امیدواری در لبه انقراض

اقتصاد ۲۴-انقراض بار دیگر با اعداد تازه‌ای تصویر شده: از جمعیت ۳۰۰ فردی یوزپلنگ آسیاییِ ۶۰ سال پیش، فقط ۱۲ فرد مانده است که فقط سه فرد آن ماده است. آمار منتشر شده به نقل از معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، موجی از نگرانی بر پا کرده است. انجمن یوزپلنگ ایرانی هم به دنبال این نگرانی‌ها توضیح داده که این آمار مربوط به یوزپلنگ‌های «کاملا شناسایی شده» در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ است و نباید امید‌ها برای نجات یوزپلنگ‌های ایرانی خاموش شود.
این جمله‌های حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست درباره «شرایط فوق بحرانی یوزپلنگ ایرانی به عنوان دومین دغدغه سازمان محیط زیست» است که سبب نگرانی شده: «در حال حاضر تعداد کل یوزپلنگ‌های شمارش‌شده در کشور ۱۲ فرد است که فقط ۳ فرد از آن‌ها ماده بالغ هستند و اقداماتی که برای افزایش حفاظت، تولید مثل و نصب علائم در جاده‌ها انجام داده‌ایم، برای نجات این گونه کافی نبوده است. علاوه بر این اقدامات برنامه جامعی را برای حفاظت از یوز ایرانی تدوین کرده‌ایم که متاسفانه هنوز بودجه‌ای به آن تعلق نگرفته است.» کارشناسان حیات وحش البته سال‌هاست که می‌گویند که در مرز انقراض یوزپلنگ‌ها قرار گرفته‌ایم و کمک می‌طلبند.

این آمار همه یوزپلنگ‌ها نیست: دعوت به امید

با پررنگ‌شدن خبر انقراض و وجود فقط ۱۲ یوزپلنگ، «انجمن یوزپلنگ ایرانی» تصویری از تازه‌ترین مشاهده یوز در توران منتشر کرده درباره این آمار تازه توضیحاتی داده است: «این آمار تنها مربوط به یوزپلنگ‌هایی است که دارای شرایط زیر هستند: یوزپلنگ‌هایی که کاملا شناسایی شده و دارای شناسنامه تایید شده هستند. این یوزپلنگ‌ها در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دارای تصویر قابل شناسایی و مستند هستند که نشان از زنده‌بودن آن‌ها دارد. از مادر مستقل شده‌اند و به عنوان عضوی از جمعیت مستقلا امکان شرکت در زادآوری دارند.»
انجمن یوزپلنگ ایرانی که پیش از این در سال ۹۵ نیز هشدار داده بود که فقط دو یوزپلنگ ماده در ایران باقی مانده، ادامه می‌دهد: «از منظر علمی، توله‌ها مادامی که از مادر با موفقیت جدا نشده‌اند، عضوی از جمعیت محاسبه نمی‌شوند؛ بنابراین چهار توله‌ای که امسال توسط دوربین‌های انجمن ثبت شده‌اند، در این آمار آورده نشده‌اند.

بیشتر بخوانید: تنها ۱۲ قلاده یوزپلنگ در ایران باقی مانده است

یوزپلنگ مشاهده شده در خراسان شمالی نیز در این آمار دیده نشده است. یوزپلنگی که به تازگی در نزدیکی شاهرود مشاهده شده بود نیز یکی از همین دوازده فرد است و سال گذشته از مادر جدا شده بود؛ بنابراین این آمار جمعیت کمینه شناسایی‌شده، بر اساس مستندات به عنوان بخشی از جمعیت کل است.

نکته مهم، اما این است که در تلاش برای حفاظت از یوزپلنگ و هر گونه در لبه انقراضی، آمار‌هایی که به دقت صحت‌سنجی شده‌اند باید مبنای عمل قرار بگیرند، لذا امیدواریم خبر منتشر‌شده منجر به خاموش‌شدن امید‌ها برای حفظ یوزپلنگ ایرانی نشود.» این انجمن در آخر عنوان کرده که «برای حفاظت از یوزپلنگ متوقف نخواهیم شد و در کنار علاقه‌مندان و سازمان حفاظت محیط زیست در این مسیر تلاش خواهیم کرد و شما را نیز به گسترش امید دعوت می‌کنیم».

پیام نهفته در آمار

«۱۲ فرد، ۲۰ فرد، ۵۰ فرد، در اصل ماجرا تفاوتی ندارد. سال‌هاست که کارشناسان این حوزه نامه‌های متعددی به ریاست سازمان محیط زیست، معاونت‌ها و مدیران دیگر داده‌اند و گوشزد کرده‌اند که یوزپلنگ در لبه انقراض قرار دارد و حتی اگر بدبینانه‌تر ببینیم، می‌توان گفت یوزپلنگ آسیایی در طبیعت منقرض شده است.»
حامد ابوالقاسمی، کارشناس حیات وحش، اینطور می‌گوید. او درباره آمار‌های تازه درباره جمعیت بازمانده یوزپلنگ‌ها به «پیام‌ما» توضیح می‌دهد: «همه آن‌ها که باید بدانند، می‌دانند که وضعیت جمعیت یوزپلنگ‌ها خوب نیست. مهم این است که کاری برای جلوگیری از روند انقراض قطعی انجام شود. مسئله دقیقا اینجاست که این کار چه با خبر انقراض و چه در نبود چنین اخبار و اعدادی انجام نمی‌شود.»

