سوم اسفند، تکلیف برجام چه می‌شود؟

اقتصاد۲۴ - جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا جمعه ۱۰ بهمن ادعای خود را درباره برنامه هسته‌ای کشورمان تکرار کرد. او مدعی شد باید با برنامه موشکی و رفتار‌های ایران در خاورمیانه مقابله کنیم و مانع از دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای شویم. جیک سالیوان در ادامه ادعا کرد که ایران در چهار سال گذشته به تولید سلاح هسته‌ای نزدیکتر شده است. این کشور در مقایسه با سال‌های پیش از ریاست جمهوری ترامپ، طی این مدت توانسته برنامه موشکی خود را توسعه دهد.

این مقام آمریکایی گفت: می‌خواهیم برای مهار ایران، معیار‌ها را بازسازی کنیم. بین دولت بایدن و ترامپ، در تعامل با ایران تفاوت‌هایی وجود خواهد داشت. اولویت اصلی و ابتدایی جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در حال حاضر و با نزدیک‌تر شدن ایران به دستیابی به سلاح هسته‌ای رسیدگی به تشدید بحران هسته‌ای با این کشور است.

امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه می‌گوید که مذاکرات درباره توافق هسته‌ای ایران باید خیلی سختگیرانه باشد و کشور‌های منطقه از جمله عربستان سعودی هم در این مذاکرات مشارکت داشته باشند. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه هم چند روز پیش به نشریه دیمانش گفته بود: ایران در حال ساخت سلاح‌های هسته‌ای است و ضرورت فوری دارد که ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) برگردند.

دولت دونالد ترامپ در می‌سال ۲۰۱۸ در اقدامی یکجانبه توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام را به بهانه‌های واهی نقض آن از سوی ایران زیر پا گذاشت. پس از آن کمپین غیرانسانی فشار حداکثری را با محوریت تروریسم اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران به‌راه انداخت. دولت آمریکا اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ از «برنامه جامع اقدام مشترک» یا «برجام» خارج شد و همه تحریم‌های رفع‌شده ذیل این توافق را علیه ایران بازگرداند.

کشورمان تا یک سال بعد از خروج آمریکا به طور کامل تعهداتش در توافق هسته‌ای را اجرا کرد و به کشور‌های اروپایی که وعده جبران آثار این خروج را می‌دادند برای عمل به تعهداتشان فرصت دارد. یک‌سال بعد که دولت‌های اروپایی نتوانستند به تعهداتشان عمل کنند جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد طبق مفاد مندرج در توافق هسته‌ای طی چند گام تعهداتش در توافق هسته‌ای را کاهش خواهد داد.

ایران از آن زمان به بعد تعهداتش به محدودیت‌های مندرج در برجام در زمینه غنی‌سازی، میزان ذخایر اورانیوم و تحقیق بر روی سانتریفیوژ‌های پیشرفته کنار گذاشته است. تهران علاوه بر این کار بر روی یک خط مونتاژ جهت ساخت اورانیوم فلزی را هم از سر گرفته است. البته مقامات کشورمان بار‌ها اعلام کردند که همه این گام‌ها بازگشت‌پذیر هستند و چنانچه واشنگتن به برجام برگردد ایران نیز این اقدامات را به عقب می‌گرداند.
شرط فرانسه برای آمریکا برای برگشت به برجام!

بیشتر بخوانید: پیشنهاد مکرون برای میانجیگری میان ایران و آمریکا

پیشتر یک مقام دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه گفته بود اگر ایران می‌خواهد آمریکا به برجام برگردد باید دست از تحریک‌های هسته‌ای بردارد و تعهدات برجامی خود را رعایت کند.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا هم چهار‌شنبه ۲۷ ژانویه در اولین نشست خبری خود تصریح کرد: موضع بایدن این است که اگر ایران به تعهداتش در برجام برگردد، ایالات متحده هم همین کار را خواهد کرد و بعد از آن به دنبال توافقی بلندمدت‌تر و مستحکم‌تر با جمهوری اسلامی خواهد بود. بلینکن در حالی این سخنان را مطرح می‌کند که جمهوری اسلامی ایران بار‌ها بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود تاکید کرده و فعالیت‌های هسته‌ای ایران همواره تحت نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است.

