۳.۸ میلیون هکتار زمین کشاورزی در معرض خشکسالی

اقتصاد۲۴ - کاهش بارش، نگرانی در مورد تأمین آب شرب، آب کشاورزی، ذخایر آبی و مدیریت تأمین آب را تشدید می‌کند. در این میان با توجه به اینکه بیش از ۶ میلیون هکتار اراضی کشاورزی دیم است، بر اثر کاهش بارش و خشکسالی، کاهش تولید در بخش دیم و بویژه تولید گندم پیش‌بینی شده است.

خسارت خشکسالی بر تولید

سیدمحمدموسوی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با «ایران» گزارشی از ارزیابی این وزارتخانه از خسارت احتمالی خشکسالی امسال بر بخش تولید را ارائه کرد. به گفته موسوی در سال زراعی ۹۹-۱۴۰۰ و تا ۱۵ فروردین امسال، بارش‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۰ درصد و نسبت به بلند مدت ۴۰ درصد کاهش دارد.

موسوی افزود:کاهش میزان بارش، توزیع زمانی و مکانی نامناسب بارندگی، افزایش میانگین نسبی دما و افزایش تبخیر تبعات نسبتاً گسترده خشکسالی به بیش از ۳.۸ میلیون هکتار اراضی کشاورزی در ۲۴ استان است و پیش‌بینی ۴ میلیون تن افت محصولات باغی و زراعی در این سطح از اراضی شده است.

موسوی گفت: بررسی و برآورد اولیه از استان‌ها معرف این واقعیت است که حدود ۴۷۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی متأثر از کم بارشی، سطح غیرقابل برداشت و حدود ۳.۲ میلیون هکتار سطح مواجه با افت تولید خواهد داشت. به‌گفته مدیرکل دفتر مدیریت بحران و کاهش مخاطرات وزارت جهاد کشاورزی از کل حدود ۸.۷۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی ارزیابی اولیه شده تا آخر بهمن سال گذشته در ۲۴ استان، ۲۹ درصد آن بیمه بوده است.

یکی دیگر از آثار کاهش بارش‌ها پیش‌بینی کاهش تولید علوفه در مراتع است که موسوی به آن اشاره می‌کند.
موسوی گفت: بر اساس پیش‌بینی‌ها گندم، جو، سبزی، صیفی، نباتات علوفه‌ای و دانه‌های روغنی بیشترین افت تولید به‌خاطر خشکسالی را دارد. همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، گلستان، هرمزگان، کرمان و خوزستان استان‌هایی هستند که بیشترین خسارت تولید به‌خاطر کم بارانی را خواهند داشت.

کشت دیم در معرض خطر

حمیدرضا جانباز، مشاور معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در گفتگو با «ایران» از وضعیت نامناسب کشت دیم در استان‌های غربی بویژه در کرمانشاه و ایلام به‌خاطر کاهش بارش خبر داد. جانباز افزود: در برخی استان‌ها ممکن است بارش‌های آخر فروردین یا دهه اول اردیبهشت کم بارشی ماه‌های گذشته را جبران کند، اما در مناطق گرمسیری این بارش‌ها اثری بر کشت ندارد و کشت دیم در این مناطق از بین رفته است.

مشکل اصلی کم بارشی در کشت دیم نمایان می‌شود و در کشت آبی مشکلی به‌خاطر کاهش بارش باران، اثر زیادی ندارد. در کشور ۸ میلیون هکتار اراضی کشاورزی آبی داریم که به گفته مشاور معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در ۸ سال گدشته ۲.۵ میلیون هکتار از این اراضی تحت آبیاری تحت فشار، بارانی و قطره‌ای قرار گرفته و ۱.۵ میلیون هکتار هم تجهیز و نوسازی شده و شبکه‌های فرعی در این اراضی احداث شده است. به این ترتیب در چند سال اخیر تجهیز اراضی آبی، خسارات خشکسالی در اراضی دیم را تا حدودی جبران مافات کرده است.

جانباز افزود: برای کاهش خسارت خشکسالی در اراضی دیم اقدامات دیگری مانند استفاده از کشت مناسب هر منطقه، تعیین زمان کشت مناسب و تحویل بذر اصلاح شده به کشاورزان انجام شده و این اقدامات از خطرات خشکسالی تا حدودی کم کرده است، اما به هر حال در کشت دیم مهم‌ترین عنصر بارش باران است و قطعاً کاهش محصول به‌خاطر خشکسالی در اراضی دیم اتفاق می‌افتد.

