مقبره رو به نابودی غزالی در ایران

پیدا شدن مقبره او در شهر تاریخی طوس درست در ۲۴ کیلومتری مشهد دومین شهر پرجمعیت ایران حاصل سال‌ها جستجو برای یافتن آرامگاه مردی بود که دیدگاه ارسطویی را در مورد خلقت جهان به چالش کشیده بود.

با این وجود، ۱۵ سال پس از پیدا شدن مقبره آن مکان هنوز هم در انتظار نوسازی و مرمت است. مقبره «ابوحامد محمد بن محمد غزالی» که در سن ۵۳ سالگی در سال ۱۱۱۱ میلادی درگذشت علیرغم تمام دستاورد‌های او در طول عمرش، هم چنان در انتظار شکوه و احترامی است که شایسته آن می‌باشد.

تاریخ مدفون

داستان جالبی در مورد کشف مقبره وجود دارد. یکی از ساکنان منطقه اگرچه متخصص نبود، اما از تاریخ طوس جایی که فردوسی شاعر بزرگ پارسی در آن زندگی می‌کرد و معروف‌ترین اثر خود شاهنامه را سرود آگاه بوده است.

گفته می‌شود که ساکن کنجکاو به سمت تپه موجود در چراگاه رفته و مجذوب آنان شد و بالای آن را حفر کرده و نشانه‌هایی از سازه‌های قدیمی پیدا کرده بود. گزارش شده است که او به مقام‌های محلی اطلاع داده بود که تیمی را برای بازرسی محل اعزام کنند.

این تیم بودند که برای اولین بار پایه‌های گنبدی را بر روی مقبره غزالی کشف کردند در زمینی که اکنون تحت مدیریت آستان قدس رضوی است قرار دارد. محل دقیق قبر غزالی برای قرن‌ها محل حدس و مناقشه میان علما و کارشناسان اسلامی بوده است.

چندین مقبره دیگر پیش‌تر کنجکاوی‌هایی را برانگیخته بودند، اما بعدا مشخص شد که تنها یادبود‌هایی بوده‌اند. به عنوان مثال، یکی از آن موارد تنها در چند کیلومتری قبر کشف شده غزالی در حیاط مدرسه‌ای به نام هارونیه قرار دارد که گمان می‌رود هارون الرشید خلیفه عباسی آن را ساخته است.

با این وجود، کتیبه‌ای بر روی مقبره کشف شده با نام متکلم علاوه بر جزئیات دیگر اکنون به طور گسترده‌ای به عنوان نشانه‌ای از صحت آن به عنوان مقبره غزالی پذیرفته شده است. علاوه بر غزالی، قبر چهار تن از شاگردان وی نیز در همان نزدیکی کشف شد.

سبک سلجوقی

پایه‌های گنبد که در ابتدا به صورت هشت ضلعی با ویژگی‌های معماری سلجوقی ساخته شده بود ایده‌ای از این که زمانی این مکان چگونه بوده است را ارائه می‌دهد. این مکان احتمال از تخریب مغول‌های مهاجم که در نیمه اول قرن سیزدهم از آن سرزمین‌ها عبور کرده بودند در امان نماند. وضعیت ویران شده گنبد گواه دورانی خشونت بار است. با این وجود، به نظر می‌رسد آرامگاه امروز رها شده است. با حذف چند تکه گچ کاری زشت برای پنهان کردن شکاف ها، هیچ کار خاصی برای بازسازی این گنجینه باستان‌شناسی انجام نشده است.

این غفلت بیش از پیش شگفت‌آور است، زیرا ایران به تلاش‌های زیاد در حفظ قبور با اهمیت تاریخی مشهور است.

آرامگاه غزالی در این زمینه تنها نیست. باید گفت که مقبره نظام الملک محقق ایرانی نیز وضعیت خوبی ندارد هرچند وضعیتی بهتر از مقبره غزالی دارد. همان طور که مشخص است این دو نام که افرادی از یک جغرافیا هستند در تاریخ تمدن اسلامی جایگاه استثنایی دارند. تاثیر نظام الملک در فلسفه حکومت اسلامی و تاثیر غزالی در اندیشه اسلامی انکارناپذیر است.