نیمی از مردم ماشین ندارند

اقتصاد۲۴- آمار مالکیت خودرو در حالی برای اولین‌بار از سوی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان اعلام شد که طبق آن، ۵۰درصد از خانوار‌های کشور فاقد خودروی شخصی هستند؛ بنابراین ۲۴میلیون خودروی موجود عملا در مالکیت ۵/ ۱۳میلیون خانوار (از مجموع ۲۷میلیون خانوار موجود) است. این آمار نشان‌دهنده این است که در دومین بازار گران کالای مصرفی (پس از مسکن) با نابرابری مالکیت خودرو‌های موجود بین خانوار‌ها مواجه هستیم. با در نظر گرفتن ارقام خودرو‌های موجود و تعداد خانوار، در وهله اول گمان می‌رود حدود ۹۰درصد از خانوار‌های ایرانی دارای خودرو هستند؛ اما این‌گونه نیست.

این موضوع نشان‌دهنده پدیده چند خودرویی در جامعه ایران است، حال آنکه در آن‌سو نیمی‌از خانوار‌ها از خودروی شخصی بی‌بهره‌اند. به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی بی‌خودرویی عمده خانوار‌ها به عدم قدرت خرید آن‌ها برمی‌گردد، چه آنکه خودرو در ایران طی سال‌های اخیر تحت تاثیر انتظارات تورمی و سیاست‌های غلط خودرویی، تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شده و این موضوع منحنی قیمت را صعودی و دسترسی بسیاری ازشهروندان به خودروی شخصی را قطع کرده است.

 بنابر آخرین آمار ارائه‌شده توسط پایگاه رفاه ایرانیان، ۵۰‌درصد از خانوار‌های ایرانی فاقد خودرو شخصی هستند، موضوعی که به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی آن به عدم‌قدرت خرید طبقات ضعیف جامعه برمی‌گردد.

آمار نشان دهنده این است که در دومین بازار گران کالای مصرفی (پس از مسکن) با نابرابری در توزیع خودرو‌های موجود بین شهروندان مواجه هستیم. هرچند با وجود ۲۴ میلیون دستگاه خودرو در کشور، در نگاه اول به نظر می‌رسد بیشتر ۲۷ میلیون خانوار ایرانی دارای خودروی شخصی هستند، با این حال در عمل چنین نیست. به عبارت بهتر، با در نظر گرفتن ارقام خودرو‌های موجود و تعداد خانوار، در وهله اول گمان می‌رود حدود ۹۰ درصد خانوار‌های ایرانی دارای خودرو هستند، اما عملا ۵۰ درصد از ۲۷ میلیون خانوار فعلی هیچ خودرویی ندارند. این موضوع نشان دهنده پدیده چند خودرویی در جامعه ایران است، حال آنکه در آن طرف ماجرا نصف خانوار‌های ایرانی مالک هیچ خودرویی نیستند.

در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی منتشر کرده، خانوار‌های ایرانی از منظر داشتن یا نداشتن خودروی شخصی به پنج گروه تقسیم شده‌اند. در این نمودار که از دل آمار‌های پایگاه رفاه ایرانیان استخراج‌شده، پنج گروه موردنظر عبارتند از: «خانوار‌های فاقد خودرو»، «خانوار‌های دارای یک خودرو»، «خانوار‌های دارای دو خودرو»، «خانوار‌های دارای سه خودرو» و «خانوار‌های دارای بیش از سه خودرو.» در این بین، سهم خانوار‌های فاقد خودرو با ۵۰‌درصد، از همه بیشتر است و از آن‌سو خانوار‌های دارای بیش از سه خودرو کمترین سهم را دارند.

مرور ارقام موجود در این آمار، نشان‌دهنده این موضوع است که عملا ۸۵‌درصد از خانوار‌های ایرانی یا خودرو ندارند یا نهایتا دارای یک خودرو هستند. از آن‌سو، اما ۱۵‌درصد از خانوار‌های ایرانی بین دو و بیش از سه خودرو دارند. بنابر آماری که در خرداد امسال منتشر شد، ۲۴‌میلیون خودرو در ایران وجود دارد که با فرض جمعیت ۸۵‌میلیونی، سرانه خودرو در کشور بیش از ۵/ ۳ است. به‌عبارت بهتر، به‌طور متوسط به ازای هر ۵۴/ ۳ شهروند ایرانی یک خودرو در کشور وجود دارد. با لحاظ‌کردن اینکه بعد خانوار در ایران ۱/ ۳ نفر است و با درنظر گرفتن آمار ۵۰‌درصدی خانوار‌های فاقد خودرو، نزدیک به ۵۵‌میلیون شهروند ایرانی دارای خودرو نیستند.

بیشتر بخوانید: دیگر هیچ خودرویی زیر ۲۰۰ میلیون تومان نیست

همچنین با توجه به آمار ۳۵‌درصدی خانوار‌های دارای یک خودرو و با لحاظ‌کردن بعد خانواده ۱/ ۳ نفری، کمی بیش از ۲۹‌میلیون نفر ایرانی دارای یک خودرو هستند. اینکه چرا نصف خانوار‌های ایرانی دارای خودرو شخصی نیستند، در حالت کلی دلایل مختلفی دارد، اما بدون‌تردید مهم‌ترین علت، عدم‌قدرت خرید بخش عظیمی از شهروندان است. البته طبعا دلایلی مانند محدودبودن تولید و بی‌میلی بخشی از شهروندان به داشتن خودروی شخصی نیز می‌تواند در بروز این آمار (فاقد خودرو بودن نیمی از خانوار‌های ایرانی) نقش داشته باشد، با این حال ریشه اصلی این اتفاق در همان نبود قدرت خرید است.

