۸ ایرانی در فهرست ۱۰۰۰ هنرمند برتر قرن ۲۱

اقتصاد۲۴ - آغاز قرن بیست و یکم با افزایشی معنا‌دار در تقاضا برای هنر معاصر (Contemporary art) همراه بود. قیمت آثار معاصر خیلی سریع از همان اوایل این قرن رو به افزایش گذاشت و گردش مالی ۱۰۰ میلیون دلاری این دسته آثار در اوایل سال ۲۰۰۰، به گردشی دو میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۰ رسید. ظرف بیست سال، هنرمندان معاصر در راس هرم مارکت هنر قرار گرفتند و قدر و قیمتی افزون را تجربه کردند. هر چند رشد مارکت هنر معاصر مرهون درخشش چهره‌های محبوب هنر امریکا بود، اما در این بین توزیع وسیع مارکت هنر چین هژمونی امریکا را در هنر معاصر درنوردید.

هر سال ماه اکتبر، «آرت‌پرایس» - مهم‌ترین مرجع مارکت هنر جهان- در کنار «فیاک» – موسسه نمایشگاه‌های بین‌المللی پاریس- گزارشی را منتشر می‌کنند که متر و معیاری مهم برای تحلیل و بررسی وضعیت هنر معاصر جهان، از دو جنبه اقتصادی و هنری است. این دو مرجع هر سال فهرستی از ۵۰۰ هنرمند برتر جهان منتشر می‌کنند که همواره نام‌هایی ایرانی نیز در این فهرست مشاهده شده است.

سال گذشته در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر جهان، نام شش هنرمند ایرانی شامل فرهاد مشیری در رتبه ۱۶۷، کوروش شیشه‌گران در رتبه ۲۵۸، رضا درخشانی در رتبه ۳۲۹ و وای. زی. کامی (کامران یوسف‌زاده) در رتبه ۳۵۵، علی بنی‌صدر در رتبه ۳۵۶ و شیرین نشاط در رتبه ۴۹۹ به چشم می‌خورد.

امسال «آرت‌پرایس» و «فیاک»، فهرستی از ۱۰۰۰ هنرمند برتر قرن ۲۱ را منتشر کردند که هشت هنرمند ایرانی هم در این فهرست مشاهده می‌شود.

در رتبه‌بندی فهرست ۱۰۰۰ هنرمند برتر قرن ۲۱، فرهاد مشیری در رتبه ۱۲۴، شیرین نشاط در رتبه ۲۰۱، علی بنی‌صدر در رتبه ۳۵۵، رضا درخشانی در رتبه ۳۹۹، کوروش شیشه‌گران در رتبه ۴۸۷، افشین پیرهاشمی در رتبه ۶۰۵، صداقت جباری در رتبه ۹۰۱ و رکنی حائری‌زاده در رتبه ۹۴۳ قرار دارند.

«آرت‌پرایس» به عنوان منتشرکننده این فهرست، نقشی راهبردی در ارایه بانک اطلاعات هنرمندان دنیا دارد. چیزی که اهمیت این فهرست را نشان می‌دهد این است که این ۱۰۰۰ هنرمند از بین بیش از ٥٠٠ هزار هنرمند فعال در سراسر جهان انتخاب شده‌اند. این موسسه اطلاعات موردنیاز برای این رتبه‌بندی را از طریق موسسات اصلی حراج، گالری‌های دنیا و مجموعه‌داران تهیه می‌کند.

«آرت‌پرایس» با دسترسی به اطلاعات و تصاویر بیش از صد میلیون اثر هنری از سال ١٧٠٠ میلادی به این سو به تحلیل‌های دقیق خود در عرصه هنر شهرت دارد. در صدر این رتبه‌بندی نام‌های ژان میشل باسکیه، جف کونز، دیمن هرست، کریستوفر وول، زِنگ فِنژی، ریچارد پرینس، پیتر دویگ، ژانگ شیائوگانگ، یوشیتومو نارا و کیت هرینگ قرار دارد.

براساس این گزارش، فرهاد مشیری در بین هنرمندان معاصر ایرانی هنرمندی است که آثارش بیشترین فروش را در حراج‌ها داشته است. بیشترین قیمت چکش‌خورده برای فروش اثری از این هنرمند نئوپاپ ایرانی، یک میلیون دلار بوده است و مجموع ۱۲۸ اثر فروش‌رفته از او حد فاصل دو دهه گذشته ارزشی برابر با ۲۴ میلیون دلار داشته است. نام او در سال ۲۰۱۹ هم در رتبه ۱۶۷ فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر جهان قرار داشت که این رتبه در فهرست هزار هنرمند برتر به ۱۲۸ ارتقا پیدا کرده است.

