اقتصاد ۲۴- دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان درباره شایعات مطرح شده پیرامون توافق باکو و ایروان برای تغییرات ژئوپلتیکی در مرز‌های ایران گفت: ارمنستان هیچ وقت درباره کریدور چیزی مطرح نکرده، نمی‌کند و نخواهد کرد و نسبت به کریدور هیچ وقت مذاکره‌ای نکرده‌ایم.
موضوع قفقاز جنوبی و تحولات در این منطقه پس از جنگ ۴۴ روزه قره باغ و توافقنامه صلحی که بین جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه در مسکو منعقد شد و همچنین اتفاقاتی که طی چند هفته گذشته در این منطقه در جریان است، در فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران بازتاب فراوانی یافته است.
دیدگاه‌های مختلفی در این خصوص شکل گرفته و تحلیل‌های زیادی از آینده تحولات و ژئوپلتیک منطقه قفقاز جنوبی وجود دارد. برای بررسی این تحولات گفتگویی داشتیم با «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان تا، ابهاماتی که در این خصوص شکل گرفته را از زبان بالاترین مقام امنیتی این کشور جویا شویم.
حاصل این گفتگو از نظر خوانندگان می‌گذرد.
تشکر می‌کنم از وقتی که در اختیار ما قرار دادید تا این که بتوانیم اتفاقاتی که در منطقه قفقاز در حال رخ دادن است را بررسی کنیم و برای ابهاماتی که در اینجا وجود دارد پاسخی بیابیم. همچنین درباره روابط دو کشور نیز چشم اندازی کسب کنیم. از زمانی که آقای نیکول پاشینیان از سال ۲۰۱۸ به قدرت رسیده اند. ما شاهد توسعه روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین دو کشور در این سال‌ها بوده ایم که این بر خلاف شایعاتی است که درباره نگاه نخست وزیر ارمنستان وجود داشت. نگاه شما به روابط تهران- ایروان چیست؟
گریگوریان: برای فرصتی که ایجاد کردید، تشکر می‌کنم. درباره ابهاماتی که وجود داره باید بگویم که علیه حکومت پاشینیان تهمت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف بوده، اما ما همواره اعلام کرده‌ایم که حکومت ما، ارمنستانگرا است و ما برای تامین منافع ارمنستان گام بر می‌داریم و در راستای این منافع کار می‌کنیم. در همین راستا، می‌توانم اشاره کنم که به نفع ارمنستان است که رابطه بین ایران و ارمنستان توسعه پیدا کند.
از سال ۲۰۱۸ به این سو حکومت ارمنستان تلاش کرده که روابط امنیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را با ایران توسعه دهد. پاشینیان پس از تشکیل حکومت جدید خود در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که ایروان آماده است با ایران روابط راهبردی داشته باشد و در راستای این سیاست تلاش می‌کند. این تحولات مثبتی که در روابط ارمنستان و ایران رخ می‌دهد شاهدی بر این بیانیه و سیاست است.
مفاد این بیانیه در جریان دیدار آقایان رئیسی، رئیس جمهور ایران و پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان مطرح شده و دیدار آن‌ها مورد بحث و گفتگو قرار گرفت و درباره این سیاست مذاکره شد. در این مدت رهبران دو کشور دوبار با یکدیگر دیدار داشته اند؛ آن‌ها اول در تهران و بعداً در دوشنبه (تاجیکستان) ملاقات کردند.
علاوه بر این، مقامات مختلف ایران و ارمنستان به طور مرتب با یکدیگر دیدار می‌کنند که این بیانگر تحولات مثبت روابط بین دو کشور است. توسعه روابط دو کشور نشان دهنده این امر است که آن اتهاماتی که درباره روابط دو کشور مطرح بوده، صحت ندارد.
آیا در حوزه سیاسی و اقتصادی هدفگذاری شده است؟
گریگوریان: بله، اول حوزه انرژی برای ارمنستان موضوع بسیار مهمی است و ما به آن اهمیت زیادی می‌دهیم. مخصوصاً درباره ساخت نیروگاه آبی- برقی ارمنستان-ایران واقع در مرز، مذاکراتی انجام شده است.
