبری از کنترل‌های شدید برای ورود اتباع دیگر کشور‌ها نیست.

 

اقتصاد چین به عنوان منشأ شیوع این ویروس بیش از دیگر کشور‌ها در خطر است. رییس اتاق بازرگانی اتحادیه اروپا در چین تخمین زده است که رشد اقتصادی چین در سه ماهه ابتدای سال ۲۰۲۰ به ۲ درصد برسد، این در حالی است که در سه ماهه ابتدای سال ۲۰۱۹ رشد اقتصادی این کشور ۴/۶ درصد اعلام شده بود. از آنجا که چین شریک نخست تجاری ایران است، نمی‌توان از تاثیرپذیری اقتصاد ایران از موضوع به سادگی عبور کرد.

 

ایران بخش زیادی از محصولات نفت، پتروشیمی و مواد معدنی خود را به چین ارسال می‌کند. وحشت بازار‌های جهانی از شیوع ویروس کرونا باعث شد قیمت نفت با ۱۰ درصد کاهش قیمت، به کانال ۵۰ دلاری در هر بشکه سقوط کند؛ این موضوع ارزش محصولات صادراتی ایران به چین را کاهش و درآمد‌های دلاری کشور از محل صادرات به این کشور است.
آخرین آمار‌ها از حجم تجارت خارجی موید آن است که در ۱۰ ماهه سال جاری، سهم صادرات ایران ۵/۳۵ میلیارد دلار و سهم واردات ایران ۳۶ میلیارد دلار بوده است. از کل صادرات ایران، ۳/۸ میلیارد دلار آن به چین رفته است، این موضوع نشان می‌دهد سهم چین از صادرات ایران به ۲۴ درصد می‌رسد. از سوی دیگر چین نخستین مبدا وارداتی ایران است، این موضوع به این معناست که بخش عمده‌ای از نیاز‌های وارداتی ایران از این کشور تامین می‌شود. آمار یازده‌ماهه نیز نشان می‌دهد که میزان صادرات ایران ۵٫ ۳۸ میلیارد دلار و میزان واردات ۴٫ ۱۴ میلیارد دلار بوده است. در این آمار‌ها نیز چین مقصد نخست صادراتی و مبدا نخست وارداتی ایران است.

 

بدیهی است به هر میزان که اقتصاد چین کوچک‌تر شود، به همان میزان ایران در تامین نیاز‌های وارداتی و افزایش صادرات خود به این کشور دچار مشکل می‌شود. شدت شیوع اپیدمی کرونا در ایران، اما چالش جدیدی است که می‌تواند زیان‌های بیشتری را متوجه اقتصاد کشورمان کند. کشور‌های عراق، ترکیه، کویت، ترکمنستان، ارمنستان و پاکستان مرز‌های خود را روی ایران بسته‌اند تا تسلیم جنگ تن به تن در مقابل ویروس کرونا نشوند.

 

گزارش‌ها حاکی از مثبت شدن تست کرونای برخی ایرانیانی است که به تازگی به کشور‌های امارات، کویت، کانادا و عراق سفر کرده‌اند؛ این موضوع نشان می‌دهد که اپیدمی کرونا به یک بحران جدی در ایران تبدیل شده است. بدیهی است به هر میزان که شیوع این ویروس در ایران شدت بیشتری پیدا کند، به همان میزان احتمال صادرات ایران به دیگر کشور‌ها کمتر و درآمد‌های ارزی ایران کمتر خواهد شد؛ آن هم در شرایطی که تجارت ایران با جهان تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا به کمترین میزان خود رسیده است.

 

موضوع دیگری که جای بحث فراوان دارد کاهش تعداد گردشگران با نزدیک شدن به سال نوی ایرانیان است.
لغو سفر توریست‌هایی که قصد سفر کردن به ایران را داشتند فعالیت هتلداران، مسافرخانه‌ها، اماکن فرهنگی و تفریجی و مکان‌های توریستی را تحت‌الشعاع جدی قرار می‌دهد. اگر دامنه شیوع این ویروس در ایران گسترده‌تر شود پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی رشته فعالیت‌های گروه خدمات به روند کاهشی خود ادامه دهد.

