بازار زعفران ایران از دست خواهد رفت؟

اقتصاد24- کل مصرف زعفران در بازار‌های جهانی ۴۰۰ تن است و علی شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران خبر می‌دهد که چین برنامه دارد میزان زعفران تولیدی خود را تا ۱۰۰ تن افزایش دهد. به‌این‌ترتیب این کشور قصد دارد تولید خود را به اندازه یک‌چهارم بازار جهانی توسعه دهد. این در حالی است که انحصار بازار زعفران در اختیار ایران است و برند ایرانی هنوز هم از آن برند‌های معتبر است.

تولید زعفران از نظر مزیت نسبی آبروی بخش کشاورزی است و به بهانه توسعه کشت این محصول قرار است چهار میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی هزینه کنند و آب عمان را به خراسان رضوی برسانند تا صرف کشت این محصول شود. آیا ورود چین به بازار‌های زعفران درحالی‌که این کشور بزرگ‌ترین مشتری زعفران ایران است و از سوی دیگر با سد تعرفه، مانع ورود محصول ایرانی به‌طورمستقیم به بازارهایش می‌شود، می‌تواند برای ایران خطرساز باشد؟ فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران می‌گوید بازار زعفران یک ظرفیت محدود دارد و آنچه امروز در ایران تولید می‌شود، به اندازه مصرف جهانی است؛ بنابراین اگر چین به این بازار وارد شود، با مازاد تولید مواجه خواهیم شد.

پسته ایرانی که روزگاری در دنیا سرآمد بود، چندی است که جای خود را به محصول کالیفرنیا داده است. ایرانیانی که پایه‌های پسته را از کشور خارج کردند و باغات این محصول را در آن سوی کره زمین توسعه دادند، رتبه یک پسته ایرانی را دزدیدند و حالا رقابت تنگاتنگی بین محصول ایرانی و آمریکایی در بازار‌های جهانی وجود دارد. اگرچه پسته ایرانی از نظر طعم و مزه برتر از پسته کالیفرنیایی است، اما رقبا هرروز با ترفندی جدید تلاش می‌‎کنند مانعی بزرگ بر سر راه پسته ایرانی بگذارند. یک روز درصد آفلاتوکسین پسته ایرانی را بهانه می‌کنند تا محموله‌های پسته را به ایران برگشت بزنند و روز دیگر بهانه‌ای جدید می‌تراشند تا بازار پسته ایران را خراب کنند، اما اخباری که در زمینه زعفران، دومین محصول با مزیت بخش کشاورزی به گوش می‌رسد، به مفهوم آن است که سرنوشت زعفران در بازار‌های جهانی غم‌انگیزتر از پسته ایرانی خواهد شد؟

‌برنامه چین برای توسعه سطح زیر کشت زعفران

زعفران ایرانی محصولی شناخته‌شده در جهان است، اما از آنجایی که این محصول را فله‌ای صادر کرده‌اند، آنچه دنیا می‌بیند زعفران اسپانیایی است. این روز‌ها هم رقبای تازه‌نفس در حال ورود به بازار‌های زعفران هستند و دیگر قرار نیست آب خوش از گلوی تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول پایین برود. علی شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و آب اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران در گفتگو با کشاورزپلاس اعلام می‌کند که چین قرار است تا چند سال آینده به جمع تولیدکنندگان بزرگ زعفران بپیوندد.

آن‌طورکه او می‌گوید: ما در کالا‌هایی که مزیت مطلق داشتیم و تولیدکننده انحصاری بودیم، در حال ازدست‌دادن فرصت‌های خود هستیم و مزیت ما از حالت مطلق به مزیت نسبی در حال تبدیل‌شدن است. کشور چین به‌دنبال تولید زعفران است. این کشور چند صد تن زعفران را در آینده تولید می‌کند و بر اساس برنامه‌ریزی‌ای که انجام داده است، قرار است تا چهار بار بهره‌برداری از زعفران داشته باشد.