بغیر از این نیروگاه، درباره برخی زیرساخت‌ها در حوزه انرژی مذاکره می‌کنیم. پس از آن، حوزه اقتصادی برای ارمنستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مخصوصاً در دیدار‌های آقایان رئیسی و پاشینیان درباره توسعه روابط اقتصادی مذاکره شده است.
بخصوص توافق شد که در این راستا گروه مشترک کاری تأسیس شود که این گروه مشترک وظیفه پیگیری اموری را برعهده خواهد داشت که بین دو کشور توافق شد. هدف ما این است که کمک کنیم تا روابط اقتصادی دو کشور تعمیق یابد و دو کشور به یکدیگر نزدیکتر شوند.
در مذاکرات ما هیچ اشاره‌ای به کریدور (زنگزور) نشده است
بخش دوم سوالات ما درباره تحولات قفقاز است. حدود ۲ هفته از سالگرد جنگ دوم قره باغ می‌گذرد که موجب تغییرات گسترده‌ای در منطقه شده و منطقه از آن ایام به این طرف دچار تنش و بحران‌هایی شده است. یکی از مواردی که باعث ایجاد تنش شده، توافقنامه آتش بسی است که بین دو طرف با حضور روسیه امضا شد و ابهاماتی داشت. یکی از موارد ابهام، بحث گذرگاه‌هایی است که قرار شده بین دو کشور و نقاط خودمختار شکل بگیرد؛ یعنی بین نخجوان- جمهوری آذربایجان (گذرگاه زنگزور) و قره باغ- ارمنستان (گذرگاه لاچین). با توجه به اینکه این موضوع یکی از نگرانی‌های اصلی جمهوری اسلامی ایران در حوزه قفقاز است؛ چه اتفاقی در آنجا در حال وقوع است؟
گریگوریان: بله شما درست اشاره کردید؛ پس از امضای بیانیه ۳ جانبه درباره آتش بس، ابهامات مختلفی درباره موضوعات مختلف مطرح شده است. نه فقط این بیانیه بلکه خود این جنگ در منطقه تاثیر بزرگی داشته است. این جنگ راهی را برای حضور تروریست‌ها در منطقه باز کرد و فرصتی برای تروریست‌ها و نیرو‌های مسلح برخی کشور ایجاد نمود.
حضور این‌ها باعث ناامنی در منطقه ما شده است. ما همیشه درباره این نکات به دیگران هشدار داده ایم. اما این هشدار‌هایی که از طرف ارمنستان اعلام شده باعث نشد که آن‌ها کمکی در راستای جلوگیری از ورود تروریست‌ها و افراد مسلح به منطقه نکردند.
اما در مورد رفع انسداد راه‌ها و مسیر‌های اقتصادی در منطقه باید بگویم که این مورد، هم در بیانیه نوامبر و همچنین در ملاقات سه جانبه رهبران ارمنستان، روسیه و جمهوری آذربایجان که در ۱۱ ژانویه در روسیه برگزار شد، مطرح و درباره آن تاکید شده است. می‌خواهم با اطمینان تاکید کنم که در هر دو بیانیه و یا در ملاقات‌ها، هیچ اشاره‌ای به کریدور نشده است.
بیشتر بخوانید: کریدور قفقاز، راهگشای ایران برای دسترسی به اروپا
برخلاف این امر، طرف آذربایجانی چندین بار اعلام کرده که موضوعی درباره این کریدور مطرح شده است. می‌خواهم تاکید کنم که ارمنستان هیچ وقت درباره کریدور چیزی مطرح نکرده، نمی‌کند و نخواهد کرد و نسبت به کریدور هیچ وقت مذاکره‌ای نکرده و نخواهد کرد.
در دیدار با همکاران و همتایان خود نیز ما درباره این موضع ارمنستان، سخن گفته و این امر را در رسانه‌ها اعلام کرده ایم.
تمام جاده‌های ارتباط بین ترکیه و جمهوری آذربایجان در کنترل ارمنستان خواهد بود
همچنین در زمان قبل از انتخابات و در جریان تبلیغاتی که در شهر قاپان انجام شد، آقای پاشینیان اعلام کردند که مسئله احداث کریدور مطرح نیست و نخواهد شد.
