چرا احیای برجام غیرممکن است؟

اقتصاد ۲۴ - هفته گذشته توییتر عرصه جدال لفظی مقام وزارت خارجه ایران و سناتور جمهوری خواه آمریکایی بود. تد کروز سناتور آمریکایی مدعی شد در صورت پیوستن مجدد آمریکا به برجام، این توافق با روی کار آمدن دولت جمهوری خواه احتمالی یک بار دیگر پاره خواهد شد. سعید خطیب زاده این اظهارات مقام آمریکایی را ناشی از «یاغی» بودن دولت این کشور خواند.

این اظهار نظر مقام آمریکایی دو نگرانی را در مورد گفتگو‌های پیش روی احیای توافق هسته‌ای برجسته کرده؛ احتمال یک دوره‌ای شدن بایدن و مساله مخالفت جمهوری خواهان با توافق هسته ای.

مخالفت جمهوری خواهان با برجام و اثر آن

تد کروز در جنگ لفظی با سخنگوی وزارت خارجه ایران به یک نکته اساسی اشاره کرده و آن عدم تبدیل برجام به یک پیمان در قانون آمریکاست.

یکی از پیش شرط‌های ایران برای از سرگیری مذاکرات با آمریکا، تضمین عملی برای عدم خروج مجدد این کشور از توافق هسته‌ای بوده است. تضمین درخواستی ایران در واقع تبدیل برجام از یک فرمان اجرایی رئیس جمهور کنونی به پیمان بین‌المللی مصوب در مجلس آمریکاست. اتفاقی که در سال ۲۰۱۵ رخ نداد و زمینه برای خروج ترامپ از برجام فراهم شد.

بیشتر بخوانید: چرا دولت رئیسی برای پیوستن به مذاکرات هسته‌ای مردد بود؟

خرداد ماه امسال روزنامه نیویورک تایمز آمریکا گزارشی منتشر کرد و تایید کرد که ایرانی‌ها خواستار تعهد کتبی مبنی بر این شده‌اند که هیچ دولتی در آینده نتواند مانند ترامپ از برجام خارج شود.

چنین تضمین کتبی به منزله تصویب برجام به عنوان پیمان در مجلس سنای آمریکاست. اما بایدن هم همچون اوباما هرگز نمی‌تواند موافقت دو سوم مجلس سنای آمریکا (با برجام) را داشته باشد؛ بنابراین برجام می‌تواند یک توافقنامه اجرایی باشد و هر رئیس جمهور دیگری در آینده، همانند ترامپ می‌تواند آن را کنار بگذارد.

نیویورک تایمز در یادداشت خود تصریح کرده که به اذعان بسیاری از کارشناسان سناریوی دستیابی به یک توافق قوی‌تر و طولانی‌تر دست نیافتنی است.

برای تبدیل بک توافقنامه به پیمان باید سه چهارم اعضا رای مثبت بدهند. در حال حاضر ۵۰ کرسی به جمهوری خواهان و ۴۸ کرسی به دموکرات‌ها و ۲ کرسی به اعضای مستقل که به دموکرات‌ها نزدیکند اختصاص دارد. به این ترتیب برای نخستین بار بعد از سال ۲۰۰۱ مجلس سنا نصف نصف بین دو حزب اصلی تقسیم شده است. با توجه به اینکه بر اساس قانون اساسی آمریکا معاون اول رئیس جمهور ریاست سنا را برعهده دارد، کنترل سنا در دست کاملا هریس دموکرات است.

با همه این فرضیات تبدیل برجام به پیمان بین المللی غیر ممکن به نظر می‌رسد.

انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و سرنوشت برجام

مانع بعدی بر سر مذاکرات وین، مساله انتخابات آتی ریاست جمهوری در آمریکاست. به تازگی حزب دموکرات در ایالت ویرجینیای آمریکا شکست خورده و فرمانداری با گرایش سیاسی نزدیک به ترامپ در این ایالت پیروز شده است.

بسیاری این شکست را یک همه پرسی برای جو بایدن تلقی کرده‌اند. ایالت ویرجینا در انتخابات نوامبر ۲۰۲۰ ریاست جمهوری ۵۴ درصد آرای خود را به سبد جو بایدن ریخته بود و در نتیجه ۱۳ الکترال این ایالت از آن بایدن شد.

بر اساس یک نظرسنجی جدید، تنها ۴۳ درصد از پاسخ دهندگان عملکرد آقای بایدن را تایید کرده‌اند. محبوبیت بایدن به خاطر افزایش تورم، آهنگ کند احیای اقتصادی، اختلاف با دموکرات‌های کنگره بر سر تصویب قوانین اقتصادی و نحوه خروج نظامی از افغانستان رو به کاهش گذاشته است. از طرفی بسیاری از ناظران وضعیت سلامتی بایدن را هم زیر سوال برده‌اند.

در صورت شکست بایدن در انتخابات سال ۲۰۲۴، توافق هسته‌ای برجام در لبه پرتگاه خواهد بود.

این واقعیت از دید مقامات جمهوری اسلامی نیز دور نمانده. علاوه بر تاکید دولت رئیسی بر مساله تضمین کتبی، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز با انتشار مطلبی در شبکه اجتماعی توئیتر درباره مذاکرات میان کشورش و گروه ۴+۱ در مورد بازگشت به برجام، نوشت: در صورت عدم تغییر شرایط فعلی، نتیجه مذاکره از قبل روشن است.

شمخانی روند مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۴+۱ و آمریکا را مشابه مذاکرات در دوره جنگ با عراق عنوان کرد و افزود: «حملات صدام ادامه داشت و تحریم ادامه دارد. بخشی از ایران در اشغال دشمن بود و اقتصاد ملت ایران به گروگان گرفته شده است»

دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران مدعی شد: «هیچ نشانه‌ای از تنبه متجاوز نبود و امروز هم رئیس‌جمهور فاقد اختیار آمریکا، حاضر به ارائه تضمین نیست. در صورت عدم تغییر شرایط فعلی، نتیجه مذاکره از قبل روشن است. تفاوت امروز با ایام جنگ به برکت انقلاب، قدرت و توان مقاومت همه‌جانبه ایران، بومی، مستمر و مبتنی بر ظرفیت‌های داخلی است.»