نسخه نامزد سابق جایزه نوبل اقتصاد برای دولت ایران در مواجهه با کرونا

اقتصاد ۲۴- پرفسور محمد هاشم پسران استاد بازنشسته دانشگاه کمبریج و صاحب کرسی عالی اقتصاد جان الیوت در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی اعتقاد دارد: فاصله‌گذاری اجتماعی در کنار سیاست‌های اقتصادی و همکاری مردم سه بازویی هستند که به کاهش اثرات ویروس و بازگشت هر چه سریع‌تر اقتصاد بر مدار اصلی کمک خواهند کرد. در غیر اینصورت به دلیل شرایط خاص اقتصادی کشور، طولانی شدن شوک تقاضا اثرات جبران ناپذیری را بر اقتصاد کشور خواهد داشت.

خسارت انسانی کرونا برای مردم ملموس شده است، اما نخستین قربانی کرونا در حوزه اقتصاد کجاست؟

محمد هاشم پسران در گفتگو با شبکه تصویری اقتصاد ایران (اکوایران) درباره چالش‌های اقتصادی ناشی از کرونا و راهکار‌های آن صحبت کرده است. به گفته این اقتصاددان برجسته در وجه، اقتصادی ویروس کرونا نخست بر سطح اشتغال جامعه اثر گذار خواهد بود.

به گفته استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، کرونا می‌تواند با توجه به نسبت اشتغال به کل جمعیت هر کشور اثرات متفاوتی داشته باشد. او برای باز کردن این نکته به مقایسه ایران و آمریکا پرداخت و گفت: به‌عنوان مثال در آمریکا نسبت اشتغال به کل جمعیت ۶۰ درصد است. اما این نسبت در ایران به دلیل جوان‌تر بودن جامعه، حدود ۳۰ درصد است، بنابراین به نظر می‌رسد اثر کرونا بر اقتصاد ایران از این منظر در مقایسه با آمریکا کمتر است.

پسران با تاکید بر اینکه محاسبات نشان می‌دهد که در کوتاه مدت امکان دارد بیماری کرونا سطح اشتغال را تا ۲۰ درصد کاهش دهد، گفت: از آنجا که مردم شغل خود را از دست داده‌اند، دولت باید به افراد آسیب‌پذیر کمک کند. این اقتصاددانان سیاست حمایتی از آسیب‌پذیران را الگویی عام در تمامی کشور‌ها در معرض کرونا معرفی و اظهار کرد: نیاز است که سیاست‌های حمایت از اشتغال در این زمان از سوی سیاست‌گذاران طراحی شود.

هاشم پسران در بررسی آثار کرونا در اقتصاد تحریم شده ایران دو نما را به تصویر کشید. در نمای نخست تحریم درآمد نفت، اقتصاد ایران را از دو سال گذشته تحت تاثیر قرار داده و حال که کرونا قیمت نفت را تحت تاثیر قرار داده به نظر می‌رسد شوک ناشی از آن بر اقتصاد ایران در مقایسه با دیگر کشور‌ها دفعتی نباشد.

پسران در بررسی جنبه دیگر اثر کرونا در دوران تحریم گفت: از جنبه دیگر، اعمال تحریم‌ها در سال‌های اخیر، باعث شده اقتصاد آسیب‌پذیر باشد و شوک دیگری مانند کرونا ضربه سختی به پیکره اقتصاد ایران وارد کند. از این منظر سیاست‌گذار باید تدابیری اتخاذ کند که اثر شوک ویروس کرونا را بر اقتصاد تحریمی ایران کاهش دهد.

این اقتصاددان برجسته ایرانی در ادامه صحبت‌های خود معتقد است که سیاستمداران ایرانی با ارزیابی وضعیت اقتصاد ایران باید چهار گام اساسی برای مقابله با شوک کرونا اتخاذ کنند. از نگاه او ویروس کرونا هم از جهت عرضه و هم از جهت تقاضا باعث انقباض می‌شود؛ بنابراین دو گام نخست ایجاد سیاست‌هایی است که این انقباض را کمتر کند. در گام سوم باید به‌صورت هدفمند افرادی که به سبب شیوع ویروس کرونا بیکار شده‌اند را به سمت مشاغل پر تقاضا سوق داد. در گام آخر، سیاست‌های کنترل شیوع کرونا نظیر فاصله‌گذاری اجتماعی باید به‌صورت فعال ادامه یابد.

گام نخست: تحریک تقاضا

به گفته هاشم پسران، اگرچه کرونا بر دو وجه اقتصاد یعنی عرضه و تقاضا اثر گذار خواهد بود، اما به دلیل کوتاه‌مدت بودن شوک آن، سیاست‌گذار باید بیشتر به شوک سمت تقاضا توجه کند در نتیجه باید بسته‌هایی برای افزایش تقاضا طراحی کند. سیاست‌های کینز نشان می‌دهد که کاهش تقاضا اثر تکاثری بر اقتصاد دارد. اگر جلوی کاهش تقاضا گرفته نشود میزان بیکاری به مراتب بیشتر می‌شود. او معتقد است سیاست‌های سمت تقاضا باید دو ویژگی را در بر بگیرند، اول اینکه تا ۸۰ درصد درآمد افرادی که شغل خود را از دست داده‌اند یا از دست خواهند داد را پوشش دهد و از سوی دیگر برای اقشار ضعیف و کم‌درآمد جامعه نیز یارانه جدیدی تصویب شود. این کمک‌ها در این راستا خواهد بود که افراد جامعه بهتر شرایط قرنطینه را رعایت کنند و کمتر نگران معیشت خود باشند. البته باید اعطای یارانه‌ها در بازه زمانی کوتاه مدت در نظر گرفته شده و تعهد دائمی برای تزریق یارانه نقدی از سوی دولت ایجاد نشود.

