اخطار جدی، جهان در آستانه قحطی است

اقتصاد۲۴- هفته‌نامه اکونومیست در گزارش اصلی خود به موضوع بسیار مهم «تولید غذا» در سراسر دنیا پرداخته و عنوان کرده که جهان در وضعیتی شکننده قرار دارد که جنگ کنونی روسیه و اوکراین می‌تواند نوعی «گرسنگی جمعی» ایجاد کند. موضوعی که از دیدگاه این نشریه رفع آن یک وظیفه همگانی است.
اکونومیست با اشاره به حمله روسیه به اوکراین اضافه می‌کند: این جنگ در حال ضربه زدن به سیستم جهانی تولید غذاست که پیش‌تر به دلیل تاثیرات کووید ۱۹، تغییرات اقلیمی و شوک‌های انرژی تضعیف شده است. صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین عمدتا متوقف شده و محصولات صادراتی روسیه نیز در معرض تهدید قرار دارند. این دو کشور روی هم رفته ۱۲ درصد از کالری مورد نیاز مردم جهان را تامین می‌کنند. زمانی که هند اعلام کرد صادرات گندم خود را به دلیل موج گرمای فزاینده متوقف می‌کند؛ قیمت گندم که از ابتدای سال ۵۳ درصد رشد کرده بود، ۱۶ مه ۶ درصد دیگر هم گران‌تر شد.
اکونومیست در ادامه می‌نویسد: آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هجدهم مه (سه روز پیش) هشدار داد که در ماه‌های آینده «شبح کمبود جهانی غذا» بر جهان سایه می‌افکند و این کمبود می‌تواند سال‌ها ادامه یابد. گرانی محصولات استراتژیک به تعداد افرادی که در سراسر دنیا از سوءتغذیه رنج می‌برند، می‌افزاید. برآورد اکونومیست این است که تعداد این افراد از ۴۴۰ میلیون نفر به ۱.۶ میلیارد نفر افزایش پیدا کند. نزدیک به ۲۵۰ میلیون نفر نیز در آستانه قحطی قرار دارند. اگر - این احتمال بسیار قوی است- جنگ در اوکراین ادامه یابد و تولید مواد غذایی در روسیه و اوکراین محدود شود، صد‌ها میلیون نفر دیگر نیز ممکن است به آمار‌های فقر غذایی اضافه شوند. ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی گسترش می‌یابد، کودکان از رشد متعارف باز می‌مانند و مردم از گرسنگی می‌میرند.
اکونومیست در ادامه این گزارش به صراحت عنوان می‌کند که «ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه نباید از غذا به عنوان یک سلاح استفاده کند» و می‌افزاید: کمبود مواد غذایی در دنیا نباید به عنوان یک نتیجه ناگزیر از رویداد جنگ تلقی شود و رهبران جهان باید گرسنگی و قحطی را به عنوان یک مشکل جهانی ببینند که نیاز فوری به راه‌حل جهانی دارد.
به نوشته این هفته‌نامه، روسیه و اوکراین، ۲۸ درصد تجارت جهانی گندم، ۲۹ درصد تجارت جو، ۱۵ درصد تجارت ذرت و ۷۵ درصد تجارت روغن آفتابگردان را در دست دارند. این دو کشور صادرکننده نیمی از غلات مورد نیاز دو کشور لبنان و تونس هستند. برای لیبی و مصر این رقم دوسوم است. صادرات مواد غذایی اوکراین کالری ۴۰۰ میلیون نفر را تامین می‌کند. جنگ این منابع را مختل می‌کند، زیرا اوکراین، آب‌های سرزمینی خود را برای جلوگیری از حمله روس‌ها مین‌گذاری و روسیه بندر اودسا را محاصره کرده است.
اکونومیست به پیش‌بینی «برنامه جهانی غذا» درباره بحران کمبود مواد غذایی اشاره کرده و نوشته است: حتی پیش از جنگ اوکراین برنامه جهانی غذا هشدار داده بود که ۲۰۲۲، سال وحشتناکی خواهد بود. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده گندم گفته است که پس از کاهش سطح بارش‌ها که کاشت گندم را به تاخیر انداخت، عملکرد این محصول ممکن است بدترین در تاریخ چین باشد. اکنون علاوه بر گرمای شدید در هند، دومین تولیدکننده بزرگ جهان، کاهش بارندگی‌ها موجب می‌شود تا محصول گندم در سایر مناطق موسوم به سبد‌های نان، از کمربند گندم امریکا گرفته تا منطقه Beauce در فرانسه تحت تاثیر قرار گیرد. منطقه شاخ آفریقا نیز تحت تاثیر بدترین خشکسالی چهار دهه اخیر قرار گرفته است. به عصر تغییرات اقلیمی و آب و هوایی خوش آمدید.
اکونومیست با بیان اینکه تمام این رخدادها، تاثیرات ناخوشایندی بر فقرا خواهند داشت، می‌افزاید: در اقتصاد‌های نوظهور، خانوار‌ها ۲۵ درصد از بودجه خود را صرف غذا می‌کنند. در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا این عدد تا ۴۰ درصد می‌رسد. در مصر، نان ۳۰ درصد از کل کالری مصرف‌کنندگان را تامین می‌کند. در بسیاری از کشور‌های واردکننده محصولات غذایی، دولت‌ها قادر به پرداخت یارانه جبرانی برای کمک به افراد آسیب‌پذیر نیستند. به ویژه اگر این کشور‌ها واردکننده انرژی نیز باشند، با آشفته بازار دیگری نیز روبه‌رو می‌شوند.
اکونومیست با اشاره به وضعیت کاشت و برداشت محصولات غذایی در روسیه و اوکراین اضافه می‌کند: تهدیدات این بحران فزاینده است. اوکراین پیش از جنگ، بخش بزرگی از محصولات تابستانی خود را ذخیره کرده بود. روسیه با وجود هزینه‌های سربار برای بخش حمل و نقل، همچنان در حال فروش غلات خود است. با این حال، سیلو‌های اوکراین که از جنگ جان سالم به در برده‌اند؛ پر از ذرت و جو هستند و کشاورزان جایی برای ذخیره‌سازی محصول جدید خود ندارند. برداشت محصول از یک ماه دیگر شروع می‌شود و ممکن است بدون محلی برای ذخیره‌سازی از بین برود. سوخت و نیروی کار برای کاشت دوباره وجود ندارد و روسیه نیز ممکن است به برخی ذخایر بذر و آفت‌کش‌هایی که از اتحادیه اروپا خریداری می‌کند؛ دسترسی نداشته باشد.