 

در این شرایط تقاضای ایرانیانی که قصد سفر به دیگر کشور‌ها را دارند رو به افزایش گذاشته و مسیر افزایش قیمت ارز را هموارتر کرده است. بسیاری بر این عقیده‌اند که به دلیل بسته شدن مرز‌های دیگر کشور‌ها به روی آن و کنترل‌های بیشتر آنان برای ورود و خروج مسافران ایرانی، می‌تواند لغو مسافرت‌های بسیاری ار ایرانیان به دیگر کشور‌ها را به همراه داشته باشد که این موضوع تقاضای ارزی بازار را کاهش و به کاهش قیمت‌ها در روز‌های پیش رو کمک خواهد کرد. با این حال نگرانی نسبت به آنچه در اقتصاد ایران در حال وقوع است بسیاری را بر آن داشته تا برای حفظ ارزش دارایی‌های خود نیز اقدام به تغییر سرمایه‌های ریالی خود به دلار کنند، در این شرایط نمی‌توان نسبت به کاهش قیمت‌ها در بازار ارز امیدوار بود. در صورتی که تقاضای ارزی بازار تداوم یابد، از دست رفتن بازار‌های هدف صادراتی ایران در شرایط ویژه کنونی و کاهش ارزش کالا‌های صادراتی، توانایی دولت در تامین ارز موردنیاز کشور را نیز کاهش می‌دهد. در این شرایط روند رو به رشد قیمت‌ها ادامه خواهد داشت و امیدی به کاهش قیمت‌ها حداقل در شرایط کنونی نیست؛ بنابراین ترس ناشی از ویروس کرونا باعث فلج شدن بسیاری از کسب‌و‌کار‌های داخلی در هفته‌های باقیمانده از سال جاری می‌شود. کاهش مراجعات مردم برای خرید آن هم با نزدیک شدن به سال نو، بسیاری از کسبه را با کاهش درآمد مواجه کرده است و باعث به هم ریختن برنامه‌ریزی‌های اقتصادی بسیاری از مردم شده است.

 

بدیهی است برای کاستن از تبعات اقتصادی و اجتماعی ناشی از شیوع این اپیدمی، سیاستگذار باید اقدامات جدی‌تری را در پیش گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عبور و مرور مسافران بین دو کشور ایران و چین همچنان برقرار است و دولت الزامات پیشگیرانه‌ای برای این موضوع تعبیه نکرده است. این موضوع به انتشار بیشتر این ویروس در جامعه منجر و زیان‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتری را متوجه کشور خواهد کرد.

 

کشور چین با علم بر این موضوع که اقتصادش در فصل ابتدای سال کوچک‌تر می‌شود، با این حال برای جلوگیری از ضرر‌های بیشتر احتمالی در آینده اقدام به قرنطینه کردن برخی از شهر‌ها و بسیاری از مراکز عمومی خود کرده است. در ایران این موضوع، اما چندان جدی گرفته نشده و آمار‌های متناقضی از تعداد مبتلایان و فوت‌شدگان اعلام می‌شود. اگر سیاستگذار برای حفظ ارتباط تجاری خود با چین و جلوگیری از خدشه‌دار شدن چهره خود در میان کشور‌ها به این موضوع دست زده است، اما این مهم با نتیجه عکس برای ایران همراه شده و بسته شدن مرز‌های دیگر کشور‌ها به روی ایران را همراه داشته است. به هر میزان که دامنه این موضوع گسترده‌تر شود، به همان میزان فعالیت‌های تجارتی ایران دچار مشکل می‌شود، با این حال تاکنون اقدامات پیشگیرانه‌ای از سوی مقامات برای مقابله با انتشار این ویروس انجام نشده است. اگرچه اقتصاد ایران پیشتر و به واسطه تحریم‌ها منزوی شده است، با این حال این موضوع انزوای بیشتر اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت.

 

همتایان ایرانی اخیرا نیز علیه ایران اجماع کرده و مسیر بازگشت ایران به FATF را هموار کردند. این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد ایران از هر جهت تحت فشار است و نگرانی‌ها در خصوص کوچک‌تر شدن اقتصاد ایران بیشتر می‌شود.
با این اوصاف به نظر می‌رسد اگر مقامات به تعطیلی شهر‌هایی که شیوع ویروس در آن‌ها بیشتر است تن بدهن

د، آسیب‌های کمتری را متوجه جان و مال کشور خواهند کرد؛ حال آنکه ادامه این وضعیت می‌تواند به بحرانی جدی در سطوح اقتصادی و اجتماعی تبدیل شود.

 

در همین حال علی دینی‌ترکمانی، اقتصاددان با انتقاد از نحوه مدیریت دولت در شرایط کنونی به «جهان صنعت» گفت: باز بودن مرز‌های ایران به روی کشور‌ها در شرایط کنونی نشانه بی‌مسوولیتی و بی‌کفایتی مقامات است.
به گفته وی، مسوولان کشوری حتی از انجام حداقل اقدامات لازم برای مقابله با بحران کنونی ابا می‌ورزند. ترکمانی این را هم گفت که بستن مرز‌های هوایی، زمینی و دریایی در شرایط کنونی جدی است با این حال این موضوع تاکنون مورد توجه مقامات قرار نگرفته است.