تبعات بازگشت تحریم‌ها علیه ایران

اقتصاد۲۴ - بعد از شکست آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل و رای تقریبا قاطع اعضای این شورا در حمایت از ایران در مقابل شکایت ایالات متحده درباره استفاده از مکانیزم ماشه، مقامات آمریکایی تهدید کردند که اختلافاتشان با شورا می‌تواند به بحرانی برای این نهاد بین‌المللی و از بین رفتن اقتدار آن تبدیل شود. البته آن‌ها در این تحلیل تنها نیستند. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز واشنگتن را منجر به «رسوایی جدی در شورای امنیت» خوانده است.

در همین راستا اتحادیه اروپا اعلام کرد اعضای باقیمانده برجام روز اول سپتامبر (فردا) در وین جلسه‌ای خواهند داشت. عراقچی برای شرکت در این نشست امروز دوشنبه راهی وین شده است. معاون سفیر روسیه در سازمان ملل دیمیتری پسکوف در توییتر خود نوشت: «بر اساس قانون بین المللی یک کشور نمی‌تواند از یک توافق خارج شود و همزمان از مفاد آن به نفع خودش بهره‌برداری کند. براساس قاعده نظم بین‌الملل من درآوردی آمریکا، این اتفاق اگر در راستای منافع آمریکا باشد ایرادی ندارد.»

تحلیل افرادی که معتقدند اقدام آمریکا به تضعیف نهاد شورای امنیت می‌انجامد بر این پایه استوار است که ایالات متحده سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شده و درخواست این کشور تنها به شرطی می‌تواند قابل قبول باشد که عضوی از برجام بوده و مراحل حل اختلاف در این توافق را قبل از شکایت مستقیم به شورای امنیت طی می‌کرد.

زمانی که دولت ترامپ در تاریخ ۸ می ۲۰۱۸ از برجام خارج شد رسما اعلام کرد که دیگر عضوی از این توافق نیست. همان روز جان بولتون مشاور امنیت ملی وقت رییس جمهور آمریکا ایده استفاده دولت ترامپ از سازو کار موسوم به اسنپ بک را رد کرد و گفت: «ما دیگر عضوی از این توافق نیستیم».

۱۳ کشور از ۱۵ کشور عضو شورای امنیت شامل تمامی کشور‌های عضو دائم این شورا (به جز آمریکا) درخواست این کشور علیه ایران را رد کردند. ادامه تلاش ایالات متحده برای به کرسی نشاندن خواسته‌اش به معنای مقابله با رای اکثریت قاطع شورا در برابر درخواستش است. این مقابله می‌تواند به معنای بی اعتبار شدن حق وتو تلقی شود چرا که ۴ کشور دارای حق وتو (بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه) در برابر یک کشور دارای حق وتو (یعنی آمریکا) قد علم کرده‌اند.

تبعات اجرای مکانیزم ماشه علیه ایران

انجمن مبارزه با سلاح آمریکا در یادداشتی در وبسایت رسمی خود عواقب احتمالی موفقیت آمریکا در به کارگیری بند موسوم به اسنپ بک در برجام نوشته: این اقدام می‌تواند به یک بحران هسته‌ای جدید با تهران بیانجامد. تهران وعده داده در صورت عدم تمدید لغو تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل در اکتبر، پاسخی قاطع به آمریکا بدهد.

در این یادداشت ادعا شده است که ایران گفته همه گزینه‌ها از جمله خروج از ان‌پی‌تی را روی میز دارد. در چنین حالتی ایران دیگر هیچ گونه بازرسی نهاد‌های بین‌المللی بر برتامه هسته‌ایش را قبول نخواهد کرد. در نتیجه این موضوع می‌تواند به معنای حرکت آن‌ها به سمت بمب اتم باشد. این انجمن دیگر تبعات بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را «واکنش‌های زنجیره‌ای به سازوکار منع گسترش سلاح» در جهان خوانده و گفته: عربستان به عنوان رقیب اصلی ایران به سمت سلاح هسته‌ای پیش خواهد رفت.

در ادامه آمده است: همین الان هم گزارش‌هایی مبنی بر سرمایه گذاری ریاض بر روی فرآیند غنی سازی اورانیوم به گوش می‌خورد. این یک بحران هسته‌ای جدید در جهان خواهد بود. از سوی دیگر این انجمن به انزوای آمریکا در میان متحدانش اشاره کرده و گفته اقدام آمریکا ابزار تحریم‌ها را بی اعتبار کرده و مشروعیت شورای امنیت را زیر سوال می‌برد.

با این وجود برخی رسانه‌ها مدعی‌اند که این تحلیل اغراق آمیز است.

نشریه «اینترپرتر» که متعلق به یک تینک‌تنک در سیدنیا ست در یادداشتی نوشته: درخواست آمریکا می‌تواند به فعال شدن مجدد تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران که در برجام منتفی شد بینجامد چرا که آمریکا یک پرونده حقوقی تشکیل داده و همه کشور‌های «امضا کننده برجام» بر سر فرآیند بازگشت تحریم‌ها موسوم به اسنپ بک در صورت عدم اجرای تعهدات تهران توافق کرده‌اند.

