۶۹۰ پروژه عمرانی، نقطه درخشان کارنامه مناطق آزاد کشور

اقتصاد۲۴ - به واسطه انتشار این گزارش و ارائه آن در شورای معاونین و مشاورین دبیرخانه شورایعالی، گفتگویی با فتح اله آقاسی‌زاده مدیر برنامه‌ریزی و بودجه دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی انجام داده‌ایم.

آقاسی زاده به ارائه جزئیاتی از ۶۹۰ پروژه عمرانی سازمان‌های مناطق آزاد در سال جاری و اعتبار ۳۴۸۹ میلیارد تومانی این پروژه‌ها و افزایش ۵۷ درصدی هزینه‌های عمرانی مصوب سال جاری نسبت به اصلاحیه سال گذشته پرداخت.

لطفا در آغاز درخصوص کلیات بودجه عمرانی سازمان‌های مناطق در سال ۱۳۹۹، توضیحاتی را برای مخاطبان بفرمایید.

بودجه مناطق آزاد در قالب دو بخش جاری و سرمایه‌ای واجد چهار جزء اساسی است: درآمدها، هزینه‌ها در بودجه جاری، و منابع و مصارف در بودجه سرمایه‌ای.

مصارف بودجه مناطق آزاد شامل دو آیتم تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی است. در سال ۱۳۹۹ در آیتم تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، هزینه‌های عمرانی با اعتباری معادل میلیارد تومان ۳، ۴۸۹ از سهم ۸۱ درصدی در کل مصارف برخوردار است که این نسبت در اصلاحیه بودجه ۱۳۹۸ معادل ۸۰‌درصد بوده است. همچنین ۷۸ درصد از منابع سازمان‌های مناطق آزاد برای طرح‌های عمرانی پیش‌بینی شده‌است که این سهم، شاخص ارزشمندی است که در بودجه مناطق آزاد شکل یافته است.

بیشتربخوانید: مسیر بودجه‌ای مناطق آزاد تغییر می‌کند/ منابع بودجه‌ای جدید برای مناطق آزاد یک ضرورت است

روند تصویب بودجه عمرانی ۱۳۹۹ سازمان‌های مناطق آزاد چگونه بود؟

بودجه عمرانی بخشی از بودجه کل سازمان‌های مناطق آزاد است که پس از برگزاری جلسات گسترده تخصصی در خصوص بررسی بودجه سازمان‌های مناطق آزاد به منظور تدوین اعداد و ارقام مندرج در اصلاحیه بودجه سال ۱۳۹۸ و بودجه پیشنهادی سال ۱۳۹۹، و بعد از اعمال اصلاحات نهایی اعضای کمیته تخصصی بودجه کارگروه شورای عالی بتاریخ ۱۱/۱۲/ ۱۳۹۸ بودجه سال ۱۳۹۹ سازمان‌های مناطق آزاد بعد از تصویب در شورای عالی به تاریخ ۲۸/۱۲/۱۳۹۹ ابلاغ گردید.

 بروژه‌های مصوب مناطق آزاد، به چه حوزه‌های مربوط است؟

در سال ۱۳۹۵ بنا به ماهیت فعالیت‌های مناطق آزاد، پروژه‌های عمرانی مناطق در قالب هسته‌های محوری ده‌گانه تعریف شد و از آن پس در بودجه سالانه، پروژه‌های عمرانی بر اساس هسته‌های محوری تفکیک و طبقه‌بندی شدند. این هسته بعد‌ها (۱۳۹۷) و در قالب سند راهبردی مناطق آزاد مطابق سیاست‌های کلی برنامه ششم و چگونگی نقش‌پذیری مناطق آزاد در این سیاست‌ها، نیز ابلاغ گردید. در این سند، راهبرد‌های ترکیبی مناطق آزاد در قالب ۱۰ هسته محوری ذیل، صورت‌بندی شد:

۱. فناوری‌های پیشرفته و توسعه ظرفیت‌های علمی و پژوهشی
۲. کشاورزی، شیلات و دامپروری
۳. صنعت، معدن و خدمات فنی و مهندسی
۴. نفت، گاز، پتروشیمی و انرژی
۵. توسعه بازار‌های مالی (پول، سرمایه و بیمه)
۶. حمل و نقل و ترانزیت
۷. تجارت و خدمات تجاری
۸. گردشگری
۹. توانمندسازی و توسعه ظرفیت‌های جامعه محلی و خدمات عمومی (عمران و آبادانی منطقه‌ای)
۱۰. خدمات سازمان و مدیریت