بیشتر بخوانید: جنگ روسی در اوکراین و تهدید امنیت غذایی در جهان / وضعیت ذخایر استراتژیک ایران در روغن و گندم چگونه است؟

به گفته اکونومیست، با وجود افزایش قیمت غلات در دنیا، کشاورزان دیگر نقاط جهان قادر به تامین این کسری تولید نخواهند بود. یکی از دلایل این است که قیمت غلات در نوسان است و بدتر از آن، حاشیه سود کشاورزان به دلیل افزایش قیمت کود و انرژی کاهش یافته است. این‌ها هزینه‌های اصلی کشاورزان است و هر دو این بازار‌ها به دلیل تحریم‌ها و کمبود گاز طبیعی مختل شده‌اند. اگر کشاورزان مصرف کود را کاهش دهند، عملکرد تولید غلات در جهان آن هم در این شرایط بحرانی بدتر خواهد شد.
اکونومیست در بخش دیگری از گزارش خود به واکنش سیاستمداران به این شرایط اشاره کرده و معتقد است که شتابزدگی سیاستمداران وضعیت را از این هم بدتر می‌کند. به نوشته این هفته‌نامه، از زمان شروع جنگ در اوکراین، ۲۳ کشور از قزاقستان تا کویت محدودیت‌های شدیدی را بر صادرات مواد غذایی اعمال کرده‌اند. بیش از یک‌پنجم کل صادرات محدود شده و اگر تجارت آن متوقف شود، قحطی رخ خواهد داد.
اکونومیست با انتقاد از رویکرد غربی‌ها به این موضوع اضافه می‌کند: صحنه جنگ تبدیل به «بازی مقصریابی» شده است. غرب، آقای پوتین را به دلیل تهاجم به اوکراین محکوم می‌کند و روسیه تحریم‌های غرب را. هرچند اختلال در عرضه مواد غذایی در درجه اول به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین به وجود آمده و برخی تحریم‌ها نیز آن را تشدید کرده است. این بازی به راحتی می‌تواند بهانه‌ای برای انفعال و بی‌عملی باشد. نتیجه اینکه بسیاری از مردم گرسنه خواهند ماند و برخی خواهند مرد.
اکونومیست عنوان کرده که دولت‌ها باید با یکدیگر متحد شده و با باز نگه داشتن بازار‌ها شروع کنند. این هفته اندونزی - تامین‌کننده ۶۰ درصد روغن پالم در دنیا- ممنوعیت موقت صادرات این محصول را لغو کرد. اروپا باید به اوکراین کمک کند تا غلات خود را از طریق راه‌آهن و جاده به بنادر رومانی یا بالتیک ارسال کند. اگرچه حتی خوش‌بینانه‌ترین برآورد‌ها بر این است که فقط ۲۰ درصد از محصولات به این ترتیب قابل حمل و نقل است. از سوی دیگر، کشور‌های واردکننده غلات نیز نیاز به حمایت بیشتری دارند. ذخایر اضطراری غلات باید فقط به فقیرترین افراد برسد. تامین مالی واردات با شرایط مطلوب، مثلا از طریق صندوق بین‌المللی پول، راهکار دیگری است که وجود دارد.
اکونومیست می‌افزاید: تقریبا ۲۵ میلیون تن ذرت و گندم معادل مصرف سالانه تمام اقتصاد‌های کمتر توسعه یافته جهان در اوکراین به دام افتاده که با شکستن محاصره دریای سیاه، قابل آزاد شدن است. سه کشور در این پروسه باید همکاری کنند: روسیه باید به کشتیرانی اوکراین اجازه حمل و نقل بدهد. اوکراین باید مین‌های کار گذاشته شده در اودسا را پاکسازی کند و ترکیه باید با اسکورت نظامی این محموله‌ها را از تنگه بسفر عبور دهد.
اکونومیست می‌نویسد: البته که این کار آسان نیست. روسیه که در میدان جنگ دست و پا می‌زند در تلاش برای نابودی اقتصاد اوکراین است و اوکراین تمایلی به پاکسازی مین‌های خود ندارد. متقاعد کردن این دو کشور، وظیفه کشور‌هایی مانند چین و هند است. کشتی‌های حامل غلات ممکن است به اسکورت کشتی‌های جنگی نیاز داشته باشد که توسط یک ائتلاف گسترده بین‌المللی تشکیل شده است. تامین غذا برای این دنیای ضعیف و شکننده، حالا به یک دغدغه جمعی وابسته است.