احتمال بازگشت خارجی‌ها به بازار خودروی ایران

اقتصاد۲۴ - این در شرایطی است که چگونگی فعالیت خارجی‌ها در خودروسازی کشور پس از احیای برجام، با اختلاف نظرهایی همراه است. برخی معتقدند شریک اصلی خودروسازی ایران در آینده چه با احیای برجام وچه ماندگاری تحریم‌ها همچنان چین است. در مقابل نیز برخی تاکید می‌کنند با احیای برجام، شرکای خارجی صنعت خودرو به کشور بازخواهند گشت و حتی امکان سرمایه‌گذاری آنها و استفاده از ایران به‌عنوان پایگاه صادراتی وجود دارد.

اردیبهشت ۹۷ بود که آمریکا با تصمیم دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری این کشور، از توافق هسته‌ای و برجام خارج شد و در نخستین اقدام، خودروسازی ایران را تحریم کرد. از همان زمان اعلام خروج آمریکا از برجام، خودروسازان خارجی برای ماندن در ایران مردد شدند و برخی از آنها حتی قبل از برقراری رسمی تحریم در تابستان ۹۷، چمدان هایشان را بستند و رفتند.

برخی دیگر از خودروسازان خارجی نیز اگرچه ابتدا اعلام کردند با وجود نقض برجام، در ایران می‌مانند؛ اما تحریم‌ها آنقدر سخت‌گیرانه بود که اجاره نداد آنها روی حرفشان بایستند و در نهایت اعلام قطع همکاری کردند.

پژو، سیتروئن و رنو از فرانسه، اسکانیا و ولوو از سوئد وهیوندایی و کیا از کره، از جمله خودروسازان خارجی بودند که ایران را ترک کردند، حتی با وجود آنکه برخی از آنها با شرکت‌های خودروساز کشور قرارداد همکاری مشترک امضا کرده بودند. جدا از این خودروسازان اما چینی‌ها نیز نتوانستند یا نخواستند در برابر تحریم‌های آمریکا دوام بیاورند و یا از ایران رفتند یا فعالیت‌های خود را به حداقل رساندند.

حالا اما آنچه خودروسازی ایران را به ازسرگیری ارتباط با شرکای خارجی امیدوار کرده، احتمالات سیاسی مبنی بر کاهش تنش بین ایران و آمریکا در ماه‌های آتی است. با توجه به اینکه دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر آمریکا شکست خورد و جو بایدن پیروز این کارزار شد، احتمال می‌رود ضمن کاهش تنش بین ایران و آمریکا، زمینه احیای برجام نیز فراهم شود.

ترامپ از همان روزهای نخستین ورود به کاخ سفید در سال ۲۰۱۶، نشان داد با برجام موافق نیست و قصد بر هم زدن این توافق بین‌المللی را دارد. وی سرانجام با خارج کردن آمریکا از برجام، آن را نقض کرد تا سایه سنگین تحریم‌ها دوباره بر سر ایران گسترانده شود.

این اقدام ترامپ واکنش‌های منفی زیادی را در جهان به دنبال داشت. حتی با آغاز رقابت‌های انتخاباتی اولیه در آمریکا، جو بایدن به‌عنوان نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ این کشورنیز، تلویحا وعده بازگشت به برجام را در صورت ورود به کاخ سفید داد.

وی در نهایت توانست در انتخابات اخیر آمریکا، بر ترامپ غلبه کند و به‌عنوان چهل و ششمین رئیس‌جمهور این کشور انتخاب شود. در این مدت نیز نشانه‌های مثبتی مبنی بر ازسرگیری برجام شکل گرفته و به نظر می‌رسد هم ایران و هم آمریکا مایل به احیای این سند بین‌المللی هستند. هرچند برای قطعی شدن احیای برجام باید فعلا صبر کرد؛ اما به هر حال اگر این اتفاق رخ بدهد، صنعت خودروی کشور از آن منتفع می‌شود، چه آنکه با نقض برجام، آسیب زیادی را متحمل شد.

