افت و خیز اقتصاد در بهار ۱۴۰۰

اقتصاد ۲۴- بانک مرکزی جزئیات رشد ۶.۲ درصدی با احتساب ارزش افزوده بخش نفت و ۴.۷ درصدی بدون نفت در بهار امسال را منتشر و از برخی متغیر‌های کلیدی پولی و مالی پرده‌برداری کرد. با این حال آنچه این نهاد منتشر کرده، در برخی شاخص‌ها شفاف نیست و جای خالی برخی ارقام دیده می‌شود ازجمله اینکه جزئیات تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش ساختمان و ماشین‌آلات در گروه کشاورزی، نفت و گاز، صنایع و معادن و خدمات در بهار امسال منتشر نشده و تنها اعلام شده که شاخص کل تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته ۳.۵ درصد افت داشته است.

نماگر‌های جدید بانک مرکزی از افت و خیر شاخص‌ها و متغیر‌های مختلف در برابر فشار کرونا و تنگنای تحریم‌ها نشان می‌دهد که هرچند اقتصاد ایران از رکود خارج شده، اما زیر پوست اقتصاد کشور همچنان روند‌های آماری به‌گونه‌ای است که احتمال تضعیف شاخص رشد اقتصاد در بلندمدت را تقویت می‌کند. ازجمله اینکه بخش کشاورزی در برابر خشکسالی در معرض ریسک قرار دارد، بخش ساختمان با رشد منفی بیش از ۱۲ درصدی مواجه است و بخش خدمات هم که با رشد ۷ درصدی مواجه شده، با افت تقاضا برای گرفتن مجوز در همه بخش‌ها روبه‌رو شده است.

نشانه‌ای آشکار از افت تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بخش خدمات ایران به واسطه آوار کرونا بر کسب‌وکار‌ها که بیانگر این واقعیت مسلم است که در بخش بازرگانی داخلی تقاضا برای مجوز جهت ایجاد واحد‌های صنفی ۱۷.۸ درصد در بهار امسال نسبت به بهار سال پیش افت داشته است.

رشد سرمایه‌گذاری در بخش صنعت

تازه‌ترین نماگر اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد که در بهار امسال شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی ایران نسبت به بهار سال گذشته ۵.۷ درصد و تعداد جواز تاسیس واحد‌های صنعتی هم ۲۰.۹ درصد و میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد واحد‌های صنعتی ۱۶۱ درصد قد کشیده است. این گزارش می‌افزاید: تعداد پروانه‌های بهره‌برداری از واحد‌های صنعتی در بهار گذشته نسبت به بهار سال قبل ۳۱ درصد و سرمایه‌گذاری هم ۴۹۵ درصد رشد داشته است.

افت سرمایه‌گذاری در بخش مسکن

تعداد پروانه‌های ساختمانی صادر شده در مناطق شهری ایران در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته با افت ۴.۹ درصدی به ۳۴.۵ هزار پروانه رسیده و در کلانشهر تهران تنها ۱.۵ هزار پروانه ساختمانی صادر شده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱۴.۸ درصد افت را نشان می‌دهد. این در حالی است که تعداد پروانه‌های ساختمانی در شهر‌های بزرگ ایران با رشد ۱۲.۲ درصدی مواجه شده و در ۳ ماهه نخست امسال ۸.۸ هزار پروانه ساختمانی صادر شده است.

بیشتر بخوانید: تداوم سانسور آماری شاخص‌های اقتصادی

با این حال در سایر مناطق شهری تقاضا برای دریافت پروانه ساختمانی با کاهش ۹.۳ درصدی به ۲۴ هزارو ۲۰۰ فقره رسیده است. برآورد‌های بانک مرکزی نشان‌دهنده افزایش قیمت تمام‌شده ساخت مسکن در ایران است به‌گونه‌ای که شاخص بهای خدمات ساختمانی ۸۱ درصد و شاخص بهای تولیدکننده مصالح ساختمانی ۱۰۱ درصد در بهار امسال نسبت به بهار پارسال رشد کرده که علامتی است از تورم پیش‌نگر در بخش مسکن که می‌تواند قیمت تمام‌شده ساخت را افزایش دهد.

شاخص دیگری که شاخص سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان‌های جدید مناطق شهری است، نشان می‌دهد میزان سرمایه‌گذاری در ساختمان‌های جدید ۲۷.۲ درصد، ساختمان‌های نیمه‌تمام ۹۳ درصد و ساختمان‌های تکمیل شده ۹.۳ درصد و در کل ۵۷.۲ درصد رشد کرده است. از نظر توزیع جغرافیایی هم رشد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بهار امسال نسبت به بهار پارسال در کلانشهر تهران تنها ۴.۱ درصد بوده درحالی‌که در شهر‌های بزرگ ایران ۷۳ درصد و سایر مناطق شهری ۷۸.۷ درصد برآورد شده است. این شاخص‌ها نشان از کوچ سرمایه‌گذاری بخش ساختمان از کلانشهر تهران و تمرکز آن‌ها روی سایر کلانشهر‌ها دارد.

ضربه کرونا به اصناف

شاخص نگران‌کننده در گزارش جدید بانک مرکزی اوضاع نامناسب در بخش بازرگانی داخلی است به‌گونه‌ای که در بهار امسال نسبت به بهار پارسال تعداد مجوز‌های صادر شده برای صنوف تولیدی ۱۶.۵ درصد، صنوف توزیعی ۱۴.۲ درصد، صنوف خدماتی ۲۴.۷ درصد و کل صنوف ۱۷.۸ درصد افت داشته است. علامتی روشن از اینکه به‌دلیل کرونا و شرایط اعمال شده بر فعالیت صنوف تقاضا برای ایجاد واحد‌های صنفی به‌شدت افت کرده است.

