ناگزیر به واردات ۵/۵ میلیون تن گندم خواهیم شد

اقتصاد ۲۴- خشکسالی امسال و افزایش قیمت‌ها، موجب کاهش سطح زیرکشت، افت تولید و نزول میزان خرید تضمینی گندم در مراجع دولتی شده است. سهم بالای گندم دیم از کل گندم تولیدی ایران، موجب شده تا با وقوع خشکسالی، تامین گندم به‌عنوان محصولی استراتژیک دچار چالش شود.

به‌گفته برخی از دست اندرکاران تولید و همچنین کارشناسان، امسال در خوش‌بینانه‌ترین حالت ایران نیازمند واردات 5میلیون تن گندم برای تامین نیاز بخش آرد و نان، صنف ، صنعت و ذخایر استراتژیک خواهد بود.

با عطاءالله هاشمی، رئیس بنیاد ملی گندمکاران در مورد میزان تولید، خرید تضمینی و نیاز کشور به واردات گندم در سال زراعی جاری گفت‌وگو کرده‌ایم.

آخرین آمار خرید تضمینی و چشم‌انداز تولید گندم در سال‌جاری چگونه بوده است؟

تا 15مرداد ‌ماه، 4میلیون و 500هزار تن گندم به ارزش 22هزار و300میلیارد تومان خریداری شده و بیش از 97درصد مطالبات گندمکاران پرداخت شده است. در نتیجه نسبت به مدت مشابه پارسال 37درصد افت تولید داشتیم که ناشی از خشکسالی و آسیب دیدن مزارع دیم است. دولت یا کارخانه‌ها تا آخر فصل خرید به‌صورت تضمینی و توافقی 5میلیون تن گندم از کشاورزان خواهند خرید.

با توجه به اینکه برداشت گندم هنوز به‌طورکامل انجام نشده و ۸درصد از برداشت در اراضی استان‌های سردسیری باقی‌مانده است، میزان نهایی خرید تضمینی گندم به ۵میلیون تن می‌رسد.

چشم‌انداز تولید گندم تا پایان امسال و سهم گندم دیم و آبی از این تولید چقدر خواهد بود؟

تولید گندم امسال به نسبت آمار میزان خرید تضمینی، بهتر اما نسبت به میزان تولید سال گذشته افت داشته که دلیل آن خشکسالی و آسیب دیدن مزارع دیم است. اکنون بین تولید و خرید تضمینی گندم خلئی وجود دارد و مقداری از گندم تولیدی کشاورزان به‌دلیل بالا بودن قیمت نهاده‌های دامی، صرف خوراک دام می‌شود.

متأسفانه طی 3 سال گذشته، به ‌دلیل بالا بودن قیمت نهاده‌های دامی، میزان پرت خرید تضمینی گندم و تبدیل آن به خوراک دام و طیور افزایش یافته است؛ گرچه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما به‌نظر می‌رسد هر ساله حداقل یک میلیون تن گندم خوراکی در زمینه نهاده‌های دام و طیور مصرف می‌شود.

همچنین قاچاق نیز موجب کاهش فروش گندم کشاورزان به دولت و افت آمار خرید تضمینی این محصول شده است. با وجود این میزان قاچاق گندم چندان بالا نیست و برای صرفه اقتصادی قاچاق گندم باید این کار در تناژ بالا انجام شود. اگرچه قاچاق گندم زیاد نیست اما وقتی واسطه‌ها و دلال‌ها یا کارخانه‌ها و صنایع غذایی، گندم تولیدی کشاورزان را خارج از شبکه دولتی خریداری و به محصول تبدیل می‌کنند نیز بخشی از گندم تولیدی از کشور خارج می‌شود، اما در مجموع می‌توان گفت که هر سال 200تا 250هزار تن گندم به شیوه‌های مختلف از ایران قاچاق می‌شود.

به‌طور مشخص امسال چه میزان گندم در کشور تولید خواهد شد؟

اوایل پاییز سال گذشته پیش‌بینی کرده بودیم که امسال 13میلیون تن گندم در کشور تولید می‌شود، اما با توجه به خسارت مزارع دیم به‌خصوص در استان‌های جنوبی، فاصله تولید و خرید تضمینی گندم معنادار شده است. با این روند به‌نظر می‌رسد پیش‌بینی 13میلیون تنی تولید گندم در سال زراعی جاری، محقق نخواهد شد و در بهترین حالت، میزان تولید گندم درسال زراعی امسال به 10میلیون تن خواهد رسید.

علاوه بر خشکسالی، چه عواملی در افت تولید و خرید تضمینی گندم مؤثر بوده است؟

واقعیت این است که همیشه حاشیه بازار هرکالایی به بازار آن کالا می‌چسبد و گندم نیز از این قاعده مستثنی نیست. وقتی قیمت اعلام شده خرید تضمینی گندم مورد رضایت گندمکاران نباشد، یا حتی دیر تعیین و ابلاغ شود، آنها گندم را با قیمت بالاتر به دلال‌ها و واسطه‌ها یا صنایع می‌فروشند.

کشاورزان تا 650هزار تن گندم را برای مصرف خود نگه می‌دارند و بخشی از گندم تولیدی نیز در خارج از شبکه خرید تضمینی دولت با قیمت بالاتر فروخته شده، یا با تبدیل به محصولات صنایع غذایی از کشور خارج می‌شود. علاوه بر آن بخش محدودی از گندم تولیدی کشور نیز در قالب آرد یا گندم به برخی کشورهای همسایه قاچاق می‌شود.

