میزان مصرف آب‌های زیرزمینی در ایران بیش از استانداردهای جهانی است/ با فشار مجلس، وزارت نیرو سدسازی می‌کند

عضو خانه کشاورز ایران با تاکید بر اینکه بیش از ظرفیت موجود رودخانه در کشور سد زده شده است، گفت: با فشار نماینده‌های مجلس وزارت نیرو مجبور به احداث سدها بدون داشتن آمار دقیق و توجه به متغیرهای دیگر شد و این مسئله اتلاف منابع مالی کشور است.

امیرحسین احمدی، اقتصاد24- چندی پیش محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی در جمع خبرنگاران درباره میزان مصرف آب‌های زیرزمینی گفته بود: «تلاش می کنیم علی رغم محدودیت منابع آب بتوانیم با افزایش بهره وری آب و با افزایش راندمان آبیاری، وابستگی در برخی زمینه ها را هم برطرف کنیم و الحمدالله با سرمایه گذاری های خوبی که در این زمینه انجام شده انشالله بتوانیم تولید و نیاز کشور را تامین کنیم».

دغدغه وزیر، درباره تامین کالاهای اساسی مردم تحسین برانگیز است اما آیا افزایش بازده منابع آب به معنای صرفه‌جویی در مصرف آب کشور است؟

وحید اردکانیان عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران در اینباره به اقتصاد24 گفت: این موضوع باید کمی دقیق‌تر شود و دو موضوع را از هم جدا کنیم؛ اول اینکه به ازای هر متر مکعب آب چه میزان محصول خشک تولید می‌شود و دوم اینکه ما به طور کلی چه میزان آب از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنیم و این دو مسئله از یکدیگر متمایز هستند.

وی افزود: اتفاقی که از زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی افتاد این است که سیستم‌های آبیاری تحت فشار شروع شدند و در این مدت توسعه پیدا کردند و در سطوحی از مزارع کشاورزان کار می‌کنند اما آخرین آمارهایی که وجود دارد نشان می‌دهد که علیرغم این قضیه صرفه جویی ما در مصرف آب بیش‌تر نشده است چرا که با وارد کردن سیستم های نوین آبیاری اصلا قرار نبوده است مصرف آب ما کمتر شود.

این عضو شورای مرکزی خانه کشاورز تصریح کرد: وضعیت آب های زیرزمینی اصلا به افزایش بازده استفاده از آب ربطی ندارد. وقتی یک متر مکعب آب را خارج کردیم دیگر فرقی ندارد که 700 گرم ماده خشک تولید کنیم یا یک کیلو و 500 گرم چرا که آن حجم از آب از منابع ما خارج شده است.

اردکانیان با بیان اینکه افزایش بازدهی استفاده از آب و میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی به هم وابستگی ندارند بیان کرد: ما با آوردن سیستم های بارانی قطره ای تحت فشار و زیرسطحی در حقیقت بازده تولید را در مزرعه اضافه می‌کنیم ولی این مسئله هیچ ارتباطی با میزان برداشتمان از منابع آبی ندارد.

این کارشناس بخش کشاورزی تاکید کرد: اینکه می گویند آبیاری تحت فشار باعث نشده است برداشت آب کم شود از اساس فرض اشتباهی است و طرح مسئله به این نحو درست نیست چون از اول قرار بر کاهش مصرف آب نبوده است.

اردکانیان ادامه داد: اگر بنا بود میزان مصرف آب با ورود فناوری های آبیاری نوین کاهش یابد باید می‌گفتیم بازده استفاده از آب افزایش پیدا کرده است و کشاورز باید به ازای این افزایش بازده، میزان برداشت آب را از سفره های زیر زمینی کم کند، اما چنین مسئله‌ای اتفاق نیفتاد چرا که هدف اصلی افزایش تولید محصولات کشاورزی و غذا در کشور بود.

عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران در ادامه اظهار کرد: از طرفی خرید و نگهداری سیستم‌های نوین آبیاری، برای کشاورز هزینه‌بر بود و کشاورز پس از خرید آن‌ها باید بیشتر تولید می‌کرد و یا هزینه نگهداری این سیستم‌ها پرداخته می‌شد و در این میان با توجه به هدف تولید بیشتر محصولات کشاورزی تنها راهکار باقی‌مانده عدم کاهش استفاده از منابع آبی زیرسطحی بود.

این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه در سال های گذشته محدودیت استفاده از منابع آب برای کشاورزان وجود نداشت بیان کرد: در پروانه‌هایی که برای استفاده از چاه‌ها صادر می‌شود کشاورزان نمی‌توانند بیش از چهار هزار و 200ساعت آب برداشت کنند که این میزان به معنای استفاده از منابع آبی زیرزمینی در کمتر از 6 ماه از سال است.

وی با اشاره به اینکه میزان برداشت از آب های زیرسطحی نسبت به گذشته کم‌تر شده است گفت که در آینده شرایط بهتری را خواهیم داشت به شرط آنکه نظارت بر برداشت‌ها و کنترل استفاده از منابع آبی زیرزمینی صورت گیرد.

اردکانیان در ادامه صحبت‌های خود اظهار کرد: تکلیف درباره حفظ منابع آب روشن است چون استانداردهای جهانی و منطقه‌ای وجود دارد که به ما می‌گوید که از مجموع آب چاه‌ها چه مقدار مجاز به استفاده هستیم.

عضو خانه کشاورز ایران افزود: براساس این استانداردها مناطقی که از آب‌های سطحی یعنی رودخانه‌ها و بارش‌ها استفاده می‌کنند مجاز به استفاده از 40 درصد از منابع آبی زیرزمینی هستند و این عدد برای مناطقی که از آب‌های سطحی برخوردار نیستند به 75 درصد افزایش می‌یابد و باقی این مقدار حق سفره‌های زیرزمینی و طبیعت است.

اردکانیان با اشاره به اینکه در ایران میزان مصرف آب های زیرزمینی بیش از استانداردهای جهانی و منطقه‌ای است خبر داد: در مناطقی که از آب‌های سطحی برخوردار هستند استفاده از آب‌های زیرزمینی بیش از 90 درصد است و در مناطقی که از آب‌های سطحی برخوردار نیستند استفاده از آب‌های زیرزمینی بیش از این مقدار است، برای مثال در خراسان آمار استفاده از منابع زیرزمینی 130 درصد است و در کرمان نیز بالای 116 درصد و از ورودی و کل موجودی سفره‌های زیرزمینی بیشتر است و اگر بخواهیم به کشاورزی پایدار برسیم باید این میزان زیاد از مصرف سفره ‌های زیرزمینی را به اندازه منطقی خود برسانیم.

این کارشناس کشاورزی همچنین درباره مهار آب‌های روی سطح زمین گفت: برای کنترل آب های رودخانه‌ها از سد و بند استفاده می‌کنیم اما سرمایه گذاری سنگین برای ساختن سد را بر اساس آمار انجام نمی‌دهیم.

وی افزود: اگر یک مرتبه در طول 10 سال سیلابی آمد و رودخانه‌ای را پر کرد باعث نمی‌شود برای ساختن سد بر آن رودخانه سرمایه گذاری کنیم و ساختن سد تنها در شرایطی صرفه اقتصادی دارد که آمار متوالی از وجود آب کافی در یک رودخانه داشته باشیم.

عضو خانه کشاورز ایران با تاکید بر اینکه بیش از ظرفیت موجود رودخانه در کشور سد زده شده است تصریح کرد: با فشار نماینده‌های مجلس وزارت نیرو مجبور به احداث سدها بدون داشتن آمار دقیق و توجه به متغیرهای دیگر شد و این مسئله اتلاف منابع مالی کشور است.