با توجه به چنین تفکیکی، سهم هسته «حمل و نقل و ترانزیت» با ۴۱ درصد اعتبار (از کل اعتبارات عمرانی مناطق) و میزان ۱، ۴۳۸ میلیارد تومان در رتبه اول و هسته‌های «توانمندسازی و توسعه ظرفیت‌های جامعه محلی و خدمات عمومی (عمران و آبادانی منطقه‌ای)» و «صنعت، معدن و خدمات فنی و مهندسی» به ترتیب با ۲۹ درصد و ۱۴ درصد (از کل اعتبار عمرانی مناطق) در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

 جایگاه فرهنگ در پروژه‌های عمرانی مناطق آزاد چگونه بوده‌است؟

در بودجه سال ۱۳۹۹، مجموعه اعتبارات عمرانی مناطق هفتگانه ۳، ۴۸۹ میلیارد تومان است که ۲۷ درصد آن معادل ۹۵۹ میلیارد تومان به اجرای ۲۵۶ پروژه با ماهیت فرهنگی اختصاص یافته است. بیشترین ارزش ریالی این پروژه‌ها (۳۸۶ میلیارد تومان) به هسته «توانمندسازی و توسعه ظرفیت‌های جامعه محلی و خدمات عمومی (عمران و آبادانی منطقه ای)» مربوط است. همچنین از کل اعتبار پروژه‌های فرهنگی ۲۱۵ میلیارد تومان به هسته گردشگری اختصاص یافته است.

 نحوه تامین اعتبار پروژه‌های عمرانی در سال جدید از چه محل‌هایی خواهد بود؟

پروژه‌های عمرانی سازمان‌های مناطق آزاد در تعریف اولیه از این امکان برخوردار است که از منابع داخلی، تسهیلات (داخلی و خارجی)، انتشار اوراق و بودجه عمومی دولت تامین اعتبار شود. بر این اساس، ۴۰ درصد اعتبار سال ۱۳۹۹ پروژه‌های سازمان‌های مناطق آزاد هفتگانه وابسته به منابع داخلی، ۳۸ درصد به تسهیلات و ۲۲ درصد به انتشار اوراق وابسته است. تنها پروژه‌ای که از محل بودجه عمومی اعتباری برای آن در نظر گرفته‌شده‌است، پروژه پل خلیج فارس قشم است که این پروژه البته به جهاتی خاص در گذشته به اعتبارات عمومی وصل شد و هم اکنون بودجه مصوبی معادل ۵ میلیارد تومان برای آن در نظر گرفته شده است. اما بطور کلی پروژه‌های عمرانی مناطق وابستگی به بودجه عمومی دولت ندارند و از این جهت سازمان‌های مناطق آزاد خشنودند که باری بر بودجه عمرانی دولت نیستند.

بیشتربخوانید: تقویت همکاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با ۸ منطقه آزاد کشور و ایجاد شهر‌های هوشمند

اعتبار پروژه‌های مصوب مناطق براساس اهداف و راهبرد‌ها چگونه است؟

پروژه‌های عمرانی مناطق آزاد بیشتر بر دو راهبرد توسعه هدفمند زیرساخت‌های حمل و نقل و توسعه زیرساخت‌های مربوط به کسب و کار‌های محوری مناطق متمرکز است به طوری که به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درصد از اعتبار سال ۱۳۹۹ مناطق را شامل شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۷۰ درصد اعتبارات عمرانی مناطق عملا در راستای ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی است. چرا که این اعتبارات جهت تحقق هدف راهبردی «کمک به توسعه و تسریع عمران و آبادانی منطقه‌ای و توانمند‌سازی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی» اختصاص داده شده است.

۲۷ درصد اعتبارات مناطق نیز به هدف راهبردی «کمک به تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور» مرتبط است که توسعه زیرساخت‌های مربوط به کسب و کار‌های محوری مناطق (سایت ها، دسترسی ها، امور زیربنایی، حمل و نقل و ارتباطات) راهبرد مورد توجه مناطق بوده است. ۳ درصد اعتبار دیگر نیز به «کمک به تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی کشور با اقتصاد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه با کشور‌های منطقه و همسایگان» اختصاص دارد.