در رتبه بعدی شیرین نشاط قرار دارد که مجموعا ۵۴۸ اثر از او به مبلغ ۸/۱۳ میلیون دلار فروخته شده و گرانبهاترین اثرش ۲۶۹ هزار دلار به فروش رفته است.

سومین هنرمند ایرانی این فهرست، علی بنی‌صدر است که مجموعا ۲۷ اثر از او به مبلغ ۵/۶ میلیون دلار به فروش رفته. بالاترین رقمِ فروش رفته برای یک اثر او، ۵۵۷ هزار دلار بوده است.

چهارمین هنرمند رضا درخشانی است که ۸۴ اثر او به قیمت ۶/۵ میلیون دلار فروخته شده و گران‌ترین اثرش ۲۷۴ هزار دلار بوده است.

در جایگاه بعدی، کوروش شیشه‌گران قرار دارد که ۵۰ اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش ۳/۴ میلیون دلار بوده است. بالاترین رقم فروش‌رفته برای یک اثر او، ۳۳۳ هزار دلار بوده است.

در جایگاه بعدی، افشین پیرهاشمی قرار دارد که ۴۲ اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش ۱/۳ میلیون دلار بوده است. بالاترین قیمت چکش‌خورده برای تابلو‌های او ۵۵۴ هزار دلار بوده است. رتبه هفتم هم در اختیار صداقت جباری است که ۲۰ اثر او به قیمت ۸/۱ میلیون دلار در حراج‌ها خریداری شده و ۴۳۳ هزار دلار، گرانبهاترین اثر فروخته‌شده اوست. در رتبه هشتم هنرمندان ایرانی نام رکنی حائری‌زاده به چشم می‌خورد که که ۴۳ اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش ۷/۱ میلیون دلار بوده است. بالاترین قیمت چکش‌خورده برای تابلو‌های او ۲۲۱ هزار دلار بوده است.

همه سود حاصل از فروش این آثار البته به جیب هنرمند نمی‌رود. درصد بسیار این مبالغ، بنا به عُرف دنیای هنر به مجموعه‌داران و فروشندگان می‌رسد که اثری از این هنرمندان را در حراج‌های مختلف عرضه کرده‌اند. به زبان ساده، این رقم‌ها به جیب صاحب اثر می‌رود. در موارد اندک شخص هنرمند، صاحب اثر است و در اغلب موارد صاحبِ اثر مجموعه‌داران و گالری‌داران هستند.

شاخص قیمت آثار این هنرمندان از حراج‌های لندن، دوبی، پاریس و تهران به دست آمده است. حراج‌های خارج از این منطقه معمولا در لندن برگزار می‌شود که گاهی اوقات رکورد فروش‌های جدیدی در آن به جا گذاشته می‌شود. حراج‌های دوبی و لندن معمولا محل خوبی برای عرضه آثار گرانبها و فروش آثار با قیمت‌های نجومی است. زمانی نیویورک نیز فرصت خوبی به شمار می‌آمد، اما از سال٢٠١٠ نقش چندان پررنگی از این حیث ایفا نمی‌کند. برخی هنرمندان ایرانی که در حراج‌های دوبی حضور مستمری داشته‌اند، شاخص قیمت فروش بیشتری را از آن خود کرده‌اند. نکته قابل‌توجه اینکه حراج‌هایی که تا پیش از این در دوبی برگزار می‌شدند، تلاش خود را می‌کنند تا بتوانند فرصت و محلی برای رشد هنرمندان خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس باشند.

حراج تهران نیز هم اینک یکی از حراج‌های قدرتمند منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید که هرچند بین‌المللی نیست و تنها روی هنرمندان ایرانی تمرکز دارد؛ بااین‌حال فروش‌هایش مورد استناد موسسات و مراجعی، چون آرت پرایس و فیاک قرار می‌گیرد.