وی در ادامه ادعاهایش، افزود آمریکا مایل است به تعهد به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بازگردد، اگر ایران هم همین کار را بکند و سپس با متحدان و شرکای خود بر روی دستیابی به توافقی طولانی‌تر و محکم‌تر که شامل مسائل دیگر نیز می‌شود، همکاری کند.

وزیر خارجه دولت جدید آمریکا پیشتر در اولین نشست خبری خود هم با تاکید بر لزوم بازگشت ایران به پایبندی به تعهدات برجامی، گفته بود از بازگشت به توافق هسته‌ای به عنوان بستری برای مذاکرات و توافق گسترده‌تر استفاده می‌کند.

در مقابل مقام‌های ایران خواسته وزیر خارجه جدید آمریکا درباره لزوم بازگشت کامل ایران به تعهداتش در برجام، قبل از بازگشت آمریکا به این توافق را رد کرده و گفته‌اند که ابتدا ایالات متحده که از برجام خارج شده باید به آن برگردد و تحریم‌های ایران را به طور کامل لغو کند.

کابینه تازه آمریکا شکست حداکثری ترامپ را فراموش نکند

محمدجواد ظریف رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در توئیتی از کابینه تازه آمریکا خواست که شکست حداکثری ترامپ را فراموش نکند و مجید تخت روانچی، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد هم هشدار داد که پنجره زمانی بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای در حال بسته شدن است. مقامات کشورمان همچنین خواسته وزیر خارجه جدید آمریکا درباره لزوم بازگشت کامل ایران به تعهداتش در برجام، قبل از بازگشت آمریکا به این توافق را رد کرده و گفته‌اند که ابتدا ایالات متحده که از برجام خارج شده باید به آن برگردد و تحریم‌های ایران را به طور کامل لغو کند.

هم‌زمان کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در سازمان‌های بین‌المللی در وین هم درباره تغییر سطح همکاری جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داده است.

سوم اسفند چه می‌شود؟

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود با اصحاب رسانه در مورد وضعیت برجام در سوم اسفند ماه، اظهار کرد: ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام آمریکاست، ایران هیچ وقت از برجام خارج نشده است. طرفی که در نقض کامل است باید برگردد و بیش از آن چانه‌زنی‌های بی ارزشی است که شنیده می‌شود. مسیر چند هفته آینده و چند ماه آینده در قانون مجلس کاملا روشن است، در کمتر از چند هفته دیگر به تاریخی که در قانون مجلس مشخص شده درباره توقف نظارت‌های فراپادمانی می‌رسیم و اگر اقدام موثری رخ ندهد دولت موظف به گام بعدی خواهد بود.

سخنگوی وزارت امور خارجه تصریح کرد: ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست و آن هم برخاسته از اعتقادات ما و مبتنی بر فتوای رهبری و راستی آزمایی‌های آژانس انجام بوده است، گزارش‌های ادواری تمامی اقدامات ایران با اطلاع آژانس و ذیل نظارت آژانس و در چارچوب راستی آزمایی‌های آژانس صورت گرفته است. در مورد اقدامات آمریکا باید بگوییم که بهتر است دست از فرافکنی بردارند. چهار سال پر از شر را دولت آمریکا در منطقه و جهان داشته و بهتر است با اظهارات این چنینی این تعبیر‌ها را نکنند تا ادامه کردنگشی‌ها را ببینیم، توصیه ما به آمریکا این است از چهار سال مقاومت ایران و شکست حداکثری ترامپ دست بگیرند و به مسیر درست تعامل برگردند.

«جنیفر ساکی» سخنگوی کاخ سفید در کنفرانس مطبوعاتی خود درباره توافق هسته‌ای ایران و بازگشت آمریکا به آن اظهاراتی مطرح کرده است. به گفته این مقام آمریکایی در ابتدا ایران باید پایبندی به برجام و محدودیت‌های آن را نشان دهد تا آمریکا به این توافق هسته‌ای بازگردد. سخنگوی کاخ سفید در جمع خبرنگاران مدعی شد «پیش از هر ملاقاتی بین مقامات آمریکا و ایران باید ایران متعهد شود.

