چرا فرونشست زمین به مناطق شهری رسیده است؟

اقتصاد ۲۴- در روز‌های گذشته اخبار نگران کننده‌ای از فرونشست زمین در نسیم‌شهر تهران به طول ۱۵ متر و عمق دو متر منتشر شد. فرونشست در ایران پدیده تازه‌ای نیست و چندین سال است ایران با این پدیده زیست محیطی در حال دست و پنجه نرم کردن است.

میزان فرونشست در ایران

پدیده فرونشست زمین چند سالی است که گریبانگیر دشت‌های ایران شده است. پدیده فرو نشست زمین برای نخستین بار در سال ۱۳۴۶ در شهرستان رفسنجان ثبت، اما این پدیده در سال‌های اخیر به نقاط دیگر کشور، مانند نیشابور، همدان، قم، اراک و اصفهان نیز رسیده است.

در سال ۹۷ اعلام شد که ۱۷ استان کشور درگیر این پدیده شده که برداشت بی‌رویه آب از جمله دلایل این موضوع است. از آن سال تا امروز این پدیده هر روز تشدید و بر عمق فروچاله‌ها نیز افزوده شده است. به گفته رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی امروزه به جز گیلان پدیده فرونشست در تمامی استان‌های کشور با شدت‌های کم و زیاد در حال رخ دادن است.

علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی پیش از این با دلایل پدیده فرونشست اظهار کرد: از سال ۱۳۵۵ برداشت بیش از ذخیره آب‌های زیرزمینی در کشور ما آغاز شده و نمودار‌های برداشت آب زیرزمینی نشان می‌دهد که از آن سال کم‌کم کسری مخزن‌های آب زیرزمینی در تمامی کشور آغاز شروع شده است. در اواسط دهه ۷۰ این برداشت از طریق حفر چاه بیشتر شد.

وی افزود: در طی مدت ۴۵ سال نزدیک به ۱۳۵ کیلومتر مربع از سطح آب‌های زیرزمینی کشور کسر شده است. همزمان با این موضوع افزایش جمعیت و خشکسالی‌های پی‌درپی نیز رخ داده است. از سوی دیگر در مکان‌یابی مراکز صنعتی ایران مرکزی به ویژه در نقاط خشک و نیمه خشک که صنایع آب‌بری هستند اشتباهات زیادی داشته‌ایم. علاوه بر آن نوع کشت و ذرع محصولات آب‌بر مانند صیفی جات، برنج و شیوه‌های منسوخ آب‌یاری که بسیاری از آب را هدر می‌دهد موجب شده سطح آب زیر زمینی ۳۰ متر و در برخی نقاط ۱۳۰ متر پایین‌تر رود و سفره‌های آب زیر زمینی را کلا از بین ببرد.

بیشتر بخوانید: خطر ریزش قنات‌های متروکه پایتخت

بیت‌اللهی بیان کرد: با کاهش سطح آب در زیر زمین مواد خاکی هم انباشته و فشرده شده و فرونشست زمین اتفاق می‌افتد و در واقع فرونشست با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی همراه می‌شود. این امر در نقاطی که جبران آب‌های زیر زمینی از طریق نزولات جوی صورت نمی‌گیرد تشدید شده و نرخ فرونشست و اثرات آن شدید‌تر می‌شود.

تا پیش از این پدیده فرونشست عمدتا در دشت‌های خالی از سکنه صورت می‌گرفت با این حال این پدیده در سال‌های اخیر به مناطق مسکونی شهر‌ها مانند آنچه که در نسیم شهر رخ داد نیز گسترش پیدا کرده است. این وضعیت در اصفهان که بالاترین نرخ فرونشست زمین در ایران را دارد محسوس‌تر است به نحوی که شهرک نیروی هوایی ارتش در منطقه خانه اصفهان به دلیل آثار ناشی از فرونشست زمین در سال‌های اخیر تقریبا خالی از سکنه شده و اکنون تعداد انگشت شماری در آن زندگی می‌کنند.

دلایل گسترش فرونشست زمین به مناطق شهری

از سوی دیگر با توجه زلزله‌خیز بودن ایران همواره این نگرانی وجود دارد که آیا فرونشست زمین می‌تواند زلزله را تسریع کند و یا این دو با هم همپوشانی دارند یا خیر؟ همچنین با توجه به روند روبه‌گسترش پدیده فرونشست راه‌حل مقابله با این پدیده چیست؟

محمود فاطمی عقدا، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی با اشاره به اینکه فرونشست در مناطق مختلف کشور و مسیر‌های مواصلاتی کشور در حال افزایش است، اظهار کرد: این امر به دلیل افزایش بی‌رویه آب در مناطق مختلف است چرا که به دلیل کاهش سفره‌های آبی، خاک متراکم شده و فرونشست رخ می‌دهد.

فاطمی ادامه داد: در حال حاضر جنوب تهران، کرمان، اصفهان و دیگر نقاط کشور به دلیل برداشت بیش از حد آب، روند شدیدتری دارند. فرونشست پدیده‌ای است که از قبل در برخی از نقاط کشور وجود داشته و امروز به سایر نقاط کشور گسترش یافته است.

وی گفت: در حال حاضر ما در شهر‌ها بیشتر با این پدیده فرونشست مواجه هستیم که دلیل آن هم این است که طرح کنترل روان‌آب و جمع‌آوری فاضلاب‌های سطحی دارند و این موضوع موجب می‌شود تا این آب‌های سطحی به زمین نفوذ نکند لذا میزان برداشت از میزان نفوذ پیشی‌ گرفته و سفره‌ها خالی می‌شود.

فاطمی عقدا ادامه داد: راه مقابله با فرو نشست زمین، اعمال مدیریت صحیح آب و جلوگیری از برداشت بی‌رویه از منابع آب و تغذیه آب زیرزمینی و همچنین افزایش طرح‌های آب‌خیز داری در مناطقی مانند دشت‌های کشور است.

زلزله و فرونشست

این زلزله‌شناس همچنین با اشاره به عدم ارتباط فرونشست و زلزله اظهار کرد: این دو پدیده ارتباطی با هم ندارند. فرونشست در قشری از سطح زمین رخ می‌دهد که عمق آن ۵ تا ۶ متری، سطح ۳۰ متری و حداکثر عمق ۱۰۰ متری رخ می‌دهد، اما زلزله در عمق حداقل ۵ کیلومتری زمین حادث می‌شود.

وی یادآور شد: فرونشست زمین ممکن است به برخی از ساختمان‌ها آسیب بزند لذا در صورت وقوع زمین‌لرزه شانس تخریب آن‌ها افزایش پیدا کند. بر همین اساس می‌توان گفت که فرونشست بر خسارت زلزله می‌افزاید، اما به لحاظ کلی نه فرونشست نقشی در زمین لرزه دارد و نه زلزله نقشی در فرونشست زمین ایفا می‌کند.

منبع: جامعه ۲۴