این استاد دانشگاه معتقد است که سیاست‌های تحریک تقاضا نیاز به ابزار دارد. در مورد ایران این نگرانی وجود دارد که روند کاهشی تورم متوقف شود. اما از نگاه هاشم پسران دولت نباید نگران اثر تورمی چاپ پول برای تامین منابع بسته‌های حمایتی باشد. چون اولا این فشار کوتاه مدت خواهد بود و ثانیا اثر کاهش تقاضا بر اقتصاد ماندگاری بیشتری نسبت به شوک تورمی خواهد داشت. از سوی دیگر در بسیاری از کشور‌های پیشرفته از اوراق قرضه برای تامین منابع مالی دولت استفاده می‌شود.

اقتصاد ایران بازار سهام به نسبت کوچک و داخلی دارد که در حال حاضر با استقبال قابل توجهی مواجه شده و نگرانی‌ها را از حیث شکننده بودن آن افزایش داده است. در نتیجه باید اوراق دولتی جذابیت بیشتری از بازار سهام داشته باشد که بتواند مورد استقبال قرار گیرد. به گفته او باید تعدیلی بین نقدینگی و اوراق قرضه ایجاد شود. اینکه چند درصد آن اوراق باشد باید توسط دولت و بانک مرکزی تعیین شود. روزانه مشاهده کنند که چقدر می‌توانند از طریق اوراق قرضه نقدینگی ایجاد شده برای کرونا را پوشش دهند.

در ایران نقدینگی وجود دارد که مردم می‌خواستند در بازار‌های ارز و طلا و سهام سرمایه‌گذاری کنند که اگر ترغیب شوند که پول‌های خود را به طرف اوراق قرضه دولتی ببرند کمک بیشتری به حفظ ثبات اقتصادی می‌کند.

البته شاید این کار یک وظیفه اجتماعی نیز باشد، چون وظیفه همه ماست که کمک کنیم تا شرایط سریع‌تر به حالت عادی برگردد.

گام دوم: تحریک عرضه

در کنار سیاست‌های تحریک تقاضا لازم است که سیاست‌گذاری در جهت بهبود عرضه در اقتصاد نیز انجام شود. هاشم پسران معتقد است که دولت باید سیاست‌گذاری در جهت تامین کالا‌های اساسی انجام دهد. ممکن است در زمان شیوع کرونا چرخه تولید با اختلال روبه رو شود؛ بنابراین باید اختلالات و مشکلات شناسایی شده و تولید کالا‌های اساسی مانند مواد غذایی کاهش پیدا نکند. از سوی دیگر کالای خدماتی مانند آموزش نیز مورد توجه دولت باشد. مردم در این شرایط نیازمند آموزش‌های کافی برای مقابله با ویروس کرونا هستند.

گام سوم: هدایت و مدیریت مشاغل

به واسطه شیوع بیماری کرونا بسیاری مشاغل با کسادی مواجه شده‌اند. پروفسور هاشم پسران با تاکید بر اینکه دولت باید از افرادی که بیکار شده‌اند حمایت کند بر این نکته اشاره دارد که می‌توان برخی از افراد را به سمت مشاغل پر تقاضای دیگر هدایت کرد. به‌عنوان مثال گردشگری یکی از اصنافی است که به دلیل شیوع کرونا در تمام دنیا با بیکاری مواجه شده است، می‌توان افرادی که در این میان بیکار شده‌اند را به سمت مشاغلی مانند نگهداری از افراد کهنسال که در این شرایط نمی‌توانند از خانه بیرون بروند سوق داد. علاوه براین، برخی شرکت‌های فروش کالای اینترنتی نیز می‌توانند نیرو استخدام کرده و برخی از افراد بیکار مشاغل دیگر را جذب کنند. این اتفاق در مورد شرکت آمازون رخ داده است که در سه هفته گذشته ۱۰۰ هزار نیروی جدید استخدام کرده است.

گام چهارم: سیاست‌های کنترل شیوع کرونا

آمار‌ها نشان می‌دهد که روند شیوع ویروس کرونا در کشور طی دو هفته اخیر با کاهش همراه بوده است. اما باید به این نکته توجه داشت که اگر سیاست‌های مبتنی بر فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت نشود می‌تواند دوباره شیوع پیدا کند. محمد هاشم پسران با اشاره به کاهشی شدن شتاب شیوع ویروس در کشور به این نکته اشاره کرد که این بیماری به‌صورت ناگهانی از بین نخواهد رفت و بنابراین فقط سیاست‌های اقتصادی بر بازگشت شرایط به حالت عادی اثر ندارد. بلکه مردم و سیاست‌های اجتماعی نیز بر کاهش اثر این ویروس موثر است.

علاوه براین او به این نکته اشاره دارد که با توجه به اطلاعاتی که از ویروس‌های مشابه کووید-۱۹ در دسترس است، احتمالا این ویروس حدود سه ماه ماندگار خواهد بود و با گرم شدن هوا کاهش پیدا می‌کند. هرچند باید به این نکته توجه داشت که این ویروس باید در سطح جهان کنترل شود و تا آن زمان نباید منتظر بازگشت شرایط به حالت عادی بود. اما این نکته نیز مهم است که بعد از سه ماه چطور اقتصاد کشور به حالت عادی برگردد. درواقع همسو بودن سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی و همکاری مردم کمک می‌کند که با شتاب بیشتری به حالت عادی برگردیم.

او معتقد است در این میان وظیفه اجتماعی حکم می‌کند تا همه دست به دست هم داده تا شرایط زودتر عادی شود. چرا که اگر در مدت ۳ ماه آینده ویروس کنترل نشود اقتصاد ایران تاب شوک منفی تقاضا برای بلند مدت را نخواهد داشت.