با خواص میوه چیکو یا ساپودیلا آشنا شوید

اقتصاد ۲۴ - وقتی نامی از میوه‌های گرمسیری برده می‌شود، در لحظه ذهن ما به سمت میوه‌هایی مانند موز، انبه و خرما خواهد رفت، در حالی که در مناطق جنوبی کشورمان میوه‌های گرمسیری متنوعی تولید می‌شوند که نه‌تن‌ها تاکنون آن‌ها را ندیده‌ایم، اسم‌شان هم به گوش‌مان نخورده است.

در نواحی جنوبی استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان به دلیل شرایط آب و هوایی خاص میوه‌های گرمسیری ناشناخته‌ای تولید می‌شود. یکی از درختان میوه مهم و پرخاصیت این مناطق درخت چیکو یا ساپودیلا است. چیکو میوه‌ای شیرین و خوش‌طعم است که فواید بسیاری برای سلامتی بدن دارد. در این مطلب شما را با این میوه گرمسیری و خواص آن آشنا خواهیم کرد.

ساپودیلا یا ساپوتا (چیکو) یک میوه محبوب گرمسیری است که به خاطر عطر و طعم شیرین و خواص دارویی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این میوه با بافت نرم و گوشتی بسیار شیرین و دارای ترکیبی از طعم میوه‌های موز، انبه، خرمالو و ازگیل ژاپنی است. ایالت کارناتاکا در جنوب کشور هند پس از ایالت هایماهاراشترا، گجرات، تامیل نادو، آندرا پرادش و بنگال غربی بزرگ‌ترین تولید کننده ساپودیلا در دنیاست. علاوه‌بر هندوستان درخت ساپودیلا در بنگلادش، مالزی، کامبوج و اندونزی نیز کاشته می‌شود.

بیشتر بخوانید: فوایدی از کدو سبز که از نظر علمی تأیید شده‌اند

چیکو با نام علمی Manilkara zapota درختی از خانواده Sapotaceae با نام‌های دیگری همچون ساپوتا، ساپودیلا، سان‌مانیلا، لاموت، چیکلی، چیکو زاپوته و نازی‌بری شناخته می‌شود. این درخت بومی جنوب مکزیک، شمال شرقی گواتمالا و اکثر کشور‌های آمریکای مرکزی است. ساپودیلا درختی چند ساله، تک پایه و همیشه سبز است که با افزایش سن و رشد قامتی پهن و برافراشته به خود می‌گیرد. ارتفاع این درخت تا ۲۰ یا ۳۰ متر می‌رسد. با این‌که کُند رشد می‌کند؛ اما عمر بسیار طولانی دارد.

درخت چیکو

نهال‌های چیکو پس از کاشت در پنج سالگی شروع به باردهی می‌کنند و تا ۸۰ سالگی میوه مرغوب تولید می‌کنند. از مشخصات ظاهری درخت چیکو می‌توان به برگ‌های بیضی شکل و کشیده، سبز و چرمی درخت اشاره کرد که ظاهری زیبا به درخت می‌دهند. گل‌های زنگوله مانند ساپودیلا دوجنسی هستند که معمولا در اسفند ماه پدیدار می‌شوند. میوه‌های چیکو پس از ۴ تا ۸ ماه بعد از گلدهی قابل برداشت هستند. این میوه‌ها گرد و تخم‌مرغی شکل، دارای ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر قطر و حدود ۵ تا ۱۲ سانتی‌متر طول هستند.

وزن هر میوه بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ گرم است. میوه‌ها دارای پوستی بسیار نازک به رنگ قهوه‌ای روشن هستند. گوشت نرم میوه در حالت کاملا رسیده نیز قهوه‌ای رنگ است. میوه چیکو بسیار شیرین و خوش عطر است. درون میوه چند بذر سیاه رنگ، براق و دوکی شکل وجود دارد که راهی برای تکثیر این درخت گرمسیری است.

تاریخچه استفاده از درخت چیکو در دنیا

مایا‌ها و آزتک‌ها از قدیم شیره درخت ساپودیلا را که به "Chicle"معروف است، می‌جوشاندند و پس از خنک شدن و سفت شدن جوشانده آن را به ورقه‌هایی تبدیل می‌کردند و به عنوان آدامس می‌جویدند. در سال ۱۸۶۶ میلادی ژنرال سانتا آنا (رئیس جمهور سابق مکزیک) نمونه‌ای از شیره درخت چیکو را به یک تاجر نیویورکی به نام توماس آدامز (مخترع آدامس) داد. آدامز تصمیم گرفت مقداری شکر را با شیره چیکو مخلوط کند و به عنوان یک نوع جویدنی شیرین استفاده کند. این تصمیم آدامز به ساخت گسترده آدامس تبدیل شد.