بیشتر بخوانید: سال آبی سختی خواهیم داشت

او افزود: ۲۰۰ هزار هکتار اراضی گرمسیری در غرب کشور مجهز به سیستم آبیاری نوین شده که به این ترتیب خطری این اراضی را تهدید نمی‌کند. اما در بیشتر اراضی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، خراسان‌های رضوی و شمالی، چهارمحال و بختیاری و شمال خوزستان کشت دیم داریم که هیچ منبع آبی بجز آب بارندگی در اختیار ندارند.

جانباز گفت: در این مناطق ۸ تا ۹ میلیون تن گندم دیم تولید می‌شود که خشکسالی این عدد را به نصف کاهش می‌دهد. اما تولید گندم در اراضی آبی در حال رشد است.

به‌گفته جانباز در بهترین شرایط بارشی، ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب از بارندگی حاصل می‌شود که ۶۰ تا ۷۰ میلیون متر مکعب به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد به این ترتیب در کشت آبی خوشبختانه مشکلی در تولید نداریم، اما کشت دیم از خشکسالی‌های متعدد متأثر شده است.

بر اساس آماری که مشاور معاونت آب و خاک ارائه کرد از مهر سال گذشته تا ۲۰ فروردین امسال ۱۱۱ میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به میانگین بلند مدت ۴۱ درصد کاهش بارش ثبت شده است. این میزان در استان‌ها متفاوت است به‌طوری که در کرمان بارش‌ها در این بازه زمانی نسبت به بلند مدت کاهش ۷۰ درصدی، سیستان و بلوچستان کاهش ۹۳ درصدی، کرمانشاه کاهش ۴۳ درصدی، آذربایجان شرقی کاهش ۱۷ درصدی، آذربایجان غربی کاهش ۱۶ درصدی و اردبیل کاهش ۱۰ درصدی بارندگی دارند.

جانباز گفت: در استان‌های خنک مانند اردبیل و آذربایجان‌های شرقی و غربی امیدواریم بارش‌های بهاری کمبود بارش‌ها را جبران کند، اما در مناطق دیگر بارش‌های آینده دیگر تأثیری بر کشت ندارد.

ادامه کم بارشی تا شهریور

رئیس سازمان هواشناسی هم با ارائه آمار بارندگی گفت: بارش‌ها در کشور نسبت به میانگین بلند مدت ۴۰ درصد کاهش داشته است. برای مثال در استان‌های کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، فارس، لرستان و ایلام تا ۲۰ فروردین ۱۰۰ میلیمتر کاهش بارش ثبت شده است. در استان‌های جنوبی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب فارس کاهش بارش به میزان استان‌های دیگر نیست، اما تأمین آب ناشی از بارش در این استان‌ها به کمتر از ۹۰ درصد رسیده است که وضعیت نامناسب را در این استان‌ها نشان می‌دهد.

تاجبخش گفت: در مجموع در هیچ استانی بارش در حد نرمال یا بالاتر از نرمال نداریم و هر چند در اردیبهشت بارندگی‌های خوبی خواهیم داشت، اما این بارندگی به‌هیچ وجه کمبود بارش را جبران نمی‌کند و تا پایان سال آبی در شهریور وضعیت مناسبی برای تأمین آب ناشی از بارش نخواهیم داشت، چون انباشتگی آب بارش بشدت کاهش یافته است.

تاجبخش گفت: امسال سال خشکی را داریم و از سال ۷۰ تا کنون امسال جزو ۵ سال دارای کمترین بارش‌ها است.

به‌گفته تاجبخش، چون در سال‌های ۹۸ و ۹۹ بارش‌های خوبی در کشور بوده ذخایر سد‌ها مناسب است، اما مدیریت منابع آب برای مصارف شرب، کشاورزی و مصارف دیگر بسیار اهمیت دارد.

تاجبخش گفت: در مناطق زاگرس جنوبی و کارون به‌خاطر وجود سد‌ها ذخایر آب خوبی داریم که باید مدیریت شود. تأمین آب از کشور‌های همسایه بخصوص در جنوب شرق کشور، چشم‌انداز خوبی ندارد و شرایط مساعدی در تأمین آب نداریم. امسال همچنین ذخیره آب ناشی از پوشش برف به‌خاطر کاهش شدید بارش برف ذخیره مناسبی نیست.

رئیس سازمان هواشناسی گفت: در بهمن ماه وضعیت آبی کشور را به شورای عالی آب گزارش کرده‌ایم تا آن‌ها برنامه مناسبی برای مدیریت مصارف منابع آب اجرا کنند.