خودروی شخصی آنقدر جذاب هست که اگر به اندازه کافی موجود بوده و قدرت خرید آن وجود داشته باشد، کمتر کسی قید خرید آن را می‌زند. در بسیاری از کشور‌ها نیز اکثر خانواده‌ها دارای خودروی شخصی هستند، زیرا اولا اکثریت جامعه از قدرت خرید حداقلی در بازار برخوردارند و ثانیا قیمت خودرو‌ها به شکلی محدود و منطقی بالا می‌رود؛ در واقع در بیشتر کشور‌ها خودرو به‌عنوان یک کالای مصرفی شناخته می‌شود و به همین دلیل تحت‌تاثیر مسائل غیر‌تولیدی با جامپ قیمتی مواجه نمی‌شود. به‌عنوان مثال، قیمت جهانی خودرو طی سه سال‌گذشته رشد کرده، اما این اتفاق دو دلیل عمده داشته که هر دوی آن‌ها به‌طورمستقیم روی میزان تولید و عرضه تاثیر گذاشته‌اند. همه‌گیری ویروس مرگبار کرونا و بروز بحران جهانی کمبود ریزتراشه‌ها، دو علت اصلی رشد قیمت جهانی خودرو به‌شمار می‌روند، زیرا این دو عامل به‌طور مستقیم روی تولید اثر منفی گذاشته و تیراژ خودروسازان را کاهشی کردند. به‌عبارت بهتر، چون تولید جهانی خودرو افت کرد، تعادل عرضه و تقاضا به‌هم خورد و قیمت در حدی نامتعارف بالا رفت.

در ایران هرچند کمبود عرضه نیز یکی از دلایل افزایش قیمت خودرو بوده و هست، اما حداقل طی چهار سال‌گذشته، این عامل در ذیل عوامل غیر‌تولیدی به‌ویژه انتظارات تورمی و نرخ ارز قرار گرفته‌است؛ در واقع آنچه بیش از هر مساله دیگری قیمت خودرو در بازار ایران را بالا برده، رشد انتظارات تورمی و صعود قیمت ارز بوده‌است، اگرچه قیمت خودرو در مبدا همواره طی این سال‌ها سرکوب شده، اما منحنی قیمت کارخانه‌ای خودرو‌ها نیز تحت‌تاثیر تورم و قیمت ارز رشد قابل‌توجهی داشته است، بنابراین شهروندان بسیاری نه‌تن‌ها دست‌شان از بازار خودرو کوتاه شده، بلکه توان خرید از مبدا را نیز نداشته و ندارند و انعکاس این ماجرا را می‌توان در آمار «خانوار‌های فاقد خودروی شخصی» به‌وضوح دید.

مساله دیگر اینجاست که به عکس بسیاری از کشورها، خودرو در ایران تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شده و شهروندان آن را هم‌ردیف با ارز و طلا و سکه به چشم حامی ارزش پول می‌بینند، به‌همین‌دلیل است که وقتی انتظارات تورمی بالا می‌رود و منحنی قیمت در بازار‌های مختلف رشد می‌کند، بازار خودرو نیز سر به صعود می‌گذارد. با وجود روشن‌بودن دلایل رشد قیمت خودرو در ایران، سیاستگذار همواره سعی کرده این روند صعودی را با ابزار‌های عموما دستوری کنترل کند که طبعا موفق نبوده و تنها سبب ایجاد رانتی هنگفت در بازار شده‌است.

سهم خانوار‌ها از خودرو

اما طبق آماری که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی به نقل از پایگاه رفاه ایرانیان منتشر کرده، در مجموع بیش از ۹۸‌درصد خانوار‌های ایرانی بین صفر تا سه خودروی شخصی دارند. طبق این آمار، نصف خانوار‌های ایرانی هیچ خودرویی ندارند که با فرض وجود ۲۷‌میلیون خانوار، عملا ۵/ ۱۳ میلیون خانوار ایرانی فاقد وسیله نقلیه حداقل چهارچرخ شخصی هستند. این آمار می‌گوید ۳۵‌درصد از خانوار‌های ایرانی حداقل یک خودروی شخصی را دارند، بنابراین با فرض عدد ۲۷‌میلیون، حدودا ۵/ ۹ میلیون خانوار ایرانی داری یک وسیله نقلیه حداقل چهارچرخ هستند. از سوی دیگر، اما ۱۱‌درصد از خانوار‌های ایرانی دارای حداقل دو خودرو هستند، بنابراین با فرض عدد ۲۷‌میلیون، حدودا سه‌میلیون خانوار ایرانی دو وسیله نقلیه شخصی حداقل چهار چرخ را دارا هستند.

در نمودار منتشره، اما تعداد خانوار‌های دارای سه خودرو نیز مشخص شده‌است. بر این اساس، سه‌درصد از خانوار‌های ایرانی دارای سه وسیله نقلیه شخصی حداقل چهارچرخ هستند. با فرض عدد ۲۷‌میلیون، عملا بیش از ۸۰۰‌هزار خانوار ایرانی حداقل سه وسیله نقلیه شخصی دارند. در نهایت، اما مشخص‌شده که یک‌درصد از خانوار‌های ایرانی دارای بیش از سه خودرو هستند. با این حساب و با فرض عدد ۲۷‌میلیون، ۲۷۰‌هزار خانوار ایرانی بیش از سه وسیله نقلیه حداقل چهارچرخ شخصی دارند.