می‌دانید که در آخرین انتخابات، ما از حمایت اکثریت آرای مردم برخوردار بودیم. این امر نشان می‌دهد که موضع ما در جامعه ارمنستان مورد پذیرش و درک قرار گرفته که ما چه سیاستی داریم و از موضع ما حمایت می‌کنند. آن‌ها هم متوجه این امر شده‌اند که موضوع کریدور مطرح نیست و این امر برای جامعه ما نیز قابل درک بوده است.
ارمنستان آمادگی این را دارد که جاده‌های موجود در کشور را برای حمل و نقل بین جمهوری آذربایجان و ترکیه باز کند، اما تمام این جاده‌ها تحت حاکمیت جمهوری ارمنستان است. ما درباره این امر هم در رسانه‌ها و هم در دیدار‌ها با همکاران بطور آشکار صحبت کرده‌ایم.
معاون نخست وزیر روسیه نیز اعلام کرد که در جریان مذاکرات ۹ ماهه بین معاونان نخست وزیر ۳ کشور (روسیه، آذربایجان و ارمنستان) درباره احداث کریدور در جنوب ارمنستان صحبتی نشده و فقط درباره جاده‌ها و مسیر‌های مواصلاتی و اقتصادی گفتگو شده است. با این با وجود طی چندماه اخیر آقای الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان گفته‌اند که ما این گذرگاه را حتی اگر شده با جنگ و زور می‌گیریم. آیا این یک پیام تهدید است یا صرفاً یک بلوف سیاسی؟
گریگوریان: شما به موضوع خیلی خوبی از زبان معاون نخست وزیر روسیه مبنی بر اینکه موضوع احداث کریدور مطرح نیست، اشاره کردید. در طی این گروه مشترک و نشست‌های سه جانبه، موضوع کریدور مطرح نشده است. بار دیگر تاکید می‌کنم که این امر نشان می‌دهد که طرف ارمنستان و روسیه دیدگاه مشترکی دارند.
ما درباره اظهارات علی اف باید گفت که او سعی می‌کند حرف‌هایی بزند که خارج از چارچوب موضوع مذاکرات است. این امر هیچ وقت به توسعه مذاکرات کمکی نمی‌کند و تاثیر مثبتی نخواهد داشت.
درباره اظهارات علی اف هم باید بگویم که نیرو‌های مسلح ارمنستان آماده دفاع از تمامیت ارضی کشور و امنیت کشور هستند. ارمنستان اجازه نخواهد داد که در منطقه تغییرات مرزی انجام شود. در این مورد می‌توانیم بطور واضح بگویم که در این باره اجماع بین المللی وجود دارد.
جمهوری اسلامی ایران خط قرمز خودش را تغییرات مرزی و ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز اعلام کرده است، اما از طرف دیگر شایعات و اظهارات زیادی درباره امکان و احتمال توافق بر سر تبادل خاک بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و یا ایجاد کریدور در شمال و یا جنوب ارمنستان برای آذربایجان مطرح است. این اظهارات و شایعات به قدری قوی و شدید است که بین دولت و ملت ایران این نگرانی را ایجاد کرده که شاید در پشت پرده توافقاتی صورت گرفته است. ما در این باره می‌خواهیم از طرف شما پیام واضح و آشکاری در جهت رفع این نگرانی‌ها داشته باشیم.
گریگوریان: شما درست اشاره کردید که این موارد شایعه‌ای بیش نیستند و شایعات ساختگی و جعلی هستند. اکنون فرصتی فراهم شده تا ازطریق رسانه با مردم ایران صحبت کرده و موضع مان را به حکومت ایران منتقل کنیم.
می‌خواهم یک بار دیگر بطور واضح تاکید کنم که حکومت جمهوری ارمنستان هیچ وقت درباره خاک و حق حاکمیت ارمنستان مذاکراتی انجام نداده است. ما درباره حق حاکمیت و خاک متعلق به ارمنستان هیچ مذاکراتی نداشته‌ایم و نخواهیم داشت.
شما خودتان نیز اشاره کردید که معاون نخست وزیر روسیه هم گفته که هیچ مذاکره‌ای درباره موضوع کریدور مطرح نیست.