از گذشته‌های دور در جزایر کارائیب، جنوب آمریکا و فلوریدا کشاورزان به منظور استخراج صمغ در تهیه خمیردندان و همچنین تولید میوه به کشت درخت چیکو می‌پرداختند. اسپانیایی‌ها این درخت را به فیلیپین بردند. پس از مدتی به دلیل محبوبیت میوه چیکو کشت ساپودیلا در تمام نقاط گرمسیر دنیا گسترده شد. اکنون درخت چیکو در هندوستان، سریلانکا، پاکستان و جنوب شرقی ایران در سطح وسیعی کشت می‌شود. امروز شهرستان‌های کنارک، سرباز، چابهار و قصرقند استان سیستان و بلوچستان و شهرستان‌های رودان، جاسک و میناب در استان هرمزگان از تولید‌کنندگان اصلی میوه چیکو در ایران هستند.

آیا می‌توان درخت ساپودیلا را از طریق بذر کاشت؟

بذر‌های درخت چیکو شبیه به دانه لوبیا، سیاه رنگ و بسیار محکم هستند. در مرکز هر میوه ۳ تا ۱۲ عدد بذر وجود دارد. بذر‌ها را باید از میوه کاملا رسیده انتخاب کنید؛ آن‌ها را بشویید و غلاف نرم اطراف پوسته را جدا کنید. بذر‌ها را پس از شست و شو با حوله خشک نمایید. البته شما می‌توانید بذر‌های چیکو را از فروشگاه‌های کشاورزی یا فروشگاه‌های اینترنتی گل و گیاه و بذر خریداری کنید. برای کاشت بذر‌ها به بستر کشت با ترکیب خاک ماسه، خاک برگ و پیت ماس نیاز دارید.

خاک بستر کشت همیشه باید مرطوب بماند. قبل از کاشت بذر می‌توانید در قسمت نازک دانه، شکاف کم‌عمق و نازکی ایجاد کنید. اما این روش تنها برای جوانه‌زنی سریع‌تر بذرهاست و اجباری در این کار نیست. بذر‌ها را در عمق ۳ تا ۵ سانتی‌متری از سطح خاک بکارید. بستر کشت را در محیط سایه _ آفتاب و گرم قرار دهید. جوانه‌زنی بذر‌ها ممکن است هفته‌ها طول بکشد. پس از جوانه زدن و رشد نهال ساپودیلا می‌توانید آن را با احتیاط به باغچه یا گلدان بزرگ‌تر انتقال بدهید.

درختانی که از طریق بذر تکثیر می‌شوند، معمولا قابلیت باردهی یا میوه‌دهی بالایی نخواهند داشت. میوه آن‌ها کوچک، دیررس و بی‌کیفیت است. این درختان را به پایه‌های دیگر ساپودیلا پیوند می‌زنند تا علاوه‌بر میوه‌دهی بیشتر مقاومت بالاتری نسبت به تغییرات آب و دما به دست آورند.

کاربرد‌های چیکو

از صمغ درخت ساپودیلا استفاده‌های فراوانی در صنایع غذایی و دارویی می‌شود. برگ‌های درخت ساپودیلا به صورت دمنوش برای درمان انواع التهاب، فشارخون و سرفه کاربرد دارد. از میوه‌های چیکو به عنوان بخشی از رژیم غذایی سالم و با فواید زیاد برای سلامتی به صورت تازه‌خوری استفاده می‌شود. به دلیل این‌که میوه چیکو قابلیت انبار کردن ندارد، از این میوه‌ها برای ساخت ژله، آب نبات، پودر شربت، مربا، کیک، آبمیوه طبیعی و... استفاده می‌شود. همچنین عصاره میوه چیکو برای محصولات آرایشی و بهداشتی بسیار کاربرد دارد.

ارزش غذایی و خواص چیکو

میوه چیکو با حدود ۵ درصد فیبر، یک درصد چربی، ۴ درصد پروتئین، سرشار از مواد مغذی و مفید، از ویتامین‌C، A، E و ویتامین‌های گروه B شامل، ریبوفلاوین، نیاسین، پانتوتنیک اسید، فولات، ویتامین B۶ تا مقدار قابل توجه‌ای از عناصر معدنی نظیر آهن، کلسیم، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم و روی را داراست.