این رسانه از طرفی با قبول نامشروع بودم اقدام آمریکا در بخشی از گزارش هدف ترامپ را تحریک ایران به خروج از توافق هسته‌ای و از بین بردن کامل آن عنوان کرده است.

اینترپرتر اتفاق بعدی را پیش بینی کرده و گفته شورای امنیت ظرف سی روز باید درباره موضوع جلسه برگزار کند، اما به نظر نمی‌رسد در شرایط کنونی دیپلماسی جدی شکل بگیرد. بر روی کاغذ، بر اساس فرآیند تغریف شده در برجام اگر شورا بر سر توقف مجدد تحریم‌هایی که در برجام لغو شده بودند به نتیجه نرسد همه این تحریم‌ها در تاریخ ۲۰ سپتامبر باز خواهند گشت.

بیشتر بخوانید: کارشناسان در مورد مکانیسم ماشه چه می گویند؟

در این شرایط وضعیت سورئالی رخ خواهد داد. وضعیتی که در آن آمریکا و دیگر اعضای شورای امنیت بر سر تحریم‌هایی که به زعم آمریکا بازگشته و به زعم دیگران هنوز متوقف شده است باید مجادله کنند. این سناریو برای سازمان ملل یک دردسر بزرگ است.

اروپایی‌ها در انتظار پیروزی بایدن

به گزارش اینترپرتر برخی دیپلمات‌های سازمان ملل نسبت به اقدامات دولت ترامپ علیه سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان جهانی بهداشت و شورای امنیت ابراز نگرانی کرده‌اند. آن‌ها معتقدند این اقدامات به همه وظایف این نهاد‌ها آسیب وارد می‌کند.

این رسانه پیش بینی‌های خود از اقدامات بعدی آمریکا را مطرح کرده و گفته: ایالات متحده احتماالا تهدید خواهد کرد که بودجه شاخه‌های سیاسی سازمان ملل از جمله نیرو‌های حافظ صلح این سازمان و خلع سلاح را به دلیل نارضایتی‌اش از اقدام شورای امنیت در قبال ایران قطع می‌کند.

سازمان ملل اکنون نیز درگیر مشکلات مالی است و چنین اقدامی در جهت قطع بودجه نهاد‌های داخلی سازمان ملل می‌تواند دوره دبیرکلی آنتونیو گوترش بر سازمان ملل را از قبل هم دشوار‌تر کند. اما چنین اقدامی به نفع چین و روسیه خواهد بود چرا که می‌توانند از فرصت بحران سازمان ملل استفاده کرده و ادعای چندین ساله شان مبنی بر ناکارآمدی سازمان ملل را ثابت کنند.

از سوی دیگر دیپلمات‌های اروپایی بر این باورند که جدال بر سر اسنپ بک تحریم‌های ایران در سازمان ملل می‌تواند به درگیری اقتصادی آمریکا و اروپا و اعمال تعرفه و دیگر اقدامات اقتصادی برای فشار آوردن به این کشور‌ها همراه شود.

اینترپرتر با اشاره به نظر اروپایی‌ها در باره این جدال نوشته: احتمالا اروپایی‌ها در انتظار پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر هستند. با روی کار آمدن رییس‌جمهور جدید مذاکره با ایران از سر گرفته خواهد شد، اما اگر ترامپ پیروز شود توافق هسته‌ای به طور کامل از بین می‌رود.

شورای امنیت به پایان خود نزدیک می‌شود؟

برخی تحلیل گران معتقند جدال بر سر بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت به نحو دیگری نیز می‌تواند به ساز وکار این نهاد آسیب وارد کند چرا که دیگر کشور‌ها اعتبار رژیم تحریم‌های دیگر علیه کشور‌های جهان را نیز در این شرایط زیر سوال خواهند برد.

از همه این‌ها مهمتر، این جدال، تردید‌های چندین ساله درباره ارزش‌های شورا به عنوان نهادی که عملا آلت دست قدرت‌های بزرگ است بار دیگر پررنگ کرده است. اگر شورای امنیت نتواند اختلافاتش بر سر بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را حل و فصل کند، ماهیت این نهاد به عنوان ضامن اجرایی توافق‌های بین‌المللی به شدت ضربه خواهد خورد.

«ریچارد گوان» دبیر بخش سازمان ملل گروه بحران‌های بین المللی در یادداشتی ضربه احتمالی به ماهیت شورای امنیت را کم اهمیت خوانده و گفته: مجادله بر سر اسنپ بک در شورای امنیت را باید در کانتکس شکست‌های دیپلماتیک آمریکا در مسائلی نظیر بحران بالکان و جنگ عراق و سوریه بعد از پایان جنگ سرد تحلیل کرد. در تمام این موارد اعضای شورا به شدت به بن‌بست خورده بودند و مفسران در پیچیدن نسخه سازمان ملل عجله کردند. اما هر بار اعضای دائم شورای امنیت موفق شدند بعد از یک دوره تنفس، اختلافاتشان را کنار بگذارند.

او معتقد است شاید شورای امنیت در حال حاضر درگیر اختلاف نظر جدی باشد، اما بعید است که این شورا به پایانش نزدیک شده باشد.