در گزارش آرت پرایس در تحلیل شرایط بازار هنری ایرانیان چنین آمده است: «مسائل اجتماعی و چالش‌های جامعه مدرن ایران، از جمله موضوع‌های آثار هنری هنرمندان ایرانی بوده است. آثار این هنرمندان که غالبا در امریکا و امارات به نمایش گذاشته می‌شوند، نشان‌دهنده زندگی روزانه و فضای سیاسی- اجتماعی ایران هستند، درعین‌حال که در آن‌ها تلاش شده با تعصبات و ذهنیتی که در غرب در قبال ایران وجود دارد، مقابله کنند».

در ادامه گزارش می‌خوانیم: «همان‌طورکه جو حاکم بر ایران میان سنت و مدرنیته مانده است، هنرمندان ایرانی نیز شوق خلاقانه خود را با ادای احترام به سنت، ترکیب می‌کنند. آثار آن‌ها که ریشه در تاریخ دارد و به نوعی آگاهی سیاسی می‌دهد، در موزه‌های بانفوذی، چون موزه مدرن تیت لندن، مرکز فرهنگی هنری ژرژ پمپیدو در پاریس و گوگنهایم در نیویورک توجه‌ها را به خود جلب کرده‌اند؛ به‌طوری‌که این موزه‌ها مشتاق به نمایش آثار جدید این هنرمندان هستند و گالری‌های هنر، خانه‌های حراج، مجموعه‌دار‌ها و دیگر عوامل دنیای هنر نسبت به آثار این هنرمندان کنجکاوی زیادی نشان می‌دهند».

مبنای آرت پرایس و فیاک برای این رتبه‌بندی، حجم فروش آثار هنرمندان، حدفاصل ژانویه ۲۰۰۰ تا تا سی‌ام ژوئن ۲۰۲۰ بوده است و درعین‌حال بیشترین رقمِ حاصل از چکش‌خوردن آثار این هنرمندان هم در این رتبه‌بندی دخیل بوده است. در صدر فهرست ۱۰۰۰ هنرمند برتر قرن ۲۱، نام چهره مشهور هنر امریکا، ژان میشل باسکیه، به چشم می‌خورد. باسکیه با حجم کلی فروش ۲/۱ میلیارد دلار در حراج‌های بین‌المللی، پرفروش‌ترین هنرمند معاصر جهان طی دو دهه گذشته محسوب می‌شود.

باسکیه (زاده ۲۲ دسامبر ۱۹۶۰ - درگذشته ۱۲ آگوست ۱۹۸۸) اولین نقاش امریکایی- آفریقایی‌تبار بود که به شهرت بین‌المللی رسید. او ابتدا به عنوان یک هنرمند گرافیست در نیویورک و بعد در دهه ۱۹۸۰ به عنوان یک هنرمند سبک نئواکسپرسیونیسم مشهور شد. او در ۲۷ سالگی در بی‌پولی درگذشت؛ درحالی‌که نقاشی‌هایش الهام‌بخش هنرمندان نوگرا بود و به قیمت‌های گران فروخته می‌شد.

بنا به گزارش آرت پرایس هم‌اکنون مارکت هنر معاصر ۱۵ درصد از گردش مالی مارکت هنر جهان را در اختیار دارد. این در حالی است که این درصد در سال ۲۰۰۰ تنها ۸/۲ درصد بود. در این بین هنر خاورمیانه روز به روز در حال رشد و دگرگونی است. بین سال‌های ٢٠٠۶ تا ٢٠٠٨ حراج‌های بزرگی که در خاورمیانه برگزار شدند، خصوصا حراج سال ٢٠٠۶ کریستیز در دوبی، باعث شدند هنر خاورمیانه و ایران بیش از گذشته به عرصه‌های جهانی راه پیدا کند.

مجموع فروش حراج کریستیز دوبی در آوریل ٢٠٠٨ رکورد جدیدی در تاریخ حراج‌های خاورمیانه (بخش هنر مدرن و معاصر) برجای گذاشت. به نظر می‌رسد علاقه بین‌المللی به آثار هنرمندان خاورمیانه و خصوصا ایرانی‌ها و عرب‌ها رو به رشد است و این موضوع بسیارمهمی است؛ از آن رو که بسیاری از این هنرمندان در دهه‌های گذشته فرصت ارایه آثار خود را در عرصه جهانی نداشته‌اند. قطعا در آثار هنرمندان ایرانی، رگه‌هایی از کیفیت و عظمت وجود دارد که این‌چنین مورد تحسین و توجه منتقدان، کارشناسان، مجموعه‌داران و خریداران اروپا، امریکا و سایر نقاط دنیا قرار گرفته است.