طبع میوه چیکو

طبع میوه چیکو یا ساپودیلا، معتدل تا گرم و‌تر شناسایی شده است؛ در نتیجه افراد گرم مزاج از مصرف بیش از حد میوه بپرهیزند. برای رفع طبع گرم چیکو می‌توان میوه را به همراه خوراکی‌ها یا نوشیدنی‌های دارای طبع سرد میل کرد.

خواص میوه چیکو یا ساپودیلا

ساپودیلا میوه‌ای انرژی‌زا، پر کالری، دارای چربی کم و فاقد کلسترول است. خوردن این میوه به شما در حفظ سبک زندگی سالم کمک می‌کند. چیکو به دلیل داشتن فیبر بالا برای گوارش بسیار مفید است. این میوه سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و اجازه نمی‌دهد که به‌راحتی به سرماخوردگی مبتلا شوید. ویتامین A موجود در میوه چیکو برای تقویت بینایی موثر است. این میوه معجزه‌ای برای زیبایی پوست شما خواهد بود.

چیکو مفید برای دستگاه گوارش

میوه ساپودیلا سرشار از فیبر غذایی است. فیبر موجود در این میوه برای هضم غذا بسیار مفید است. این میوه سرشار از یک ترکیب پلی فنولیک به نام تانن است. تانن موجود در ساپودیلا عامل ضد‌التهابی است که به کاهش علائم و تحریکات التهاب در مناطق مختلف دستگاه گوارش همچون سوزش معده و ورم معده کمک می‌کند. میوه‌های نارس چیکو میزان تانن بیشتری نسبت به میوه‌های رسیده دارند. در صورت نداشتن حساسیت به تانن و ترکیبات دیگر میوه نارس می‌توانید برای رفع اسهال از آن استفاده کنید.

چیکو میوه‌ای انرژی‌زا

ساپودیلا یا چیکو میوه‌ای پر کالری است که بیشتر از قند‌های طبیعی فروکتوز و ساکارز تشکیل شده است. این قند‌ها راحت و سریع جذب بدن می‌شوند. از این رو می‌توانید در طول فعالیت‌های ورزشی از آب میوه چیکو یا ترکیب شیر و چیکو استفاده کنید تا انرژی بدن‌تان حفظ شود.

چیکو یا ساپودیلا تقویت کننده سیستم ایمنی بدن

مقدار قابل توجهی از ویتامین C موجود در میوه ساپودیلا (چیکو) همراه با سایر آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن به بهبود سیستم ایمنی بدن و تقویت آن در مقابله با بیماری‌های مختلف کمک می‌کند.

تقویت بینایی با میوه چیکو

میوه ساپودیلا سرشار از ویتامین A است. ویتامین A همچون سدی محافظ در برابر آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) عمل می‌کند. جالب است بدانید که ویتامین A برای درمان خشکی چشم حرف اول را می‌زند. مقادیر کم ویتامین A در بدن باعث خشک شدن قرنیه چشم و کدر شدن بینایی خواهد شد.

ساپودیلا اثرات پیری بر روی پوست را کاهش می‌دهد

میوه ساپودیلا درخشان‌کننده طبیعی پوست است. ویتامین E در این میوه پوست شما را مرطوب می‌کند. همچنین این میوه غنی از آنتی‌اکسیدان‌هاست؛ بنابراین با نابودی رادیکال‌های آزاد در بدن به عنوان عامل ضد پیری عمل می‌کند. همچنین در کاهش چین و چروک موثر است. جالب است بدانید که میوه چیکو در رفع جوش‌های چرکی و دردناک نیز موثر است. با قرار دادن تکه‌ای از میوه چیکو تازه بر روی جوش موجب رفع التهاب و بهبودی جوش خواهد شد.

بیشتر بخوانید: هسته این ۷ میوه را حتما بخورید

چیکو میوه‌ای تب‌بر

گاهی اوقات بر اثر بیماری‌های مختلف مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا افزایش دما در بدن ما اتفاق می‌افتد که علائمی آزار دهنده به همراه دارد. در طب سنتی هندوستان پوست میوه چیکو را می‌جوشانند و به بیمار می‌دهند. متخصصان نیز بر این عقیده‌اند که جوشانده چیکو برای تسکین سریع تب بسیار مفید است.