این مقام کاخ سفید همچنین اعلام کرد: من نمی‌توانم جدول زمانی برای برجام و مذاکرات مرتبط با آن ارائه دهم. تنها مسئله آشکار لزوم پایبندی ایران به برجام است. رئیس جمهور آمریکا معتقد است باید به دنبال تقویت خلل‌های مربوط به انرژی هسته‌ای باشیم و در کنار آن به موشک‌های بالستیک و فعالیت‌های ایران در منطقه نیز بپردازیم. تاکید می‌کنم ایران باید متعهد شود. در حال حاضر موضوع مهم چگونگی تعامل با شرکا و متحدانمان در اروپا و اعضای ۱+۵ و آینده توافق هسته‌ای است.

به تازگی «پیتر استانو» سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مدعی شد این اتحادیه همواره مشتاق بازگشت آمریکا و ایران به توافق هسته‌ای برجام بوده‌اند و باید راهی برای آن پیدا کنند.
وظیفه آمریکاست که به برجام برگردد و تعهداتش را اجرا کند

ظریف وزیر خارجه کشورمان در استانبول در نشست خبری با همتای ترکیه‌ای خود بار دیگر بر عدم مذاکره در خصوص موضوعات غیر از آنچه در برجام توافق شده تاکید کرد و گفت: آنچه در توافق نیست، مورد توافق قرار گرفته که در توافق نباشد و امروز نمی‌تواند آن موضوعات به توافق اضافه شود. آمریکا کشوری بوده که از برجام خارج شده و تعهداتش را نقض کرده است. الان هم وظیفه آمریکاست که به برجام برگردد و تعهداتش را اجرا کند. به محض اینکه آمریکا تعهداتش را اجرا کند و ما هم نفع اجرای این تعهدات را ببینیم، تعهدات خودمان را به صورت کامل اجرا می‌کنیم و این در بالاترین سطح جمهوری اسلامی توسط رهبری اعلام شده است. امید‌هایی که اعضای جدید دولت آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران باید به توافق برگردد، نه منطقی است و نه هیچگاه عملی خواهد شد.

مکانیسمی برای هماهنگ‌سازی اقدامات واشنگتن و تهران

وزیر امور خارجه کشورمان اخیرا در مصاحبه با سی‌ا‌ن‌ان هم تصریح کرد: می‌توان مکانیسمی را برای هماهنگ‌سازی و همزمان کردن اقدامات واشنگتن و تهران جهت اجرای کامل تعهدات برجامی به کار گرفت. لازم است دولت آمریکا به برجام برگردد و ایران آماده خواهد بود فوراً این اقدام را پاسخ دهد. زمان، مهم نیست، مسئله این است که آیا ایالات متحده -دولت جدید [آمریکا]- می‌خواهد سیاست‌های شکست‌خورده دولت ترامپ را دنبال کند یا نه.

ظریف در پاسخ به اینکه ممکن است از مکانیسمی برای حل و فصل اختلافات بر سر اینکه کدام طرف باید نخست به برجام برگردد استفاده کرد، گفت: می‌توان مکانیسمی برای همزمان کردن یا هماهنگ کردن آن (بازگشت ایران و آمریکا به برجام) داشت. همان‌طور که می‌دانید در داخل خود توافق هسته‌ای مکانیسمی تعبیه شده که کمیسیون مشترک است و کمیسیون مشترک یک هماهنگ‌کننده دارد. این هماهنگ‌کننده دو منصب دارد- [این هماهنگ‌کننده]قبلاً فدریکا موگرینی بود، الان جوزپ بورل است- یکی از دو منصب او، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپاست و منصب دیگر، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک است.