خروج از انزوا با چین؟

تا پیش از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و با توجه به قصد ایران و چین برای آغاز یک همکاری جامع ۲۵ ساله، به نظر می‌رسید صنعت خودروی کشور قید غربی‌ها را زده و قصد چرخش تقریبا کامل به سمت چین را دارد.

هرچند محتوای دقیق پیش‌نویس همکاری ۲۵ ساله ایران و چین هنوز رسانه‌ای نشده، اما گفته می‌شود «خودرو» نقش قابل توجه و استراتژیکی در آن دارد و طرفین می‌خواهند سطح همکاری خود را در این صنعت عمیق‌تر و گسترده‌تر کنند. برخی حتی بر این باورند که در صورت نهایی شدن این همکاری، چین به شریک اصلی و استراتژیک خودروسازی ایران تبدیل خواهد شد و شاید دیگر جایی برای شرکت‌های اروپایی و برندهای معتبر آسیایی نباشد.

به نظر می‌رسد این سناریو با پیش فرض اینکه دونالد ترامپ در قدرت می‌ماند و بیش از پیش بر ایران سخت می‌گیرد و برجام نیز احیا نمی‌شود، مطرح شده، حال آنکه شکست وی در انتخابات، نوید تغییر شرایط را می‌دهد.

به اعتقاد کارشناسان، با رفتن ترامپ از کاخ سفید و انتقال قدرت به بایدن، احیای برجام قوت خواهد گرفت. بنابراین خودروسازی ایران علاوه بر چین، گزینه‌های همکاری دیگری را نیز خواهد داشت؛ هرچند البته بر سر کم و کیف این ماجرا، اختلاف نظرهایی وجود دارد. در حالت کلی اما یک سناریو این است که برجام چه احیا بشود و چه نشود، روابط خودرویی ایران و چین در صورت قطعی شدن همکاری ۲۵ ساله دو کشور، متحول خواهد شد.

بیشتربخوانید:بزرگترین رقبای خودروساز جهان کدام اند؟

طبق این فرضیه اما اگر قرار بر ادامه تنش بین ایران و آمریکا باشد و چین و ایران نیز سرانجام سند همکاری جامع ۲۵ساله خود را امضا کنند، ممکن است خودروسازی کشور تقریبا به‌طور کامل به سمت چینی‌ها بچرخد. در این مورد فربد زاوه، کارشناس خودروی کشور می‌گوید: محتمل هست که در صورت نهایی شدن همکاری خودرویی ایران و چین، راه برای ورود دوباره شرکت‌هایی مانند پژو و رنو به ایران بسته شود؛ زیرا اصل ماجرای قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین، نه به غرب است و این موضوع در خودروسازی هم متبلور خواهد بود.

غربی‌ها هم برمی‌گردند

اگرچه با مطرح شدن قرارداد همکاری ۲۵ساله ایران و چین، بازگشت خودروسازان غربی به کشور در هاله‌ای از ابهام فرورفته بود، با این حال به نظر می‌رسد شکست ترامپ و پیروزی بایدن معادلات آینده خودروسازی ایران را تغییر داده است. اگر فرض را بر احیای برجام در دوران ریاست‌جمهوری بایدن بگذاریم، دو سناریوی کلی را می‌توان برای آینده خودروسازی کشور متصور شد.

در نگاه خوش‌بینانه، احیای برجام می‌تواند خودروسازان خارجی را دوباره به ایران بازگرداند که این موضوع فعالیت آتی چینی‌ها در صنعت خودروی کشور را به‌طور مستقیم تحت تاثیر قرار خواهد داد. طبعا خیلی فرق است بین وقتی که چینی‌ها شریک استراتژیک و غالب خودروسازی ایران باشند با زمانی که دیگر خودروسازان دنیا هم در ایران حضور پیدا کنند.

در واقع اگر برجام احیا شود و شرکای پیشین خودروسازی ایران بازگردند، بسیار بعید است آنها بتوانند به شریک اصلی صنعت خودروی کشور تبدیل شوند. البته این در حالی است که برخی کارشناسان چندان به بازگشت یا همکاری عمیق شرکای خودروسازی ایران در صورت احیای برجام، امید ندارند.

