پس از 70 سال نفت همچنان اثرگذارترین رکن اقتصاد

اقتصاد۲۴- بیش از ۱۰۰ سال است که سرنوشت سیاسی و اقتصادی ایرانیان با طلای سیاه گره خورده و در این مدت هر اتفاقی که در پهنه اجتماعی ایرانیان رخ داده به نوعی یا بر نفت اثر گذاشته و یا متاثر از آن بوده است.

  اگرچه پای نفت به ایران با امضای قرارداد دارسی باز شد، اما نقطه عطف آن را باید در واپسین روز سال ۱۳۲۹ جستجو کرد.

روزی که «محمد مصدق» نخست وزیر ایران، از شرکت نفت ایران و انگلیس خلع ید و نفت را ملی اعلام کرد.

البته در این راه ایران تنها نبود. در آن زمان ملی‌گرایی در کشور‌های کمتر توسعه یافته شدت گرفته بود و ایران از یک سو و مصر از سوی دیگر عَلَم ملی شدن صنعت نفت خود را بلند کرده بودند.

این موضوع تا آنجا اهمیت داشت که مجله تایم در آن زمان جلد خود را به تصویری از مصدق، نخست وزیر وقت ایران و چاه‌های نفت ایران و مصر به همراه مشت‌های گره کرده اختصاص داده بود.

مصدق در آن زمان به عنوان چهره‌ای ملی در ایران مقبولیت بالایی داشت و همین مقبولیت این قدرت را به نخست وزیر داد تا در بیانیه‌ای نفت را ملی کند.

در آن زمان دولت با سر فصل «به‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تامین صلح جهانی، پیشنهاد می‌کنیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور، بدون استثنا، ملی اعلام شود» متنی را به مجلس شورای ملی داد تا روند ملی شدن نفت ایران آغاز شود.

اما این جریان چندان هم آسان نبود. با این اتفاق انگلیس تمام دفاتر نفتی خود در ایران را بست. اعتصابات در مناطق نفتی که آن زمان بیشتر به خوزستان محدود می‌شد آغاز شد و نفتکش‌ها حاضر به خرید نفت از ایران نبودند.

اما در گامی مهمتر، انگلیس از ایران به دادگاه لاهه شکایت کرد. شکایتی که در نهایت به نفع ایران تمام شد و ایران با تکیه بر اسنادی که از خانه «ریچارد سدان» نماینده شرکت نفت انگلیس و ایران به دست آورد، توانست تمام این محدودیت‌ها را از میان بردارد.

نکته مهم، اما درآن زمان این بود که درآمد‌های نفتی ایران نزدیک به صفر شد، اما کسری بودجه‌ای اتفاق نیافتاد. در واقع آن زمان هنوز تار و پود اقتصاد ایران با نفت عجین نشده بود و دخل و خرج کشور به شکلی سنتی اداره می‌شد.

با این حال بعد از کودتای ۲۸ مرداد و بازگشت شرکت‌های بزرگ نفتی در قالب کنسرسیوم، نفت جای خود را در اقتصاد ایران باز کرد و هر چند در سال‌های اول شروع صنعتی شدن در ایران را در پی داشت، اما با چهار برابر شدن قیمت در ابتدای دهه ۵۰، بذر بیماری هلندی را در ایران کاشت. بیماری که اگرچه تلاش شده تا این سال‌ها بهبود پیدا کند، اما همچنان آثار سو آن بر پیکر اقتصاد دیده می‌شود.

با این حال به دلیل تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، سال ۹۹ بودجه با کمترین وابستگی به نفت یعنی حدود ۱۰ درصد بسته شده و این نوید را می‌دهد که در جشن ۷۰ سالگی اعلام ملی شدن نفت، درآمد‌های نفتی نیز ملی شود.

با این حال به دلیل تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، سال ۹۹ بودجه با کمترین وابستگی به نفت یعنی حدود ۱۰ درصد بسته شده و این نوید را می‌دهد که در جشن ۷۰ سالگی اعلام ملی شدن نفت، ایران سرانجام نفت به جای درآمد سالانه به چشم سرمایه‌ای ببیند که قرار است لایه‌های مختلف اقتصاد به کمک آن تقویت شود.