ظریف در ادامه اضافه کرد: او می‌تواند از سمتش در کسوت هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برای هماهنگ‌سازی اقداماتی که لازم است ایران و ایالات متحده انجام دهند، استفاده کند. به طور مشخص، اقداماتی که ایران انجام می‌دهد همواره تحت نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده و ما نشان داده‌ایم که به قول‌هایمان عمل کرده‌ایم. آن طرفی که نتوانسته نشان دهد به قول‌هایش عمل می‌کند ایالات متحده بوده است.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان تصریح کرد: همان‌طور که گفتیم لازم است که ایالات متحده حسن نیت خود را نشان دهد؛ ما همین حالا هم حسن نیت خودمان را اثبات کرده‌ایم. اگر ما از محدودیت‌های توافق فاصله گرفته‌ایم به خاطر آن است که ایالات متحده تلاش کرد یک جنگ اقتصادی تمام‌عیار به ایران تحمیل کند. این را متوقف کند، ما به پایبندی کامل برمی‌گردیم.

وزیر امور خارجه کشورمان در مورد اینکه مصوبه مجلس شورای اسلامی ایران در صورت اجرایی شدن ناقض تعهدات ایران در برجام خواهد بود، گفت: آن اقدامات، نقض تعهدات ما نخواهد بود، بلکه بخشی از روند کاهش تعهدات ما خواهد بود؛ چون این‌ها تعهدات داوطلبانه‌ای بودند که ما به آن‌ها پایبند شدیم. بازرس‌های آژانس اخراج نخواهند شد، بلکه بازرسی‌های آژانس محدود می‌شوند، چون همان‌طور که می‌دانید در حال حاضر ایران تحت شدیدترین مکانیسم‌های نظارتی آژانس نسبت به هر جای دیگر دنیا قرار گرفته است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار‌ها و بار‌ها در ایران بازرسی انجام داده و ما این را محدود خواهیم کرد.

بوی خروج از برجام از سوی ایران می‌آید

کیومرث یزدان پناه دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران درباره تکلیف برجام در سوم اسفند، گفت: اظهار نظرات مقام‌های سیاست خارجی دو کشور ایران و آمریکا در خصوص مسئله برجام و بازگشت آمریکا به این معاهده بین المللی نشان می‌دهد که جو التهاب نسبت به اصل ماجرای توافق هسته‌ای همچنان باقی است و علی رغم تغییرات دولت آمریکا، کنار رفتن ترامپ و روی کار آمدن بایدن که یکی از شعار‌های محوری و رای آور آن مسئله هسته‌ای ایران و بازگشت به برجام بود، به همین سادگی میسر نخواهد شد.

دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران همچنین تاکید کرد: با توجه به اظهار نظر‌هایی که مقام‌های جدید آمریکا و واکنش مقام‌های سیاسی کشورمان اگر آمریکا تا سوم اسفند تحریم‌ها را برندارد، ما طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی عمل خواهیم کرد، در واقع بوی خروج از برجام از سوی ایران می‌آید. از سوی دیگر اگر ایران سوم اسفند پروتکل الحاقی و تمام مفاد برجام را کنار بگذارد و به نقطه سرخط برگردد، ممکن است آینده گفتگو در خصوص برجام را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و شاید چیزی به نام برجام وجود خارجی نداشته باشد که در هر صورت تبعات و پیامد‌های داخلی و بین المللی خود را در ایران، منطقه و نظام بین الملل خواهد داشت.

یزدان پناه تصریح کرد: اظهارات اخیر وزیر خارجه کشورمان در زمینه برجام و اینکه اگر آمریکا نخواهد به برجام برگردد در سوم اسفند از پروتکال الحاقی و برجام خارج خواهیم شد، نشان می‌دهد که خیلی نباید امید داشته باشیم که در چند هفته باقی مانده اقدام خاصی از سوی آمریکا صورت بگیرد و شاید هم این‌ها نتیجه و برآیند خروجی مذاکرات غیر رسمی مجید تخت روانچی نماینده ایران در سازمان ملل متحده با مقامات دولت جدید آمریکا باشد که به نظر می‌رسد در آن مذاکرات جواب مطلوب و مورد نظر دریافت نشده است و این مسئله می‌تواند به پیچیده شدن اوضاع بیانجامد و کار را پیچیده‌تر کند.