زوال مزیت‌های اقتصادی چین

اقتصاد ۲۴ - شمار زاد و ولد در چین در سال ۲۰۲۰ به نازل‌ترین سطح خود طی ۴۰ سال اخیر رسید. موضوعی که نگران‌کننده اعلام شده است. کاهش نرخ رشد اقتصادی چین یکی از پیامد‌های کاهش زاد و ولد در این کشور اعلام شده است. این کشور در حال حاضر یک میلیارد و ۴۱۱ میلیون نفر جمعیت دارد که نشان دهنده نرخ رشد ۳۸/۵ درصدی جمعیت در ۱۰ سال اخیر (یا به طور متوسط ۵۳/۰ درصد در سال) است.

کارشناسان تاثیرات کاهش نرخ رشد جمعیت در چین را برای اقتصاد آن کشور بسیار منفی ارزیابی کرده‌اند. گفته می‌شود که ادامه این روند باعث افزایش هزینه‌های اجتماعی و کاهش نیروی کار در چین خواهد شد. همین موضوع رویای تبدیل شدن به اقتصاد برتر جهان را به مخاطره خواهد انداخت.

این روند خطر بروز بحران جمعیتی را در این کشور افزایش داده است. ارقام تازه به سالخوردگی جمعیت و کندی زاد و ولد اشاره دارد. این موضوع می‌تواند باعث شود جمعیت شهروندانی که در سن کار هستند کاهش یابد. چین، دومین اقتصاد بزرگ دنیا، اکنون زیر فشار است تا بار دیگر سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری را در دستور کار قرار دهد.

یک دهه پیش از این در جریان سرشماری سال ۲۰۱۰ میلادی، جمعیت چین یک میلیارد و ۳۴۰ میلیون نفر اعلام شده بود، اما عدد ۳۸/۵ درصد، کمترین نرخ رشد جمعیت در چین از زمان اجرای سیاست تک فرزندی در این کشور یعنی از اواخر دهه ۷۰ میلادی محسوب می‌شود؛ چیزی که احتمالا باعث خواهد شد پکن برنامه‌هایش را برای ترغیب زوج‌ها به فرزندآوری تقویت کند.

چین در سال ۲۰۱۶ میلادی سیاست تک‌فرزندی را که برای مدت ۳۷ سال با هدف جلوگیری از انفجار جمعیت در این کشور حاکم بود، به کناری نهاد و به خانواده‌ها اجازه داده شد تا حداکثر دو فرزند داشته باشند. با این وجود از سال ۲۰۱۷ میلادی نرخ زاد و ولد در این کشور به‌طور پیوسته رو به کاهش است و در سال ۲۰۱۹ میلادی به پایین‌ترین سطح از زمان تاسیس چین کمونیست در سال ۱۹۴۹ میلادی رسیده است.

کاهش شمار ازدواج‌ها، افزایش هزینه‌های زندگی از جمله هزینه مسکن و تحصیلات، همچنین اولویت دادن زنان به شغل خود تا فرزندآوری از جمله دلایل کاهش نرخ زاد و ولد در این کشور محسوب می‌شود. شیوع ویروس کرونا نیز در این میان بی‌تاثیر نبوده؛ در این گزارش آمده است که در سال ۲۰۲۰ میلادی، شمار متولدین در چین به ۱۲ میلیون نفر (در مقایسه با بیش از ۱۴ میلیون نفر یکسال پیش از آن) کاهش یافته است.

از طرفی بالا بودن هزینه نگهداری و تربیت کودکان در چین، یکی از عوامل موثر در کاهش نرخ تولد در این کشور به شمار می‌آید. از سوی دیگر شمار طلاق در چین رشدی صعودی داشته و تمایل به ازدواج در این کشور بنا بر دلایل مالی کاهش یافته است.

بیشتر بخوانید: برندگان صنعتی عصر کرونا

نرخ پایین جمعیت نگرانی بسیاری را در میان جمعیت‌شناسان چین به وجود آورده است؛ به ویژه آن که کاهش نرخ رشد جمعیت باعث شده تا به تدریج بر شمار بازنشستگان این کشور در مقایسه با نیروی کار جوان، فعال و شاغل افزوده شود. کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که در صورت تداوم این روند، نرخ رشد جمعیت در چین بین سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۵ نازل‌تر از نرخ مشابه در کشور آمریکا خواهد بود.

این نگرانی وجود دارد که با ادامه وضع موجود، چین بسیار زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد لقب خود را به عنوان «پرجمعیت‌ترین کشور جهان» از دست بدهد و آن را به همسایه‌اش هند واگذار کند. بر اساس گزارشی که سال گذشته توسط دولت هند منتشر شد، جمعیت این کشور به طور متوسط سالانه یک درصد رشد می‌کند.

تاکنون این‌گونه برآورد می‌شد که منحنی جمعیت چین تا سال ۲۰۳۰ میلادی به اوج خود برسد؛ سپس جمعیت کاهش یابد و در سال ۲۰۲۵۰ میلادی به یک میلیارد و ۳۲۰ میلیون نفر تنزل کند و در همین دوره هند از چین پیشی بگیرد. اما این گزارش، هشداری بود برای مقامات چین تا اعلام کنند نقطه اوج بسیار نزدیک‌تر از زمانی است که انتظار می‌رفت.

این رقم شامل ساکنان هنگ‌کنگ، ماکائو، تایوان و خارجیانی که در ۳۱ استان سرزمین اصلی و مناطق خودمختار زندگی می‌کنند نیست. بر اساس این آمار چینی‌های ۶۰ ساله و بالاتر به ۰۲/۲۶۴ میلیون نفر یا معادل ۷۰/۱۸ درصد از جمعیت رسیده‌اند که نسبت به سال ۲۰۱۰ میلادی ۵/۴۴ درصد افزایش داشته است.

