گشایش بدون نفت

اقتصاد۲۴ - خوش‌بینی مقامات داخلی به باز شدن گره کور تحریم‌ها تا آنجا پیش رفته که برنامه‌ریزی برای آینده اقتصادی کشور را نیز منوط به آینده برجام کرده‌اند و از فروش بیش از دو میلیون بشکه‌ای نفت در روز سخن می‌گویند. برخلاف تصورات رایج مبنی بر ازسر‌گیری صادرات و فروش نفت همانند سابق، رییس جمهور جدید آمریکا اراده‌ای در برداشتن محدودیت‌های فروش نفت از سوی ایران از خود نشان نداده است.

به این ترتیب باید پرسید دولت بایدن چه رویکردی در خصوص برجام دارد و اثرپذیری اقتصاد ایران از نگاه تیم سیاست خارجی دولت جدید آمریکا چگونه خواهد بود؟

آن‌طور که از گپ و گفتگو‌های مقامات و سیاستگذاران داخلی برمی‌آید، تمام جناح‌های سیاسی حاکم بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را انتظار می‌کشند. اگرچه در عمل عده‌ای از عنصر مقاومت در برابر تحریم‌ها یاد می‌کنند، اما عمده سیاستمداران خواستار کاهش فشار‌های مالی و اقتصادی علیه ایران شده‌اند. با توجه به اعلام موضع ایران و برخی کشور‌ها در خصوص تحریم‌ها به نظر می‌رسد تصمیم‌گیری در خصوص احیای برجام و بازگشت به معاهده برجام آغاز شده است.

اخیرا دو اظهارنظر یکی از سوی ایران و دیگری از سوی فرانسه در همین خصوص مطرح شده است. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران از رییس‌جمهور جدید آمریکا خواسته که بدون تغییر شرایطی که با مذاکرات دقیق به دست آمده آمریکا تحریم‌های وضع‌شده از سوی دولت پیشین واشنگتن علیه تهران را لغو کند.

برخلاف آنکه موضع‌گیری ایران در قبال برجام بسیار ساده‌انگارانه و خوش‌بینانه به نظر می‌رسد امانوئل ماکرون رییس‌جمهور فرانسه، اما به تازگی اعلام کرده که هر مذاکره جدیدی با ایران پیرامون برجام بسیار سخت‌گیرانه خواهد بود و در این مذاکرات باید عربستان نیز دخیل باشد. گزینه پیشنهادی جو بایدن برای وزارت خارجه نیز پیش از این اعلام کرده که بازگشت آمریکا به برجام مشروط به پایبندی ایران به تعهدات خود است.

فارغ از اظهاراتی که تاکنون در خصوص برجام شکل گرفته، جو بایدن در نخستین نطق کاهش فشار‌ها علیه ایران را تنها به برداشتن محدودیت‌های مالی ایران محدود کرده و اشاره‌ای به برداشتن تحریم‌های نفتی نکرده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد دولت آمریکا در قبال ایران بسیار محتاطانه عمل می‌کند و بازگشت به برجام را برخلاف ادعای مقامات ایرانی چندان ساده نمی‌پندارد.

بیشتر بدانید: نشست طرف‌های غربی برجام تا هشدار درباره حملات داعش و القاعده

بلومبرگ به تازگی در گزارشی به بررسی وضعیت ایران در دوران ریاست‌جمهوری بایدن پرداخته و از نگاه دولت حاکم آمریکا بر ایران پرده برداشته است. آن‌طور که بلومبرگ به نقل از منابع آگاه آمریکایی می‌نویسد «دولت جو بایدن به عنوان گامی در راستای احیای توافق هسته‌ای برجام در حال سنجیدن راهی برای کاهش مشکلات مالی ایران بدون برداشتن تحریم‌های اساسی اقتصادی از جمله تحریم‌های فروش نفت است.

برخی گزینه‌هایی که مقامات آمریکایی در مورد آن بحث می‌کنند شامل حمایت از وام صندوق بین‌المللی پول به ایران برای مهار شیوع کرونا و کاهش تحریم‌هایی که از ورود کمک‌های کرونایی به ایران جلوگیری کرده‌اند، می‌شود. بایدن همچنین می‌تواند یک دستور اجرایی را امضا کند که تصمیم ترامپ برای ترک توافق برجام را معکوس کند، اما در حال حاضر صدور معافیت از تحریم‌های فروش نفت ایران در بازار‌های بین‌المللی مورد بررسی جدی نیست.»

با توجه به اظهارات بایدن در خصوص کاهش فشار‌های مالی ایران، صندوق بین‌المللی پول نیز به تازگی و با گذشت حدود یک سال اعلام کرده که درخواست وام ایران را هنوز در دست بررسی دارد. آنطور که مدیر بخش خاورمیانه و آسیای میانه صندوق بین‌المللی پول می‌گوید، آنچه ایران به آن نیاز دارد، آن است که تنش‌ها یا مسائل اجتماعی را به گونه‌ای مورد توجه قرار دهد که اطمینان یابد تدابیر حفاظت اجتماعی متناسب با محافظت از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها اتخاذ می‌شود.

اما هنوز خیلی زود است که به سیاست دولت بایدن در منطقه به‌خصوص در مورد ایران پی برد. به هر جهت، عدم اشارات بایدن به ایران در نخستن نطق خود در کنار مباحثی که از سوی مقامات دولت آمریکا مطرح می‌شود نشان می‌دهد که این کشور عجله‌ای برای بازگشت به برجام ندارد و بنابراین ایران راه درازی در پیش دارد تا بتواند مسیر احیای برجام و افزایش فروش نفت از مسیر لغو تحریم‌ها را هموار کند.

اما به نظر می‌رسد مقامات ایرانی نظر دیگری دارند و بر همین اساس دست به گمانه‌زنی در خصوص برجام زده و مسیر تحولات اقتصادی را پیش‌بینی کرده‌اند. مقامات داخلی در نخستین گام خود به پیشواز تغییر چهره سیاسی دولت آمریکا رفته و بودجه را بر اساس فروش ۳/۲ میلیون بشکه نفت در روز تقدیم مجلس کردند که با انتقادات بسیاری از سوی چهره‌های اصولگرا همراه شد. افزایش تقریبا ۵/۲ برابری فروش نفت طبق پیش‌بینی مقامات داخلی نشان می‌دهد که ایران به احیای برجام امیدوار است.

فارغ از گمانه‌زنی مقامات داخلی تاثیرپذیری بازار‌های داخلی ایران از روی کار آمدن دولت جدید آمریکا از همان ابتدا جلب توجه می‌کند. در هر صورت به نظر نمی‌رسد برجام سرنوشت مشخصی داشته باشد و باید دید رییس‌جمهور جدید آمریکا آیا از رویکرد خود در قبال برجام سخن خواهد گفت.