نسل جوان خسته و عاصی لبنان بدون خاطره از جنگ‌های داخلی

اقتصاد ۲۴-خیابان‌های جنوب بیروت ظهر پنجشنبه برای ساعاتی صحنه درگیری مسلحانه گروه‌های سیاسی رقیب بود. تصاویری که از تیراندازی با سلاح خودکار و شلیک گلوله‌های آر‌پی‌جی وسط یک روز روشن از پایتخت لبنان در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد، پیش از هر چیز یادآور ۱۵ سال جنگ داخلی بی‌رحمانه در این کشور بود. این سابقه ترسناک، نگرانی از افتادن دوباره لبنان در یک چرخه طولانی خشونت را دوچندان کرد.

پرونده مفتوح انفجار بندر بیروت

ماجرا از آنجا شروع شد که هزاران نفر در خیابان‌های جنوب بیروت و به دعوت حزب‌الله و جنبش امل، دو جریان عمده شیعیان لبنانی برای واکنش به درخواست عزل طارق بیطار قاضی پرونده انفجار بندر بیروت جمع شده بودند. پس از آنکه دادگاه اعلام کرد شکایت دو وزیر سابق متهم در این پرونده برای عزل آقای بیطار را رد کرده است، اعتراض هواداران جنبش امل و حزب‌الله آغاز شد. بلافاصله پس از شروع شعار‌ها و حرکت معترضان، افراد مسلح ناشناس به سوی معترضان تیراندازی کردند.

بسیاری از احزاب سیاسی لبنان به سنت دهه‌های پیش مسلح هستند. با شروع شلیک به‌سوی تظاهرات، سلاح‌های سبک و نیمه‌سنگین در میان معترضان که از قرار معلوم شمار قابل توجهی از آن‌ها از میلیشای جنبش امل بودند، پخش و تیراندازی متقابل شروع شد. در جریان این تبادل آتش، ۷ نفر جان خود را از دست دادند.

مظنونان همیشگی

همزمان با وقوع این درگیری غیرمنتظره، خبرگزاری‌های بین‌المللی و رسانه‌های داخلی مشاهدات مستند خود را به سراسر جهان مخابره کردند. با این حال تا ساعاتی پس از مداخله ارتش و بازگشت آرامش به بیروت، هنوز امکان ارائه تصویری روشن از آنچه روز پنجشنبه در پایتخت لبنان گذشت، وجود نداشت. خبرگزاری فرانسه یک روز بعد در گزارشی از بیروت نوشت «شرایط دقیق رویارویی مسلحانه در بیروت همچنان روشن نیست.»

با این حال رسانه‌های عرب زبان، بسته به گرایش سیاسی هر کدام انگشت اتهام را به سوی گروه‌های رقیب گرفتند. المیادین، نزدیک به حزب‌الله لبنان، از همان دقایق نخست شروع ناآرامی از قول کارشناسان و کادر رهبری جریان‌های سیاسی لبنانی و سوری حزب نیرو‌های لبنانی و فالانژ‌های سابق را به‌عنوان متهم اصلی شلیک به تظاهرکنندگان معرفی کرد.
در سوی دیگر، خبرگزاری ملی لبنان و شبکه‌های تلویزیونی نزدیک به جبهه غرب‌گرای المستقبل (جریان حریری و همپیمانان)، با زیر سوال بردن حزب‌الله و جنبش امل، این دو جریان شیعه را مسئول آغاز خشونت‌های غیرمنتظره معرفی کردند.
تفرقه قومی و مذهبی و به بیانی دیگر سکتاریسم در لبنان سابقه‌ای طولانی دارد. یارکشی‌های غیر منتظره سیاسی در این کشور، شناخت اتحاد‌ها و دشمنی‌ها میان دوستان و رقبای سابق را به شدت دشوار می‌کند.

جنبش امل

باسابقه‌ترین حزب سیاسی فعال شیعیان لبنان به رهبری نبیه بری که از سال ۱۹۹۲ رئیس پارلمان است. جنبش امل اگرچه حق مسلح بودن را ندارد، اما یک شاخه شبه نظامی با صد‌ها عضو دارد. میلیشای این گروه حضور قابل مشاهده و بسیار پررنگی در درگیری‌های پنجشبه ۱۵ اکتبر محله شیعه نشین الشیاح در جنوب بیروت داشتند. تصاویر مردان مسلح بدون یونیفرم این گروه که محله مسیحی نشین عین الرمانه را با مسلسل و آرپیجی هدف قرار می‌دادند، جای شک و شبهه‌ای در نقش‌آفرینی جنبش امل در خشونت‌های پنجشنبه باقی نمی‌گذارد.

دو وزیری که از سوی بازپرس طارق بیطار به‌عنوان متهم در پرونده انفجار بندر بیروت احضار شده بودند، عضو جنبش امل هستند. دست‌کم سه نفر از قربانیان تیراندازی به‌سوی تظاهرکنندگان هم از اعضای همین جریان بودند.

حزب‌الله

سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان چند روز پیش علیه طارق بیطار و نحوه رسیدگی به پرونده انفجار بندر بیروت سخنرانی کرده و او را به سیاسی کردن تحقیقات متهم کرد.