میوه چیکو مفید برای استحکام استخوان‌ها

۹۹ درصد از تمام کلسیم بدن را استخوان‌ها و دندان‌ها تشکیل می‌دهند. زمانی که وزن تمام استخوان‌های بدن را در نظر بگیرید، متوجه میزان کلسیمی که در بدن داریم خواهید شد. به همین دلیل است که تغییر در میزان دریافت کلسیم در ساختار استخوان نتایج فاجعه‌باری خواهد داشت. میوه ساپودیلا علاوه‌بر کلسیم فراوان دارای مواد مغذی مورد نیاز برای سلامت استخوان‌هاست.

چیکو میوه‌ای ضد سرطان

امروز میوه ساپودیلا به لیست میوه‌های ضد‌سرطان اضافه شده است. طبق آزمایشات صورت گرفته در هندوستان بر روی سلول‌های سرطانی بین موش و انسان مشخص شد که برخی از ترکیبات شیمیایی موجود در میوه چیکو می‌تواند از پیشرفت و رشد سلول‌های سرطانی و انواع تومور‌های بدخیم جلوگیری کند.

ساپودیلا ضد التهاب قوی

تحقیقات نشان داده است که میوه چیکو به دلیل داشتن مقادیر بالای آنتی‌اکسیدان، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی خواص ضد التهاب قوی دارد و موجب کاهش سطح پروتئین‌های التهابی و افزایش سطح پروتئین‌های ضد‌التهابی می‌شود.

از فواید دیگر درخت ساپودیلا

• از شیره درخت چیکو برای از بین بردن اثر نیش حشرات استفاده می‌شود.
• میوه چیکو ادرار آور است.
• ملین و ضد یبوست است.
• میوه و دمنوش برگ‌های درخت چیکو برای سرماخوردگی و سرفه بسیار مفید است.
• برخی از متخصصان بر این عقیده هستند که میوه چیکو برای کاهش فشار خون نیز موثر است.
• به دلیل داشتن فیبر و قند بالا خوردن یک میوه چیکو قبل از وعده‌های اصلی غذایی موجب کم اشتهایی و سپس لاغری خواهد شد.

عوارض مصرف بیش از حد میوه چیکو

• ترکیبی که به لاتکس و تانن معروف است، می‌تواند در برخی از افراد واکنش آلرژیک ایجاد کند. این حساسیت می‌تواند به صورت علائمی همچون قرمز شدن و تورم پوست اطراف گردن پس از مصرف میوه مشاهده شود.
• این میوه سرشار از قند و کالری است که می‌تواند میزان قند خون را افزایش دهد. بیماران دیابتی باید از مصرف آن اجتناب کنند یا آن را به صورت کنترل شده مصرف نمایند.
• گزارش شده است که به دلیل داشتن مقادیر فیبر بالا و ترکیبات تانن مصرف چیکو در برخی از موارد موجب دل درد و اسهال شده است. علاوه بر این خوردن تصادفی بذر بین میوه موجب استفراغ می‌شود.
• مصرف میوه نارس چیکو می‌تواند موجب التهاب یا خارش گلو و مجاری تنفسی شود.

قیمت میوه و نهال چیکو در ایران

میوه چیکو جزء میوه‌های گران‌قیمت در ایران محسوب می‌شود. این میوه هم قیمت با میوه انبه، آناناس، آووکادو یا گواوا است. شاید تنها بتوانید میوه‌های چیکو را از بازار‌های مخصوص تره بار مانند ابتدای ورودی بازار تجریش خریداری کنید. با این حال مردم جنوب ایران درختان ساپودیلا را در حیاط منازل خود پرورش می‌دهند. اگر در تابستان به مناطق جنوبی کشور، چون جنوب استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان سفر کردید، می‌توانید این میوه خوش‌طعم را از باغداران جنوبی تهیه کنید.

افرادی که در مناطق گرمسیر کشور، چون استان خوزستان، بوشهر، فارس، کرمان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، سمنان، یزد، اصفهان، خراسان جنوبی و استان‌های شمال کشور قصد پرورش درخت ساپودیلا را دارند، می‌توانند نهال‌های پیوندی و مرغوب این درخت را با قیمت ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان از صفحات مجازی فروش نهال‌های درختان گرمسیری تهیه کنند.