زخم معادن بر پیکر کوه تفتان

اقتصاد۲۴ - فیلم، دسته‌دسته ماشین‌هایی را نشان می‌دهد که شیب تند کوه تفتان را گرفته و در حال بالا رفتن‌اند. آن‌ها به سمت «معدن طلای انجیروک تفتان» می‌روند تا مقابل فعالیت این معدن بایستند.

به گزارش پیام ما، هرچند پیش از این در اواخر مهرماه هم بار دیگر محلی‌ها مقابل فعالیت معدن ایستادند، اما معدن باز هم فعالیتش را از سر گرفت و حالا آنطور که خبر‌ها از منطقه می‌آید، این اتفاق بار دیگر تکرار شده است. فارغ از تعارضات محلی موجود در منطقه، معدن‌کاوی در کوهی که سال ۱۳۹۴ توسط وزارت میراث فرهنگی ثبت ملی شده و جزو مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران است، بار‌ها محل نگرانی فعالان محیط زیست و میراثی بوده و این در حالی است که اکرم زارع‌پور، معاون نظارت و پایش اداره محیط زیست سیستان و بلوچستان به «پیام ما» می‌گوید «فقط قله این کوه جزو آثار طبیعی و ملی است و ۵۰ متر بعد از قله دیگر جزو منطقه حفاظت شده به حساب نمی‌آید.» با این وجود محمودرضا رحمتیان، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان از به تعطیلی کشیده شدن چهار معدن تازه تاسیس در این منطقه و در پی یورش معارضان خبر داده است.

تفت یعنی گرم و سوزان و «تفتان» کوهی است که در دلش آتشفشان خفته‌ای نهان کرده است. این کوه برای اهالی سیستان و بلوچستان از جمله کوه‌های مهم و تاریخی بوده که تمدن‌های بسیار کهنی را هم در خود نهان داشته. آنطور که دایرۃ المعارف اسلامی می‌نویسد، در سال ۱۳۰۷ شمسی، م اسکرین و همسرش در درۀ تمین واقع در دامنۀ شمالی کوه تفتان، قبر‌هایی قدیمی متعلق به ۷۰ ملا را کشف کردند که در غار‌های طبیعی واقع شده بودند. با توجه به کتیبه‌های حک‌شده بر روی سنگ قبرها، این گور‌ها تاریخی بین قرن ۸ تا ۹ ق را نشان می‌دهند. باستان‌شناسان در این منطقه به کشف تمدنی به نام لادیزیان دست یافتند و بر اساس آن ثابت کردند که منطقۀ جنوب شرقی ایران در عصر پارینه‌سنگی، یعنی حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هزار سال پیش، زیستگاه جماعات انسانی بوده است. مردم منطقه هم تفتان را وجودی مقدس و نمادی از استقامت و شهامت می‌دانند. به این ترتیب از دامنه‌ها تا قلۀ این کوه، مکان‌های بسیاری وجود دارد که پناهگاه نیازمندان و دردمندان است، از آن جمله این مناطق، گورستان کهنِ هفتاد ملا که نامش معرف جایگاه فرهنگی آن است؛ چهل‌تن مقدس در نزدیکی قلۀ کوه که حاجتمندان در کنار آن قربانی می‌کنند؛ سنگ زمردین که اگر بتوانند آن را تا روی شکم بالا بیاورند، مرادشان داده خواهد شد و درختان سرو مقدس و زیارتگاه‌های متعددی که در حوالی تفتان وجود دارد.

بیشتر بخوانید: هشدار دلهره‌آور درباره ۲۰سال آینده ایران

همه این موارد هم عاملی بوده تا در سال ۱۳۹۴ کوه تفتان به عنوان سومین کوه بلند و ملی ایران به ثبت برسد. به این ترتیب تفتان بعد از دماوند و سبلان ثبت شد تا اهمیتش را به رخ بکشد.
معدن‌کاوی در این کوه هم، اما سابقه‌ای چند دهه‌ای دارد و بار‌ها هم محل مناقشه بوده است. این را احمد براهویی‌نژاد به «پیام ما» می‌گوید. این فعال اجتماعی منطقه با تاکید بر تفاوت‌های موجود در این منطقه با سایر استان‌ها می‌گوید «اینجا طوایف هم نقش خود را دارند و بعضا برای گرفتن پروانه اکتشاف، فرد باید به فرمانداری و بخشداری هم برود تا معارضات منطقه بررسی و بعد پروانه صادر شود.»
او، اما نقش بی‌تدبیری در همراه کردن جامعه محلی با معادن را هم پررنگ می‌داند و می‌گوید «اتفاقی که در بسیاری از استان‌ها در سال‌های گذشته شاهد بودیم، در استان ما هم وجود دارد، اما با شدت بیشتری در برخی موارد. ما شاهد این هستیم که معادن بدون آنکه جامعه محلی را همراه کند و تخریب‌هایش را به حداقل برساند فقط از زمین برداشت می‌کند. همین هم مردم را عصبانی و نگران می‌کند.»

