توافق هسته‌ای ایران؛ احیای مُرده یا اعلام فوت؟

اقتصاد۲۴- توقف مذاکرات در وین برای احیای توافق هسته‌ای با ایران، تصادفا با جنگ روسیه علیه اوکراین در اواخر فوریه همزمان شد، ولی تغییر شرایط بین المللی و منطقه‌ای از آن زمان تاکنون، تصادفی نبود. اکنون به نظر می‌رسد مذاکرات وین که بیش از دو ماه از توقف آن می‌گذرد، در برابر میدانی از مین و بحران‌ها قرار دارد و این پرسش مطرح است که این بحران‌ها چه تاثیری بر مذاکرات وین دارند و این مذاکرات چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ آیا توافق هسته‌ای مُرده است یا هنوز امید به احیای آن وجود دارد؟

سلاح نفت و گاز که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از همان آغاز جنگ اوکراین در برابر اروپا به کار برد، اتحادیه اروپا را بر آن داشت که به سرعت راهبرد‌های کوتاه مدت و میان مدت و درازمدت را برای متنوع کردن منابع تامین انرژی خود بررسی کند. در اینجا بود که نیاز به بازگشت سریع نفت و گاز ایران به بازار بین المللی پس از افزایش قیمت‌ها نمایان شد و نتیجه این بود که روسیه به ایران درباره دور زدن این کشور هشدار داد.

در شرایطی که اتحادیه اروپا و تهران هر کدام پیشنهاد‌ها و ابتکاراتی را برای پایان دادن به بن بست مذاکرات مطرح کرده اند، طرف‌های مختلف دیگری نیز برای تسهیل مذاکرات وین تلاش می‌کنند. سلطان نشین عمان همواره در این زمینه فعال بوده است و قطر نیز به گفته امیر این کشور، با جدیت از دیپلماسی مذاکرات وین به عنوان «تن‌ها گزینه» حمایت می‌کند. منابع آگاه می‌گویند قطر در پرونده‌های دیگر از جمله آزادسازی اموال مسدود شده ایران در خارج و تبادل زندانیان بین ایران و کشور‌های غربی به ویژه آمریکا فعال است و پیشرفت در این پرونده ها، در تلطیف فضای مذاکرات وین سهیم خواهد بود.

در رویدادی بی سابقه، برای نخستین بار اسرائیل یک شخصیت نظامی ایرانی را به طور مستقیم در داخل خاک ایران هدف قرار داد. ناظران می‌گویند این اقدام اسرائیل با تحولات در مناطق جنوبی سوریه و کاهش حضور نظامی روسیه در سوریه پس از جنگ اوکراین، بی ارتباط نیست. در هر صورت، وعده تهران برای گرفتن انتقام خون سرهنگ حسن صیاد خدایی، گمانه زنی‌ها را درباره پیچیده‌تر شدن کشمکش ایران و اسرائیل تقویت کرده است به ویژه بعد از حادثه‌ای که در مجتمع نظامی پارچین در جنوب شرق تهران روی داد.

نگاهی فراگیر به تحولات نشان می‌دهد پرونده نقش آفرینی و نفوذ منطقه‌ای ایران و مکان و شیوه‌ای که اسرائیل برای کنترل آن عمل می‌کند، با تحولات مرتبط با پرونده هسته‌ای ایران ارتباط نزدیک دارد. درست است که تهران همواره بر جدا دانستن این پرونده‌ها تاکید می‌کند، ولی همگان تاثیرات متقابل آن‌ها بر یکدیگر را درک می‌کنند.

بیشتر بخوانید: ضربه جدی روسیه به بازار نفت ایران

چهل و هشت ساعت پس از احضار کاردار سفارت یونان در تهران برای اعتراض به توقیف محموله نفت ایران و درخواست آزاد کردن نفتکش و محموله آن، نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب دو نفتکش یونانی را در آب‌های خلیج فارس توقیف کرد که یکی از آن‌ها حامل نفت برای آمریکا بود. تهران حتی تهدید کرد نفتکش‌های یونانی بیشتری را توقیف خواهد کرد. این تهدید ایران حاوی پیام روشنی است که نشان می‌دهد مسئله فقط به درخواست آزادی نفتکش ایرانی مربوط نمی‌شود بلکه ایران به دنبال تثبیت قاعده‌ای است که چارچوب تحرکاتش را نشان می‌دهد. این قاعده در سخنان چند سال پیش رهبر انقلاب ایران با این جمله بیان شد که «زمان بزن و در رو تمام شده است... کسی که یکی بزند ده تا می‌خورد». حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق و هدف قرار دادن مقر موساد در اربیل و توقیف نفتکش انگلیسی در دو سال قبل، تلاش‌هایی برای تثبیت این قاعده بوده است.

رئیس جمهوری ایران، ابراهیم رئیسی، سیاست دولت خود را «تلاش برای لغو تحریم‌ها از طریق مذاکره در کنار تلاش برای خنثی کردن اثر تحریم ها» ذکر کرده است و تحرکات ایران برای گشودن صفحه جدیدی از همکاری منطقه‌ای از آسیای میانه گرفته تا منطقه خلیج فارس و توسعه روابط با کشور‌های متحد مثل روسیه و چین و ونزوئلا، در همین راستا صورت می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: گزارش تازه آژانس درباره ذخایر اورانیوم غنی شده ایران

شاید مهمترین برگه ایران در مذاکرات هسته ای، توانایی فنی این کشور در بخش هسته‌ای است که توانسته است فناوری هسته‌ای را بومی سازی کند و غنی سازی اورانیوم را به ۶۰ درصد برساند و ذخایر اورانیوم غنی شده را افزایش دهد و مهمتر این که به فناوری مورد نیاز برای رسیدن به آستانه هسته‌ای دست یابد. این تحول بزرگی است که نشان می‌دهد ایران برای دستیابی به بمب هسته ای، فقط به تصمیم سیاسی در این زمینه نیاز دارد.

باتوجه به آنچه ذکر شد، می‌توان سناریو‌های زیر را برای مذاکرات هسته‌ای با ایران پیش بینی کرد: الف) - شکست مذاکرات که نتیجه آن تشدید تنش‌ها در همه سطوح منطقه‌ای و بین المللی است و ممکن است به جنگ با عواقب نامعلوم منجر شود. طرف‌های مذاکرات هسته‌ای این را نمی‌خواهند. ب) -از سرگیری مذاکرات بعد از یک دوره پرتنش که طی آن طرف‌های مختلف برگه‌های خود را جمع و ساماندهی می‌کنند. این گزینه‌ای است که همگان ترجیح می‌دهند و به سمت آن پیش می‌روند، ولی تحقق آن با توجه به اتهامات متقابل تهران و واشنگتن دشوار است.
آینده مذاکرات هسته‌ای به اوضاع داخلی آمریکا با توجه به نزدیک بودن انتخابات میان دوره‌ای کنگره و تحولات منطقه‌ای و بین المللی بستگی دارد. در این میان اروپا که برای حل موضوع پرونده هسته‌ای ایران عجله دارد پیشنهاد عادی سازی روابط اقتصادی بین ایران و گروه ۱+۴ را با چراغ سبز آمریکا (البته به شکل غیررسمی) مطرح کرده است. حال باید دید با توجه به مین‌های بسیاری که دولت دونالد ترامپ در برابر جو بایدن برای بازگشت به برجام قرار داده است، آیا تلاش‌های اروپا به نتیجه خواهد رسید یا خیر.

منبع: عربی ۲۱ / دیپلماسی ایرانی