پیش از این در سال ۹۵ هم خبری که انجمن یوزپلنگ ایرانی درباره وجود تنها دو ماده یوز در کشور منتشر کرده بود، هیاهویی شبیه این روز‌ها را به دنبال داشت. هومن جوکار که آن زمان مدیر پروژه ملی یوزپلنگ آسیایی بود، در این ارتباط گفته بود: «آماری که داده شد، تنها براساس دوربین‌گذاری و پایش در ایستگاه‌هایی بود که خود این انجمن انجام داده است… دو ماده‌ای که از آن حرف زده‌اند، در میاندشت دیده شده، اما در دوربین‌های تله‌ای ما در ۴ ماه اخیر ۳۶ یوزپلنگ دیده شده که در میاندشت ۲ و در توران هم ۲ یوز ماده ثبت شده است.

بیشتر بخوانید: قاچاق رسمی پرندگان ایرانی با مجوز محیط‌زیست + عکس

با رویت محیط‌بانان و تصاویر شاهدان، ما به وجود ۵ تا ۶ ماده یوزپلنگ امیدواریم، اما باز هم این چیزی از نگرانی ما کم نمی‌کند.» ابوالقاسمی معتقد است که اخبار گاه و بی‌گاه درباره انقراض به اقدامات درست برای جلوگیری از این روند نینجامیده است.
او مشاهده اخیر یک فرد جدید یوزپلنگ در نایبندان را مثال می‌زند و می‌گوید: «به احتمال خیلی زیاد –، چون هیچ چیز در طبیعت قطعی نیست- تعداد بیشتری یوزپلنگ در طبیعت وجود دارد، اما یک مسئله مهم در میان است. این اعداد به اندازه پیامی که در آن‌ها نهفته اهمیت ندارند. پیام این است که مدیریت مسئله یوزپلنگ‌ها مشکل داشته و سال‌هاست که مشکل دارد. اوضاع نسبت به گذشته به طور قطع بدتر شده و بهتر نشده؛ بنابراین با وجود این وضعیت و دانستن این آمار، شیوه‌ای که امروز برای مدیریت و حفاظت به کار گرفته‌ایم، عملا به صراحت «بچه‌بازی» است. اگر قرار است یوز نجات یابد، باید بودجه مشخص و زیاد و مهم‌تر از آن برنامه دقیق و جدی داشته باشد.»

توجه‌ها به یوز‌های در اسارت است

این کارشناس حیات وحش از سوی دیگر از بی‌توجهی به برنامه حفاظت از زیستگاه‌های یوز می‌گوید که سازمان حفاظت محیط زیست تمام تمرکزش را بر تکثیر در اسارت گذاشته و از حفاظت زیستگاه‌های یوز غافل شده است.
«اینکه دو یوز را سال‌ها در اسارت قرار دهیم، چه در تهران و چه مثل امروز در توران، و معطل آن‌ها باشیم و تمام بودجه‌ها و توجه‌ها به سمت فنس‌کشی می‌رود، باعث می‌شود که از اساس فراموش کنیم که آیا محیط‌بان توران، حقوق به موقع و کافی دارد؟ تعداد محیط‌بانان کافی است؟ آیا محیط‌بان پاسگاه دارد و گشت‌زنی به درستی انجام می‌شود؟ آیا طعمه‌ها وضعیت درستی دارند؟ همه این‌ها ملاک است و همه این موارد باید به طور کاملا برنامه‌ریزی‌شده و پیشرفته مدیریت شود تا به نتیجه برسد، نه با این سیستم امروز که همه مناطق را با یک روش و سیستم مدیریت می‌کنیم. قاعدتا اگر قرار بود این روند جواب بدهد، تا کنون به موفقیت رسیده بود.»

به اعتقاد او مسئله نبود بودجه نیست و «به طور شفاف بخشی از مسئله به دلیل فساد و اولویت داشتن منافع شخصی بر منافع یوز و همچنین بخشی دیگر برآمده از مدیریت غلط است». ابوالقاسمی ادامه می‌دهد: «اصلا نمی‌گویم که پروژه تکثیر در اسارت نباید انجام شود. مسئله این است که تمرکز فقط و فقط بر این پروژه است. چطور است که همیشه برای حفاظت از زیستگاه از محدودیت بودجه حرف می‌زنند، اما برای تکثیر در اسارت چند میلیارد بودجه قابل استفاده و «نقد» را تخصیص می‌دهند؟ مسئله ما بی‌پولی نیست.

ما نمی‌خواهیم در مناطق هزینه شود، ترجیح نمی‌دهیم یا نمی‌دانیم که وضعیت مناطق خوب نیست.» او بار دیگر به منطقه نایبندان و مشاهده یوزپلنگ در آن اشاره می‌کند که «با وسعت یک و نیم میلیون هکتار، منطقه‌ای بسیار وسیع و زیستگاهی خوب است و چیزی کمتر از توران ندارد»، اما فقط چهار، پنج محیط‌بان دارد: «اگر نایبندان زودتر حفاظت می‌شد یا همین حالا حفاظت آن جدی شود، می‌توانست بستر خوبی باشد، اما تمام این منطقه چهار، پنج محیط‌بان بیشتر ندارد. این وسعت چطور با این تعداد محیط‌بان حفاظت شود؟ طبیعی است که در این شرایط یوز حفاظت نمی‌شود؛ گونه‌ای که در دو روز ممکن است صد کیلومتر راهپیمایی داشته باشد چطور با این تعداد کم نیرو، بدون تجهیزات برای گشت‌زنی حفاظت شود؟ قاعدتا نمی‌شود.»