به اعتقاد آنها، اتفاقاتی که طی حدودا یک دهه گذشته مبنی بر تنش میان ایران و آمریکا و تحریم خودروسازی کشور رخ داده، ممکن است شرکت‌های خودروساز خارجی را برای بازگشت دچار تردید کرده باشد.

در واقع این امکان وجود دارد که حتی اگر برجام نیز احیا شود، امثال رنو و پژو دیگر ریسک نکنند و از بیم رخ دادن اتفاقاتی مشابه نقض برجام، میلی برای حضور گسترده و توام با سرمایه‌گذاری در ایران از خود نشان ندهند. در این مورد، زاوه معتقد است اتفاقات قبلی، خودروسازان خارجی را ترسانده و بعید است آنها این بار بدون کسب اطمینان از آینده سرمایه‌گذاری در ایران، بازگردند.

وی با بیان اینکه تا مساله ایران و آمریکا حل نشود، احتمالا خودروسازان خارجی به خصوص اروپایی‌ها دیگر در مورد همکاری با خودروسازی کشور ریسک نخواهند کرد، می‌گوید: البته ممکن است همکاری‌هایی شکل بگیرد؛ ولی به احتمال زیاد در حد سی‌کی‌دی‌کاری و مونتاژ خواهد بود نه‌مشارکت‌هایی عمیق و استراتژیک.

به گفته زاوه، به نظر می‌رسد خودروسازان خارجی در صورت بازگشت، به شکلی وارد همکاری با صنعت خودروی کشور خواهند شد که هر زمان و در صورت ایجاد تنش دوباره میان ایران و آمریکا، آماده رفتن باشند.

اظهارات این کارشناس اما در شرایطی است که خیلی‌ها نیز معتقدند احیای برجام زمینه را برای حضور دوباره خودروسازان خارجی در ایران فراهم خواهد کرد و آنها این فرصت را از دست نخواهند داد.

نکته بسیار مهمی که این دست از کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند، بازار خودروی ایران است؛ بازاری تشنه که می‌تواند انگیزه لازم و کافی بابت بهره بردن از آن را به خارجی‌ها بدهد. حتی این امکان نیز وجود دارد که در صورت تغییر سیاست‌های داخلی به ویژه در حوزه امنیت سرمایه‌گذاری و حمایت حاکمیت از مشارکت‌های خارجی، نه تنها شرکای قبلی برگردند و سرمایه‌گذاری نیز بکنند، بلکه پای خودروسازان جدید نیز به کشور باز شود.

در این مورد، حسن کریمی سنجری، کارشناس خودروی کشور  می‌گوید: اروپایی‌ها در بحث بازگشت به خودروسازی ایران در صورت احیای برجام، خیلی به این فکر نمی‌کنند که در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد، بلکه شرایط حال را در نظر می‌گیرند.

وی می‌افزاید: البته ممکن است میزان سرمایه‌گذاری و عمق قراردادهایی که پس از احیای برجام امضا می‌شود، تحت تاثیر این ریسک (روابط آتی ایران و آمریکا و نقض دوباره برجام) باشد، اما اصل بازگشت آنها قطعی است.

کریمی با بیان اینکه رفتار ترامپ در قبال برجام، یک استثنا بود و بعید است دوباره تکرار شود، تاکید می‌کند: دلیل اصلی اینکه برجام به‌عنوان یک معاهده بین‌المللی نقض شد، رفتار شخص ترامپ بود نه سیاست‌های کلی در آمریکا؛ بنابراین ممکن است این اتفاق دیگر تکرار نشود و این موضوع را اروپایی‌ها هم می‌دانند.

این کارشناس با تاکید بر اینکه با احیای برجام، حتما خودروسازان خارجی به ایران بازخواهندگشت، می‌گوید: البته رفتار ما در قبال آنها نیز تاثیر بسیار مهمی در کم و کیف قراردادهای احتمالی خواهد داشت؛ اگر این بار عجله نکنیم، می‌توانیم با چابک‌سازی و تجدیدنظر در سیاست‌های گذشته، قراردادهای محکم‌تری را با خودروسازان خارجی ببندیم.