حزب‌الله طبق پیمان طائف، تنها گروه سیاسی لبنان است که به نام مقاومت در برابر اشغال دشمن اسرائیلی، همچنان حق دارد تسلیحات خود را حفظ کند. این حزب سیاسی نظامی که ۱۳ نماینده در پارلمان لبنان دارد، در برابر نهاد ورشکسته دولت، عملا یک حکومت مستقل تشکیل داده و به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد ایران در جهان عرب، نقش خود را در بحران‌های خاورمیانه، خارج از مرز‌های لبنان تثبیت کرده است. حزب‌الله پس از جنگ تابستان ۲۰۰۶ با اسرائیل (حرب تموز) عملا به نخستین ارتش عربی که در برابر اسرائیل شکست نخورده است تبدیل شد.

تصاویر محدودی از حضور شبه‌نظامیان حزب‌الله در درگیری‌های پنجشنبه منتشر شده است. آن چه روشن است این که این گروه نقش بسیار کمرنگ‌تری از میلیشای جنبش امل در این روز داشته است. با این حال دست‌کم دو نفر از جان‌باختگان، عضو حزب‌الله بودند.
حزب‌الله لبنان رسما شبه‌نظامیان نیرو‌های لبنانی را به تیراندازی به سوی معترضان متهم کرده است.

نیرو‌های لبنانی (القوات اللبنانیه)

حزب نیرو‌های لبنانی که در ائتلاف با فالانژ‌ها (کتائب) مهم‌ترین جریان‌های مسیحی جنگ داخلی لبنان بودند، از دهه ۱۹۹۰ به سازمانی سیاسی تبدیل شد. با این حال نیرو‌های لبنانی هم مانند دیگر فرماسیون‌های سیاسی، بازوی مسلح و البته مخفیانه خود را حفظ کرده است.
سمیر جعجع، رهبر این حزب، تنها بازیگردانی است که به علت اتهام‌های دوران جنگ داخلی به زندان افتاده است. این حزب با انتشار بیانه‌ای رسمی، تمام اتهام‌های حزب‌الله و امل درباره مشارکت در خشونت‌های روز پنجشنبه و تیراندازی به سوی معترضان را تکذیب کرده است.

بیشتر بخوانید: لبنان و انباشت بحران روی بحران

با وجود تیراندازی‌های شبه‌نظامیان شیعه به سوی محله مسیحی نشین عین الرمانه، هیچکدام از قربانیان خشونت‌ها نه عضو رسمی نیرو‌های لبنانی بودند و نه به حزب کتائب وابستگی داشتند. هیچ تصویری هم از آغاز تیراندازی به سوی تظاهرکنندگان و حضور شبه‌نظامیان مسیحی منتشر نشده است. با این حال ارتش لبنان که پس از بالا گرفتن تیراندازی‌ها وارد عمل شد، در محله عین‌الرمانه ۹ نفر را به اتهام شلیک به تجمع معترضان بازداشت کرد. هنوز خبری از هویت این افراد و شرح احتمالی بازجویی‌های آنان منتشر نشده است.
این دو حزب مسیحی، برخلاف جریان ملی آزاد، وابسته به میشل عون، رئیس جمهوری لبنان، ستیزی سازش‌ناپذیر با سوریه دارند و همواره خواستار اخراج آوارگان فلسطینی ساکن لبنان بوده اند.

آیا تضاد‌های سیاسی لبنان بار دیگر به جنگ مسلحانه داخلی می‌انجامد؟

پاسخ روشن به این سوال بسیار دشوار است. نسل جوان لبنان، عاصی و ناراضی از طبقه «ناکارآمد» و «فاسد» حاکم، کوچک‌ترین خاطره زنده‌ای از سال‌های جنگ داخلی ندارد. با این حال، لبنان همچنان جامعه‌ای به‌شدت متفرق و قوم و مذهب‌گرا است. خط‌کشی‌های دینی و اتنیکی در زیست اجتماعی و سیاسی این کشور به وضوح دیده می‌شود. حتی مطالبات معیشتی و اقتصادی، مانند تظاهرات سال ۲۰۱۹، رنگ و بوی سیاسی و قومی-مذهبی دارند.

فراتر از اینکه وجود ماهیتی به شکل دولت-ملت لبنان عملا زیر سوال قرار دارد، نقش پررنگ بازیگران خارجی هم در این کشور همچنان مشهود است.

بیشتر بخوانید: استقرار تانک‌های ارتش در خیابان‌های بیروت

در حالی‌که نهاد حکومت قادر به حل کلاف سردرگم بحران سوخت و انرژی در این کشور نبود، حزب‌الله که بنا به تعرف یک حزب سیاسی در میان دیگر احزاب است، با پخش نفت اهدایی ایران در نیروگاه‌ها عملا از بروز فاجعه در خدمات حیاتی و درمانی لبنان جلوگیری کرد. در سوی دیگر میدان، احزاب مسیحی و سنی حامی غرب و به‌ویژه فرانسه، نتوانسته‌اند راهی برای کاهش نفوذ ایران و سد راه حزب‌الله پیش روی بخش‌های ناراضی جامعه بگذارند.
جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۷۵ با اتحاد نظامی مسیحیان محافظه کار علیه همپیمانی فلسطینیان مسلح و گروه‌های چپ‌گرای مسلمان آغاز شد. اگرچه تنش‌های سیاسی و ناکارآمدی حاکمان لبنان این کشور را عملا در آستانه انفجار قرار داده، اما تقویت احتمالی ارتش و حتی وجود عینی نیروی نظامی حزب‌الله که عملا از ارتش ملی قدرتمندتر است، به‌عنوان عوامل بازدارنده می‌توانند تا اطلاع ثانوی، جلوی انفجار سیاسی و ورود دوباره نیرو‌های قومی مذهبی به چرخه طولانی خشونت را بگیرند.

یورونیوز