مهرشاد نبی، اقتصاد۲۴ - بالاخره از وعده طرح «گشایش اقتصادی» روحانی رمزگشایی شد. طبق این طرح قرار است دولت اوراق سلف موازی با پشتوانه نفت خام را عرضه کند. ریس جمهور در مورد مزیت‌های طرح «گشایش اقتصادی» چنین می‌گوید: دولت می‌خواهد نقدینگی را کنترل کند و با تحریم نفتی مقابله و فروش نفت را در چارچوبی که دارد به فروش برساند و در بخش بودجه بین منابع و مخارج تعادل ایجاد کرده و همچنین سرمایه مطمئنی برای مردم ایجاد کند.
در این طرح ۲۲۰ میلیون بشکه در فاصله یکساله پیش‌فروش می‌شود؛ یعنی به‌طور میانگین روزی ۶۰۰ هزار بشکه. اگر دولت موفق شود که تمام حجم پیش‌بینی شده را به فروش رساند، با قیمت‌های فعلی ارز سنا و نفت سنگین ایران، حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان تامین مالی می‌شود.
کارشناسان تاکید می‌کنند که مشخصا دولت با اجرای این طرح به دو هدف تامین کسری بودجه و کنترل بخشی از نقدینگی دست پیدا می‌کند. پیش فروش ۲۲۰ میلیون بشکه نفت که در یکسال روزانه به بیش از ۶۰۰ هزار بشکه می‌رسد با احتساب قیمت روز نفت و نرخ دلار با توجه به سامانه سنا که ۲۲ هزار تومان است درآمدی بیش از ۱۹۰ هزار میلیارد تومان کسب می‌کند.
تجربه نشان داده است انتشار اوراق بدهی از سوی دولت هیچگاه به موفقیت کامل نرسیده است، علت این است که نرخ اوراق بدهی ثابت بوده و همواره در سطح پایینی تعیین می‌شود بنابراین مردم تمایلی به خرید آن ندارند، اما در فروش اوراق به روش سلف با توجه به اینکه قیمت کالا به نرخ روز محاسبه می‌شود تمایل به خرید بیشتر است.
به طور مشخص دولت به منظور ایجاد جذابیت برای مردم در خرید اوراق، نفت را با استفاده از ابزار بازار سرمایه و با سررسید یکساله به قیمت امروز و با نرخ دلار سامانه سنا عرضه کرده و سود حداقلی خریداران در موعد سررسید را به میزان سود سپرده‌های بانکی یکساله تضمین می‌کند.
بدین شکل در صورتی که قیمت نفت افزایش نیافته و یا حتی کاهش یابد خریدار به میزان ۲۰ درصد سود بانکی دریافت می‌کند، اما در صورتی که قیمت نفت و نرخ ارز یکسال بعد افزایش بیابد و به هر میزانی برسد خریدار طبق قرارداد سود حاصله را دریافت می‌کند.
به نظر می‌رسد اگر طرح پیش فروش نفت با استقبال مردمی همراه شود و حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی را از سطح جامعه جمع شده و علاوه بر جبران کسری بودجه در طرح‌های عمرانی کشور و زیرساخت‌های صنعت نفت سرمایه گذاری شود می‌تواند به حدی از فشار تورمی و سفته بازی در بازار‌های موازی از جمله خودرو، مسکن، طلا و دلار بکاهد و به رشد اقتصادی کمک کند.
تفاوت فروش اوراق سلف نفتی در ایران با سایر کشورها
شیوه رئیس جمهور در اعلام طرح «گشایش اقتصادی» (فروش اوراق نفتی) واکنش‌های متفاوتی را به دنبال داشته است. در همین رابطه نرسی قربان، کارشناس نفتی در گفتگو با اقتصاد ۲۴ گفت: در همه جای دنیا بازار‌های آینده یا سلف تشکیل می‌دهند تا سرمایه گذاری در بازار نفت تسهیل شود.
به گفته این کارشناس بازار نفت، درحال حاضر نتیجه تجربه مطلوب چنین بازار‌هایی (فروش اوراق نفتی) را می توان در بورس های نیویورک، لندن، سنگاپور و چین مشاهده کرد. در اینکه این خرید و فروش‌های نفتی به صورت سلف می‌تواند به صنعت نفت کمک کند شکی نیست، اما باید توجه داشت که در هیچ جای دنیا دولت مسئول این بازارها نیست و مکانیسم‌های این بازارها تحت هیچ شرایطی دست دولت نیست.