اردکانیان همچنین خود اظهار کرد: یکی از مشکلات در جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی کشور مشکلات ریزگردهاست و یکی از عوامل بروز این مشکل، احداث بی حد و حصر سدها بوده است چرا که آبی رودخانه‌ها داشتند به خصوص در موقع آمدن سیلاب بیش از حد نیاز کشاورزان بوده است و آب اضافه رودخانه به داخل دشت رفته و پهن می‌شده است و باعث رشد گیاهانی می‌شده است که خاک را تثبیت می‌کردند اما با احداث بدون محاسبه سد جلو این روند طبیعی گرفته شد و گیاهان نیز از بین رفتند.

این کارشناس کشاورزی در بخش دیگری از صحبت‌های خود بیان کرد: ما برای بهبود وضعیت منابع آب زیر زمینی ابتدا باید بازار آب را راه اندازی کنیم و نظارت را بر روی برداشت‌ از چاه‌ها و جلوگیری از حفاری غیرمجاز بیشتر کنیم.

اردکانیان تاکید کرد: با راه اندازی بازار آب بخشی از آب از گردانه کشاورزی خارج شده و به سمت صنعت می‌رود و با این روش فشار از روی منابع آبی کم می‌شود وبرای جلوگیری از مصرف بیشتر آب علاوه بر راه اندازی بازار آب، نظارت بیشتر بر برداشت آب و جلوگیری از حفرچاه های غیر مجاز راه حل‌هایی است که میتواند برای جلوگیری از منابع آب کمک کند چرا که یک مسئله دیگر هم داریم که سهم بخش کشاورزی از مصرف آب زیاد است و کشور علاوه بر بخش کشاورزی در بخش صنعت و مصرف آب شرب نیز نیاز به آب دارد اما نمی‌توانیم بگوییم یک بخش از آب به کشاورزی منتقل شود و در بخش صنعت و شرب نیزچون نیاز به آب هست، حفر چاه تشدید شود و در نتیجه به کسری مخازن آبی ما اضافه شود. باید بازار آب راه افتد و در بازار آب چه شرکت آب وفاضلاب و چه بخش صنعت آب چاه‌های کم‌بازده را در بخش کشاورزی از کشاورزان خریداری کنند و اگر غیر از این باشد باعث می‌شود که وضعیت قهقرایی ادامه پیدا کند. در نتیجه حتما باید بازار آب را راه بیندازیم.

وی افزود: این دو مبحث باید کامل از هم تفکیک شود؛ یک مبحث حفظ منابع آبی زیرزمینی که راهکار خودش را دارد و این در حقیقت جلوگیری از چاه های غیر مجاز نظارت دقیق بر برداشت چاه های مجاز است و استفاده از ابزار هوشمند برای برداشت آب و خرید چاه های کم بازده کشاورزی است.

این کارشناس کشاورزی ادامه داد: این دو مبحث باید کامل از هم تفکیک شود؛ یک مبحث حفظ منابع آبی زیرزمینی که راهکار خودش را دارد و این در حقیقت جلوگیری از چاه های غیر مجاز نظارت دقیق بر برداشت چاه های مجاز است و استفاده از ابزار هوشمند برای برداشت آب و خرید چاه های کم بازده کشاورزی است. اما در بهره وری آب در بخش کشاورزی راه های مشخصی داریم .بهبود سیستم های آبیاری از جمله سیستم های تحت فشار، قطره‌ای و زیرسطحی، آوردن تکنولوژی نوین و بهبود مدیریت تغذیه گیاه و به خصوص آوردن ارقام جدید، از این راه حل‌هاست که باعث می‌شود تولید محصولات کشاورزی به ازای هر متر مکعب آب بالا برود.

وی در پایان خاطرنشان کرد : حفظ منابع آبی مبحثی است جداگانه که وزارت نیرو باید به آن بپردازد و با افزایش بهره وری محصولات کشاورزی به ازای هر متر مکعب که باید وزارت جهاد کشاورزی به آن بپردازد، متفاوت است.