به گفته شریعتی‌مقدم، صادرات زعفران ایران درگیر مشکلاتی است، اما تک‌نرخی‌شدن ارز می‌‎تواند به این موضوع کمک کند. در ایران همواره ارز وارداتی ارزان‌تر بوده است؛ درحالی‌که بالاترین نرخ ارز هرچه هست، حتی با اختلاف ناچیز باید برای صادرکننده در نظر گرفته شود.

او یادآور می‌شود: در سال گذشته به خاطر مشکلات ارزی و مقرراتی که وجود داشت، ده‌ها تن زعفران ما قاچاق شد. سال گذشته ۲۰ تن زعفران به‌صورت قانونی به افغانستان رفت و از آنجا به‌صورت غیر‌قانونی وارد ایران شد. این پدیده برای کشور افغانستان ایجاد برند می‌کند.

‌نبود اطلاعات درباره برنامه‌های چین

فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران با اشاره به اینکه از برنامه‌های چین در زمینه توسعه زعفران اطلاعات زیادی منتشر نشده است، در گفتگو با «شرق» عنوان می‌کند: چین از قدیم زعفران تولید می‌کرد؛ منتها مقدار تولید به مصرف داخلی خود این کشور می‌رسید.

او درباره تأثیر افزایش تولید زعفران در چین بر بازار ایران می‌گوید: طبیعتا بازار زعفران یک بازار محدود است. در شرایط فعلی آنچه تولید می‌شود، به اندازه مصرف جهانی است. بنابراین اگر چین وارد شود و مازاد بر تولید ایجاد شود، اولین اثر روی کاهش قیمت خواهد بود. قیمت زعفران کاهش می‌یابد و تولید زعفران برای برخی کشور‌های دیگر توجیه اقتصادی نخواهد داشت. کشور‌هایی که قیمت تمام‌شده تولید و فروششان یکسان باشد، دیگر تولید محصول برایشان اقتصادی نیست. البته ایران هنوز به آن مرحله نرسیده است.

او تأکید می‌کند: چه چین به بازار زعفران وارد شود و چه نشود، ما خودمان باید برای توسعه بازار‌های زعفران برنامه‌ریزی کنیم. وقتی حق انتخاب بازار داشته باشیم، ارزش افزوده بیشتری نصیبمان می‌شود. ما تلاش می‌کنیم بازار زعفران را توسعه بدهیم و روی بازار این محصول برای مصارف پزشکی و آرایشی کار کنیم.

منوچهری ادامه می‌دهد: زعفران به‌عنوان داروی گیاهی برای کاهش استرس به‌صورت قرص زعفران مصرف می‌شود. مصارف زعفران در بخش پزشکی متعدد است؛ باید مراکز تحقیقاتی معتبر خواص زعفران را تأیید کنند تا نام این گیاه وارد فهرست گیاهان دارویی شود و بتوانیم آن را به کشور‌های مصرف‌کننده گیاهان دارویی صادر کنیم.

به گفته دبیر شورای ملی زعفران اگرچه تعرفه بالای چین برای زعفران ایرانی یکی از موانع صادرات این محصول است؛ اما بخش خصوصی در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی که هفته گذشته برگزار شد، پیشنهاد داده است که دولت ایران با چین و هند وارد مذاکره شود و با اعمال قانون تعرفه ترجیحی، تعرفه برخی اقلام این کشور‌ها را کاهش دهد تا آن‌ها هم تعرفه ورود زعفران ایرانی به کشور خود را کاهش دهند.

او ادامه می‌دهد: تکلیف کاهش تعرفه ترجیحی در مذاکرات اقتصادی بین ایران و دو کشور چین و هند مشخص خواهد شد. مسئولان عالی‌رتبه نظام به‌ویژه متولیان وزارت صنعت و معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و امور خارجه این مسئله را پیگیری می‌کنند. دبیر شورای ملی زعفران اطلاعات تولید این محصول در ایران را محرمانه می‌داند و اظهار نظر درباره آمار تولید را عاملی برای تخریب بازار ایران معرفی می‌کند.

او عنوان می‌کند: درباره مصرف جهانی زعفران اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما گفته می‌شود حداکثر ۴۰۰ تُن است.