این کارشناس انرژی در ادامه گفت: در حالی که ما می‌خواهیم نفت را با این روش به فروش برسانیم و به دلیل اینکه نفت انفال است و مسئول فروش آن شرکت نفت است، دولت مجبور است در آن دخالت کند، پس از همین ابتدا موضوع فروش اوراق سلف نفت مطرح شده با سایر بازار‌های جهانی که اقدام به فروش نفت با این روش دارند متفاوت است!
مکانسیم‌های غیر شفاف در فروش اوراق سلف نفتی
نرسی قربان در پاسخ به این سوال که آیا طرح «گشایش اقتصادی» یا همان «فروش اوراق نفتی» مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد؟ گفت: بستگی دارد مکانیسمی که در نظر گرفته می‌شود برای معاملات چگونه باشد و اینکه نفت تحویل مشتری داده می‌شود یا اینکه فقط در فضای مجازی خریدوفروش می‌شود و یا خریدار باید نفت را تحویل بگیرد، کجا باید تحویل بگیرد و در چه مکانی نگهداری کند و ...
بیشتر بخوانید: جزئیات تازه از توافق سران قوا برای فروش نفت به مردم
وی تصریح کرد: نفت محموله‌ای است که برخلاف سایر کالاهای دیگر نیاز به مخازن نگهداری دارد. مهم است سازوکار شفافی برای آن طراحی شود که بعید می‌دانم در این خصوص برنامه ریزی شده باشد.
به اعتقاد این کارشناس بازار نفت، ما نمی‌دانیم دولت می‌خواهد این اقدام را به چه نحوی انجام بدهد. به طور کلی اوراق سلف یعنی بازار آینده‌ای را برای خرید و فروش نفت ایجاد می‌کنید. این عرضه به این معنا نیست که تمام نقدینگی‌ها را جمع می کند، قطعاً مقدار زیادی نقدینگی را جمع نخواهد کرد، مگر اینکه دولت با هدف دیگری اقدام به اجرای این طرح داشته باشد و منظورشان چیز دیگری باشد که ما نمی‌دانیم. در مجموع، خرید و فروش سلف نفتی، به خودی خود نقدینگی‌های زیادی را که در سیستم ما وجود دارد ، نمی‌تواند جمع آوری کند.
قربان با اشاره به مواردی که باید در این طرح مورد توجه قرار گیرد، گفت: از سوی دیگر باید مشخص شود قیمت فروش نفت به صورت اوراق سلف با کدام بازار تعیین می‌شود، آیا با قیمت بازار بین المللی تعیین می‌شود و اینکه دولت پس از تعیین قیمت اوراق سلف نسبت به تغییرات احتمالی قیمت اصلی نفت در بازار جهانی، این نوسانات را گارانتی می‌کند؟ در حالی که در سایر کشورها استفاده از این اوراق را هیچ کسی گارانتی نمی‌کند یعنی ضرروزیان بر عهده خریدار است.
اثرات فروش اوراق نفتی بر صنعت نفت و اقتصاد قابل پیش بینی نیست
این کارشناس نفتی در پاسخ به این سوال که این نوع معاملات نفتی تا چه حدی می‌تواند بر صنعت نفت کشور تاثیرگذار باشد؟ گفت: در اجرای طرح دولت برای خرید و فروش نفت ابهاماتی وجود دارد که هنوز قابل تحلیل نیست و تا از سوی دولت به عنوان مجری اصلی اجرای طرح، شفاف سازی نشود اثرات اوراق بر صنعت نفت و اقتصاد قابل پیش بینی نیست.
نرسی قربان تاکید کرد: مقدار حجمی که مردم نفت خریداری می‌کنند بستگی به مکانیسم‌هایی فوق دارد، اگر شفاف و جذاب باشد می‌تواند فروش خوبی را رقم بزند در غیر این صورت در حد و مقدار محدود انجام می‌گیرد که نمی‌تواند هدف دولت را محقق کند.
وی افزود: عرضه این اوراق، یعنی فروش نفت به افراد و برای مدت زمان کوتاهی است و شاید بتواند بر صادرات نفت کشور که تحت تاثیر تحریم‌ها کاهش یافته تاثیر جزئی داشته باشد و این هم قطعاً از سوی بخش خصوصی امکان تحقق دارد. اما ناگفته نماند دولت با این طرح نمی‌توانند ۲ میلیون بشکه‌ای که به فروش نرفته را جبران کنند.
این کارشناس انرژی در پایان تاکید کرد: گفت: طرح «فروش اوراق نفتی» نمی‌تواند وضعیت نقدینگی کشور را سامان و ارزآوری فروش نفت ایران در بازار از دست رفته جهانی را جبران کند.