آخرین سرشماری نفوس نشان می‌دهد که نسبت جنسیت در چین به سمت و سوی متعادل‌تری پیش رفته است. تعداد مردان در چین به ۳۴/۷۲۳ میلیون نفر رسیده است که ۲۴/۵۱ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهد، در حالی که جمعیت زنان به ۴۴/۶۸۸ میلیون نفر یعنی ۷۶/۴۸ درصد می‌رسد.

نسبت مردان به زنان هم ۰۷/۱۰۵ در برابر ۱۰۰ است که در مقایسه با سال ۲۰۱۰ اندکی افت دارد. نسبت جنسیت هنگام تولد نیز ۳/۱۱۱ درصد است که نسبت به آخرین سرشماری ۸/۶ درصد کاهش یافته است. این آمار همچنین نشان می‌دهد که ۸۴۵ هزار خارجی در چین زندگی می‌کنند در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰ میلادی ۵۹۳ هزار نفر بود.

در سرشماری ملی سال ۲۰۲۰ گفته شده است که رشد جمعیت گروه‌های قومی به استثنای قوم هان که قوم اصلی این کشور است به طور قابل توجهی افزایش یافته است. گروه قومی هان ۱/۹۱ درصد از کل جمعیت سرزمین اصلی چین را تشکیل می‌دهد. در مقایسه با ارقام سرشماری قبلی در سال ۲۰۱۰، نرخ رشد جمعیت قوم هان در حدود ۹/۴ درصد است در حالی که نرخ رشد جمعیت افراد دیگر گروه‌های قومی در حدود ۳/۱۰ درصد است. چین ۵۶ گروه قومی را در خود جای داده است.

خطر کاهش نیروی کار

به نوشته بلومبرگ، کاهش سریع‌تر جمعیت، به ویژه در سن نیروی کار، فوریت بیشتر در طرح‌های سیاسی از جمله ارتقای تولد، به تعویق انداختن بازنشستگی، بهبود تحرک نیروی کار از طریق اصلاحات را می‌طلبد. طبق سرشماری، سهم جمعیت شاغل – کسانی که در سنین ۱۵ و ۵۹ سال هستند – بیش از ۷۰ درصد در یک دهه قبل، به ۴/۶۳ درصد کاهش یافت. ساکنان ۶۰ سال به بالا ۷/۱۸ درصد از جمعیت در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهند، در حالی که این میزان در سال ۲۰۱۰ به ۳/۱۳ درصد رسیده بود.

حزب کمونیست حاکم از دهه ۱۹۷۰ که آغاز به کاهش نرخ باروری کشور به دلیل افزایش درآمد و سیاست‌های محدودکننده زایمان کرده بود، در حال برنامه‌ریزی برای افزایش جمعیت است. در آخرین سرشماری منتشر شده در سال ۲۰۱۱، چین در حال اعلام پیروزی بر رشد سریع جمعیت بود که مدت‌ها تهدیدی برای توانایی این کشور در تامین نیاز‌های خود در محصولاتی مانند برنج و ذرت تلقی می‌شد. اما روند کندی جمعیت نسبت به انتظارات مقامات سریع‌تر بوده است.

بیشتر بخوانید: ذخیره ارزی چین از ۳ تریلیون دلار گذشت

در سایر نقاط آسیای شرقی نیز جمعیت در حال کاهش است. در کره جنوبی و ژاپن نیز با وجود مشوق‌های دولتی برای فرزندآوری، نرخ زاد و ولد کاهش یافته است. سال گذشته در کره جنوبی برای اولین‌بار در تاریخ، تعداد مرگ و میر ثبت شده بیش از شمار متولدان بود. بیشی گرفتن شمار افراد مسن از جوانان برای اقتصاد کشور‌ها مشکل‌زاست.

کره جنوبی که کمترین میزان زاد و ولد را در جهان دارد، سال گذشته ۱۱ درصد زاد و ولد کمتری داشت و برای اولین بار شاهد کاهش جمعیت خود بود. در تایوان نیز همین طور بوده است؛ جایی که جمعیت چندین سال زودتر از آنچه مدل‌های رسمی پیش‌بینی کرده بود، کاهش یافته است.

جمعیت ژاپن از سال ۲۰۱۱ در حال کاهش است و حدود ۰۰۰/۸۷۰ کودک متولد سال گذشته کمترین تعداد از زمان ثبت آمار زاد و ولد در سال ۱۸۹۸ بود. در ایالات متحده که یکی از سریع‌ترین نرخ رشد جمعیت را در میان کشور‌های پیشرفته دارد، سرعت رشد زاد و ولد به کمترین میزان از دهه ۱۹۳۰ کاهش یافت، چراکه تولد و مهاجرت کاهش یافت.

رییس اداره ملی آمار چین اعلام کرد: میانگین سن کل جمعیت چین ۸/۳۸ سال و تعداد جمعیت بین ۱۶ تا ۵۹ سال نیز ۸۸۰ میلیون نفر است، بنابراین می‌توان گفت چین هنوز از نیروی کار فراوان برخوردار است.
این مقام چینی با اعلام اینکه آمار جدید جمعیت چین به یک میلیارد و ۴۱۱ میلیون و ۷۸۰ هزار نفر رسیده است، گفت: دولت متوجه تغییر جمعیت کشور است و در این‌باره پیگیری می‌کند و برای ریسک‌های ناشی از تغییر جمعیت کشور آماده می‌شود.

همچنین، پیش از اعلام نتایج سرشماری چین، آمریکا نیز نتایج سرشماری خود را اعلام کرد که طبق آن، میانگین سنی جمعیت آمریکا ۳۸ سال است.