ما خود نیز اعلام کردیم که هیچ مذاکراتی در این خصوص نداشته، نداریم و نخواهیم داشت. در ضمن، درباره موضوع کریدور می‌خواهم ارتباط بدهم به کریدور لاچین که بین آذربایجان و ارمنستان است. همه می‌دانند که درباره کریدور لاچین در حاشیه نشست مینسک مذاکراتی بوده است. وقتی که آذربایجان درباره داشتن کریدوری شبیه به این کریدور لاچین در خاک ارمنستان (زنگزور) صحبت می‌کند و چنین آرزویی دارد، این برخلاف توافقاتی است که درباره کریدور لاچین انجام شده است.
بیشتر بخوانید: نظامی‌ها در قفقاز به خط شدند
نخجوان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است. اگر آذربایجان قصد دارد که این کریدور را مشابه هم قلمداد کند در واقع مثل این است که قره باغ را بخشی از خاک ارمنستان به رسمیت می‌شناسد. به این معنی که وقتی طرف آذربایجانی این دو کریدور را در یک سطح نگاه می‌کند به این معنی است که همانطور که ارمنستان نخجوان را به عنوان خاک آذربایجان به رسمیت می‌شناسد، آذربایجان نیز قره‌باغ را جزو خاک ارمنستان می‌داند.
یک بار دیگر درباره شایعاتی که درباره تبادل خاک و سرزمینی که در سوال به آن اشاره کردید، می‌خواهم تاکید کنم که هیچ مذاکراتی در این زمینه وجود ندارد و انجام نخواهد گرفت.
همانطور که پیشتر در این مصاحبه مطرح کردم، بار دیگر مطرح می‌کنم که درباره «گشودن راه‌ها و مسیرها» مذاکراتی در جریان است. موضوع باز کردن مسیرها هم در بیانیه ۹ نوامبر درباره آتش‌بس وجود دارد و هم در سند مذاکرات سه جانبه مسکو در تاریخ ژانویه ۲۰۲۱ گنجانده شده است.
بر اساس این دو سند، ارمنستان هم می‌تواند از خاک آذربایجان جهت دسترسی به آسیای مرکزی و روسیه استفاده کند. یعنی ما می‌توانیم از امکانات و زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی آذربایجان جهت دسترسی و اتصال به آسیای مرکزی و روسیه استفاده کنیم. آذربایجان نیز می‌تواند از طریق خاک ارمنستان با نخجوان ارتباط داشته باشد.
بغیر از موضوع رفع انسداد مسیرها، موضوع دیگری که خارج از این وجود دارد، اتصال ارمنستان به جلفای ایران از طریق نخجوان است. بعد از جلفا هم دسترسی به خلیج فارس و بندر چابهار برای ما مطرح است. ایران نیز می‌تواند به تفلیس و کشور‌های اروپایی وصل شود. دیدگاه ما درباره مسیر اینگونه است.
به دنبال اتصال به چابهار هستیم
موضوع دیگری که وجود دارد اختلالاتی است که در مسیر ارتباطی ایران به ارمنستان طی هفته‌های اخیر رخ داده که البته ارمنستان در این زمینه اقداماتی انجام داده و قرار است که جاده تاتو با مشارکت ایران تکمیل شود. در این زمینه هم توضیح می‌دهید.
گریگوریان: درست اشاره کردید، برخی مشکلاتی در مسیر تزانزیتی بین ایران و ارمنستان بوجود آمده است و حکومت ارمنستان به سرعت کار و تلاش می‌کند که تا آخر سال میلادی این جاده تکمیل شود و بنظر من این مشکل کوتاه مدت است.
اما یک موضوع مهم دیگر این است که در ماه سپتامبر دولت ارمنستان مصوبه‌ای داشت که سیسیان ارمنستان را به ایران وصل می‌کند. این پروژه بیش از یک میلیارد دلار هزینه دارد که کل زیر ساخت‌های منطقه را تغییر خواهد داد.
برنامه ما این است که پس از اجرای این پروژه، به بندر چابهار وصل شیم و جنوب ارمنستان به هاب ترانزیتی تبدیل شود. بعد از این پروژه، فرصت توسعه روابط تجاری و اقتصادی ایران فراهم خواهد شد. در حال حاضر حجم تبادلات تجاری در حد چند صد میلیون دلار است، اما ما انتظار داریم که این حجم از مرز یک میلیارد دلار عبور کند. دو کشور ظرفیت این را دارند که مبادلات تجاری خود را به چندین میلیارد دلار برسانند.
انتخاب