معدن گزارش ارزیابی دارد

اواخر مهرماه امسال هم بار دیگر صحبت از معدن طلای انجیروک تفتان به میان آمد. آن زمان هم تعدادی از محلی‌ها برای مقابله با فعالیت معدن به آنجا رفتند. ماجرای دو روز گذشته هم بر همین اساس بود و نارضایتی از فعالیت معدن و نفع نرساندن آن به جامعه محلی از جمله دلایل این ماجرا عنوان شد. با این وجود رضا یعقوبی، رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان با بیان اینکه اطلاعی از تعارضات پیش آمده ندارد در پاسخ به این پرسش «پیام ما» که مالکیت معدن در دست چه کسی است گفت «مشخص نیست و برای اطلاعات بیشتر باید با سازمان مکاتبه کنید.» منابع طبیعی استان هم پاسخگو نبود و سازمان محیط زیست هم بعد از پیگیری‌های بسیار خبر از این داد که تنها قله این کوه جزو آثار طبیعی و ملی به ثبت رسیده است. اکرم زارع‌پور، معاون نظارت و پایش اداره محیط زیست سیستان و بلوچستان به «پیام ما» می‌گوید «فقط قله این کوه جزو آثار طبیعی و ملی است و ۵۰ متر بعد از قله دیگر جزو منطقه حفاظت شده به حساب نمی‌آید.» او همچنین می‌گوید این معدن گزارش ارزیابی دارد و، چون فقط قله این کوه به ثبت رسیده سازمان هم برای نظارت بر دیگر بخش‌ها از نظر قانونی توانایی ندارد: «ما خبری از توقف فعالیت معدن نداریم و اگر هم کار متوقف شده باشد از سوی سازمان محیط زیست نبوده و تعارضات محلی باعث آن شده.»

نکته مهم در گفته‌های معاون سازمان محیط زیست این است که چرا کوهی با این اهمیت فقط قله‌اش به عنوان اثر طبیعی و ملی به ثبت رسیده و این در حالی است که اکثر فعالیت‌ها و تخریب‌ها در دامنه این کوه انجام می‌گیرد و البته این نکته‌ای است که پاسخی برایش از سوی سازمان محیط زیست وجود نداشته و تنها عاملی شده برای تخریب و استفاده به ظاهر قانونی از منابع طبیعی کشور.

توازن میان جامعه محلی و معدن‌کاوی حفظ شود

علاوه بر معدن طلای انجیروک، معدن طلای بیدستر هم در سال‌های گذشته محل مناقشات بسیاری بوده. یاسر کرد، فعال اجتماعی که خود اهل منطقه تفتان است می‌گوید معدن طلای بیدستر از سال ۹۷ شروع به بهره‌برداری کرد و جاده‌ای به قلب کوه و به ارتفاعات بالا کشیدند که اثرات محیط زیستی منفی بسیاری به همراه داشت «ما در سال‌های گذشته اعتراضات بسیاری به این نوع برداشت کردیم، اما بی‌نتیجه بود. اینجا نقطه‌ای است مرتفع در دل کویر. با چشم‌انداز زیبا که تمام منطقه را تغذیه می‌کند. حیات گیاهی و جانوری فعالی دارد و همه این‌ها هم عاملی بر اهمیت و به ثبت رسیدنش بوده، اما سال‌هاست دچار تخریب‌های گسترده است.»

او می‌گوید روستای بیدستر در نزدیک منطقه است و فعالیت‌های معدنی می‌تواند مانند بسیاری از روستا‌های دیگر کشور در حیات مردم این منطقه هم اثر منفی بسیاری بگذارد «زخم عمیقی بر پیکر تفتان زده‌اند و ما در همه این سال‌ها در تعجب بودیم که چطور سازمان محیط زیست، منابع طبیعی و سایر ارگان‌های مرتبط مجوز کار را صادر کرده‌اند؟»
کرد می‌گوید جامعه محلی در این منطقه متفاوت از سایر مناطق است و طوایف گوناگون نقش پررنگی دارند «همین هم دلیلی است که باید در اقناع آن‌ها تلاش بیشتری شود. جامعه محلی انتظار دارد توازن بین طوایف حفظ شود و از سویی اشتغال درست و منطقی همراه با تخریب نکردن محیط زیست اتفاق بیفتد. آن‌ها می‌خواهند نیرو‌های محلی آموزش ببینند و در رده‌های بالا مشغول به کار شوند و این اتفاق تاکنون آنطور که باید رخ نداده است.»

اتفاق روز‌های اخیر، اما در نهایت باعث به تعطیلی کشیده شدن معادن در این منطقه شده است. بر این اساس محمودرضا رحمتیان، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صمت سیستان و بلوچستان در گفتگو با «عصرهامون» با اشاره به تعطیلی واحد‌های معدنی در حوزه تفتان شهرستان خاش ‏گفت: «به دنبال اغتشاشات اخیر، معارضین محلی طی دو سه مرحله به کل واحد‌های معدنی در حوزه تفتان حمله‌‏ور شده و معادن این منطقه که محلی برای معیشت و اشتغال و اقتصاد بود را به تعطیلی کشاندند. ‏ در معدن صدر تامین، چادر‌های نگهبانان را آتش زدند و افراد آنجا را مورد آزار و اذیت قرار دادند و ‏اجازه فعالیت ندادند. ‏»
این مسئول با بیان اینکه برآورد قطعی از میزان خسارت وارد شده به معدن و شرکت‌های سرمایه‌گذار در منطقه ‏گزارش نشده است، گفت: «می‌طلبد ریش‌سفیدان، متنفذین، معتمدین و نمایندگان مجلس تدبیری بیاندیشند چراکه در ‏صورت تکرار چنین اتفاق‌هایی کل سرمایه‌گذاری در حوزه معدن نابود می‌شود‎ و اگر حرکت جدی از سمت متولیان امر صورت نگیرد و با آشوبگران برخورد جدی نشود دیگر هیچ ‏سرمایه‌گذاری در حوزه معدن به استان نمی‌آید.»
این اتفاق در کنار بسیاری از تعارضات سال‌های گذشته میان مردم محلی و معدن‌داران بار دیگر نبود تعامل درست، قوانین دقیق و بی‌توجهی به جامعه محلی را نشان می‌دهد. اتفاقی که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به یکی از اصلی‌ترین بحران‌ها در کشور بدل شود.