 مهم‌ترین گزاره‌های تحلیلی که می‌توان از گزارش شما دریافت نمود، چیست؟

پرسش قابل تاملی است. من مایلم حتما افرادی که به تریبون‌ها و موقعیت‌های تاثیر گذار دسترسی دارند و یا تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز هستند، گزارش منتشر شده ما را مطالعه بفرمایند تا نسبت به سوء برداشت‌های بلاوجهی که به ناروا متوجه مناطق آزاد کشور شده است، آگاهی داشته باشند.

من برخی ضعف‌ها و بدکارکردی‌ها در سازمان‌های مناطق آزاد را نفی نمی‌کنم. اساسا در اتمسفر مدیریتی، سیاسی و اقتصادی و اجتماعی که ما در آن زیست می‌کنیم کمتر مجموعه کاملی می‌یابیم. زیست بوم به گونه‌ای است که همواره با مصائبی روبرو هستیم؛ بنابراین بدیهی و طبیعی است که سازمان‌های مناطق آزاد هم با گرفتاری‌ها و بدکارکردی‌هایی مواجه باشند.

اما عمیقا مایلم تاکید نمایم که در این زیست بوم، مناطق آزاد کارنامه و کارکرد نسبتا درخشانی داشته و دارند. آن‌ها که سوابق را مطالعه یا دیده‌اند می‌دانند که این مناطق در نقطه آغاز از کمترین امکانات و زیرساخت‌ها بهره‌مند بودند. از باب مثال می‌گویم که کیش در سال‌های آغاز صرفا ۲۵ کیلومتر جاده داخلی داشت. تعداد خطوط تلفن این منطقه هم ۲۵۰۰ خط تلفن بود. ۱۰ هزار متر انبار داشت. بعلاوه کیش فاقد امکانات درمانی و آموزشی بود.

شبیه همین وضعیت در دیگر مناطق هم وجود داشت. چابهار و قشم عموما دارای مسافرخانه‌های محلی و تقریبا فاقد هتل استانداردی بودند. در چابهار امکانات مخابراتی بسیار محدود بود و تلفن راه دور در قشم نیز محدود بود. سرمایه گذاری زیربنایی در برق این مناطق هم بسیار اندک گزارش شده است.

چنین اطلاعاتی که البته در گزارش‌های رسمی آمده نشان می‌دهد که چقدر فعالیت زیرساختی در مناطق آزاد ایران شکل داده شده و گسترش یافته است. من قصدی برای مقایسه ندارم و البته بدیهی می‌دانم که مناطق آزاد در این سال‌ها رشد یافته‌اند، اما خوب است بدانیم که این مناطق هیچ وابستگی به بودجه دولتی ندارند و این تلاش‌ها بر پایه اهتمام مدیران، کارشناسان و کارکنان مناطق آزاد استوار بوده است. دستگاه‌های اجرایی در این کشور عموما به درآمد‌های نفتی وابستگی دارند و هزینه‌های بزرگی را بخود اختصاص می‌دهند، اما مناطق آزاد به کدام بودجه دولتی وابسته هستند؟

بنابر‌این گزاره‌ها، من امیدوارم کارنامه نسبتا درخشان مناطق آزاد بی جهت به حاشیه افکنده نشود. می‌توان امید داشت که در صورت طراحی یک فضای منصفانه و مشفقانه، به نقاط مطلوب رسید. مناطق آزاد ایران بالقوه و در بنیاد، برای اهداف متعالی طراحی شدند. اطمینان دارم با توجه به سازوکار‌هایی که بخصوص در سال‌های اخیر و در استمرار تلاش‌های پرارج مدیران و کارشناسان دبیرخانه و سازمان‌های مناطق آزاد، فراهم شده است، آینده این مناطق بهتر از امروزخواهد بود.

بعنوان سخن پایانی، نکته‌ای مدنظرتان است که برای مخاطبان این گفتکو مفید بدانید؟

بله. پیشنهاد می‌کنم علاقمندان و کاوندگان برای بررسی بیشتر و جزئیات پروژه‌ها در هر منطقه، گزارش پروژه‌های عمرانی سال ۱۳۹۹ سازمان‌های مناطق آزاد را نیز ملاحظه و مطالعه فرمایند. این گزارش در بخش شفافیت‌سازی عملکرد مناطق آزاد و در پایگاه وب دبیرخانه در دسترس همگان قرار دارد.