به بیان روشن‌تر با تشدید امواج کرونا و اعمال محدودیت‌های قرنطینه انگیزه برای گرفتن جواز کسب‌وکار در بخش بازرگانی داخلی را به‌شدت کاهش داده و همین اتفاق در فصل زمستان سال ۹۸ همزمان با نمایان شدن نخستین نشانه‌های شیوع کرونا هم تکرار شده بود. البته در هر چهارفصل سال ۹۹ تقاضا برای ایجاد واحد‌های صنفی رشد داشته است.

استمرار غیبت آمار‌های مهم

نماگر‌های جدید بانک مرکزی همچنان بر مبنای استمرار غیبت آمار‌های مهم و کلیدی استوار شده به‌گونه‌ای که جزئیات نرخ تورم محاسبه شده توسط بانک مرکزی از سال ۹۸ به بعد منتشر نمی‌شود و جای خالی آن به چشم می‌خورد. افزون بر اینکه نه‌تن‌ها بانک مرکزی تغییرات نرخ تورم در بخش مصرف را اعلام نمی‌کند که این کتمان آمار‌ها شاخص بهای تولیدکننده را هم در برگرفته است. از دیگر آمار‌های به روز نشده در این گزارش می‌توان به توقف انتشار داده‌های مرتبط با وضع مالی دولت ازجمله میزان درآمد‌ها و هزینه‌های جاری، میزان واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی در بودجه‌های سنواتی مانند فروش نفت و فروش اوراق قرضه اشاره کرد.

معمای صادرات و درآمد نفتی

از دیگر علامت‌های مبهم در گزارش اقتصادی منتشر نشده بانک مرکزی، میزان تولید و صادرات نفت خام ایران است که پس از خروج آمریکا از برجام انتشار این آمار‌ها متوقف شده با این حال بانک مرکزی اعلام کرده که میزان صادرات نفتی ایران شامل ارزش نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، میعانات گازی از ۶۲ میلیاردو ۷۶۸ میلیون دلار در سال ۹۶ به ۲۱ میلیاردو ۴۳ میلیون ریال در سال ۹۹ کاهش یافته است. افزون بر اینکه میزان صادرات نفتی ایران در ۳ ماهه نخست سال گذشته ۳ میلیارد و ۸۶۵ میلیون دلار بوده و در بهار امسال به ۸.۷ میلیارد دلار رسیده است که پیش‌بینی می‌شود درصورت تداوم روند کنونی میزان صادرات نفتی ایران در پایان امسال به حدود ۳۵ میلیارد دلار برسد که نسبت به سال‌های ۹۸ و ۹۹، رشد خواهد داشت، اما به میزان سال‌های ۹۶ و ۹۷ نخواهد رسید.

ایران در سال ۹۶ روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت تولید و ۲.۳ میلیون بشکه هم صادر می‌کرد، اما از آن زمان به بعد میزان تولید و صادرات روزانه نفت ایران به‌روزرسانی نشده است. براساس داده‌های وزارت نیرو در بهار امسال تولید برق در نیروگاه‌های بخاری ۶.۳ درصد، گازی ۶۹ درصد، سیکل ترکیبی ۲۱.۳ درصد و آبی ۲۴.۱ درصد رشد داشته، اما تولید برق در نیروگاه‌های دیزلی، اتمی و انرژی‌های نو ۴۸.۶ درصد افت کرده و در کل تولید برق ایران در بهار امسال نسبت به بهارسال پیش ۲۴.۲ درصد رشد داشته است.

تب قیمت‌ها در بازار ارز و پول

بانک مرکزی می‌گوید میانیگن نرخ دلار آمریکا در بازار ارز ایران از ۱۶.۵ هزار تومان در بهار سال گذشته با حدود ۴۲ درصد رشد به ۲۳.۵ هزار تومان رسیده است. این گزارش می‌افزاید: رشد پایه پولی در خرداد امسال نسبت به خرداد پارسال ۳۰.۷ درصد، رشد پول ۴۴.۶ درصد، سپرده‌های دیداری ۲۳.۷۴۷.۴ درصد، اسکناس در دست مردم ۲۳.۷ درصد، سپرده‌های غیردیداری ۳۸.۲ درصد، کل سپرده‌های بخش غیردولتی ۳۹.۸ درصد و نقدینگی هم ۳۹.۴ درصد رشد داشته است. افزون بر اینکه خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در خرداد امسال نسبت به خرداد سال گذشته ۳۰.۶ درصد، بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی ۴۵ درصد، بدهی دولت به بانک مرکزی ۷۰.۴ درصد و به بانک‌ها ۳۹.۷ درصد جهش کرده است.

براساس نماگر‌های بانک مرکزی در ۳ ماهه نخست امسال نسبت تسهیلات غیرجاری به کل سپرده‌های ریالی بانک‌ها با کاهش ۱.۶ درصدی به ۶.۱ درصد، نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات ارزی با ۱۴.۸ درصد به ۱۰.۱ درصد و نسبت کل تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات هم با ۶ درصد افزایش به ۷.۱ درصد رسیده است. بانک مرکزی می‌گوید شاخص کل قیمت سهام در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته ۱۰.۶ درصد نزول داشته و تعداد سهام و ارزش سهام مورد معامله در بازار سهام ایران به‌ترتیب ۴۱.۸ درصد و ۵۹.۵ درصد ریزش کرده است.