اما خود مصرفی گندم کشاورزان هرساله وجود داشته، به‌نظر شما امسال این آمار افزایش یافته است؟

میزان خود مصرفی کشاورزان هر ساله بین 500تا 700هزار تن است که بخشی از آن برای تامین بذر و بخش دیگر برای تامین نان کشاورزان استفاده می‌شود، اما امسال علاوه بر خود مصرفی گندم، امید کشاورزان به افزایش بیشتر قیمت گندم وکمبود آن، موجب شده تا رقم گندم خود مصرفی کشاورزان نسبت به سال گذشته بیش از 10درصد افزایش یابد؛ به‌نحوی که امسال 700تا 800هزار تن گندم برای بذر و تامین نان کشاورزان در برخی مناطق روستایی مصرف می‌شود و 200هزار تن گندم نیز برای فروش با قیمت بالاتر توسط کشاورزان ذخیره‌سازی‌ می‌شود که این آمارها میزان خودمصرفی گندم کشاورزان در سال زراعی جاری را به یک میلیون تن افزایش می‌دهد که این آمار قطعا نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته است.

با توجه به نیاز کشور، امسال چه میزان گندم باید وارد شود؟

نیاز سالانه تولید نان و بخش صنف و صنعت به گندم، 10تا 10.5میلیون تن است که با این روند برای تامین نیاز بخش آرد و نان و صنایع کشور باید امسال حداقل3 میلیون تن گندم وارد کشور شود. اما این میزان نیاز، به غیر از گندمی است که هر ساله برای تامین ذخایر استراتژیک کشور وارد می‌شود؛ زیرا دولت نیز سالانه به‌طور متوسط 2.5میلیون تن گندم برای تامین این ذخایر وارد می‌کند که با احتساب نیاز مصرف و تامین ذخایر استراتژیک امسال باید نزدیک به 5.5میلیون تن گندم وارد کشور شود.

به‌طور مشخص، سطح زیرکشت گندم در سال زراعی جاری چه میزان کاهش داشته است؟

مساحت زیرکشت سالانه گندم در ایران 6میلیون هکتار است که از این میزان 4میلیون هکتار به کشت گندم دیم و 2میلیون هکتار به کشت گندم آبی اختصاص دارد، اما متأسفانه امسال به‌دلیل خشکسالی یا خسارت ناشی از پراکندگی بارش‌ها در مناطق مختلف کشور، سطح زیرکشت 4میلیون هکتاری گندم دیم با افت 2.5میلیون هکتاری به یک میلیون و 500هزار هکتار کاهش یافته است.

بیشتربخوانید:خودکفایی گندم به وابستگی رسید

علاوه بر آن، کاهش بارندگی و کم‌آبی به کشت گندم آبی در اغلب مناطق کشور به‌خصوص استان‌های جنوبی و غربی خسارت زده است.

تأثیر اعلام دیرهنگام نرخ خرید تضمینی گندم بر عرضه محصول کشاورزان در شبکه دولتی چگونه بوده است؟

اعلام دیرهنگام قیمت خرید تضمینی گندم در کاهش سطح زیرکشت گندم در سال زراعی گذشته مؤثر بوده است؛ به‌نحوی که طولانی‌شدن فرایند تعیین و اعلام نرخ خرید تضمینی گندم 10درصد سطح زیرکشت گندم آبی در برخی مناطق کشور را کاهش داده و کشاورزان برای تامین نقدینگی موردنیاز گذران زندگی، بخشی از سطح زیرکشت گندم را به تولید سایر محصولات مانند سبزی و صیفی و... اختصاص دادند تا با تولید و فروش این اقلام، درآمد کاهش یافته خود به‌دلیل نرخ پایین تضمینی گندم را جبران کنند.

به‌طور کلی می‌توان گفت؛ 3 عامل خشکسالی، کندی روند تعیین و اعلام نرخ خرید تضمینی و کاهش سطح زیرکشت گندم آبی در استان‌های جنوبی مانند فارس، خوزستان و... از جمله عوامل مؤثر در افت 3تا 4میلیون تنی تولید گندم در ایران بوده؛ درحالی‌که در مناطقی که کشت آبی گندم داریم، کشاورزان می‌توانند نسبت به تنظیم میزان کشت متناسب با قیمت خرید تضمینی اعلام شده اقدام کنند که تأخیر در تعیین و ابلاغ این نرخ موجب تخصیص بخشی از زمین‌های سطح زیرکشت گندم به سایر محصولات شد.

علاوه بر آن در مناطقی که گندم دیم کشت می‌شد نیز خشکسالی کار خود را کرده و افت سطح زیرکشت و تولید گندم در این مناطق ارتباط چندانی با نرخ خرید تضمینی گندم ندارد.

سهم شیوع آفات، به‌دلیل گسترش خشکسالی بر افت تولید گندم چگونه بوده است؟

خوشبختانه با اقدامات انجام شده در وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفظ نباتات و انتقال دانش فنی به کشاورزان، در زمینه مبارزه با آفات نباتی به خوبی عمل شد و این آفات، خسارات چندانی به کاهش تولید گندم در کشور وارد نکرده است.

اگرچه مشکلاتی در زمینه تامین و افزایش قیمت انواع سموم دفع آفات نباتی و توسعه فروش سموم بی‌کیفیت و تقلبی وجود داشته است، اما میزان شیوع آفات به حدی نبوده که تأثیر مشهودی در کاهش سطح زیرکشت و تولید گندم در ایران داشته باشد.