‌معادل کل مصرف دنیا تولید می‌کنیم

اگر آن‌طورکه شریعتی‌مقدم می‌گوید در چند سال آینده چین تولید خود را تا سقف یک‌چهارم حجم کل بازار زعفران توسعه دهد، بدون شک بازار این محصول تأثیر می‌پذیرد. علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران، اطلاعاتی درباره خبری اعلام‌شده از سوی رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ندارد و البته به اندازه شریعتی‌مقدم هم نگران فعالیت‌های چین نیست. او می‌گوید: سال‌هاست چنین حرف‌هایی می‌زنند؛ یک بار می‌گویند چین تولید خود را افزایش می‌دهد و یک بار می‌گویند هند چنین مسئله‌ای را در دستور کار دارد. فعلا نمی‌توانیم دلهره داشته باشیم، چون تحقق این اهداف طول می‌کشد.

حسینی ادامه می‌دهد: فعلا ما مشکل فروش زعفران را داریم. مصرف زعفران در دنیا بی‌نهایت نیست. ما معادل مصرف کل دنیا تولید می‌کنیم، اگر چنین اتفاقی در چین بیفتد، نمی‌تواند به این سرعت باشد؛ بنابراین فعالیت‌های چین درحال‌حاضر بر بازار ایران تأثیر ندارد، ولی در آینده ممکن است مشکل ایجاد کند.

همان روز‌هایی که پیاز زعفران در سایه فعالیت‌های انسان‌دوستانه به افغانستان قاچاق شد و گروهی می‌خواستند با توسعه کشت زعفران به کاهش کشت خشخاش در افغانستان کمک کنند، غائله آلوده‌بودن زعفران ایرانی به راه افتاد. رقبای ایران فیلمی ساخته بودند که در بسته‌های زعفران ایرانی موی سر زن پیدا شده است. در این فیلم گوشه‌ای از سیستم سنتی فراوری و بسته‌بندی زعفران ایرانی هم به نمایش درآمده بود و بازار این محصول به‌شدت تحت تأثیر فعالیت مخرب رقبا قرار گرفت. این در حالی است که حسینی می‌گوید: قیمت تمام‌شده تولید زعفران در افغانستان مشابه ایران نیست و کل تولید این کشور پنج درصد تولید ایران هم نمی‌شود.

او معتقد است حضور افغانستان در عرصه تولید زعفران درحال‌حاضر اخلالی در بازار ما ایجاد نمی‌کند. البته این عضو شورای ملی زعفران تأکید می‌کند: در‌حال‌حاضر بزرگ‌ترین خطر ما قاچاق‌شدن زعفران ایران به افغانستان و ورود مجدد محصول ایرانی به نام زعفران افغانی به بازار‌های هدف کشورمان است. این مسئله سبب می‌شود محصول ایرانی برای افغان‌ها بازارسازی کند.

حسینی می‌گوید: ورود مستقیم زعفران ایرانی به چین دچار یک‌سری مشکلات است. چینی‌ها مقررات سختگیرانه‌ای برای ورود زعفران ایرانی اعمال کرده‌اند؛ تعرفه آن‌ها سنگین است، به‌همین‌دلیل محصول ایرانی از مسیر هنگ‌کنگ و کشور‌های دیگر به‌صورت قاچاق وارد چین می‌شود.

او اضافه می‌کند: چین یکی از شش کشور عمده واردکننده زعفران ایرانی است، اما محصول ما را به‌طور غیرمستقیم می‌خرد؛ بنابراین چین هرچقدر زعفران تولید کند، خودش بازارش را دارد و آن را مصرف خواهد کرد.

به گفته این عضو شورای ملی زعفران، افغانستان برای صادرات محصول خود به چین و هند مشکل تعرفه ندارد و حتی امتیازاتی برای آن‌ها قائل شده‌اند که این امتیازات به ایران تعلق نمی‌گیرد.

او تأکید می‌کند: فعال بخش خصوصی کاری را که وزارت جهاد کشاورزی یا امور خارجه انجام می‌دهد، نمی‌تواند انجام دهد. اگر دولت تلاش کند تعرفه صادرات زعفران به هند و چین کاهش یابد، بابت بازار زعفران نگرانی نخواهیم داشت.

منبع: شرق