تاریخ انتشار: ۱۰:۳۲ - ۰۲ دی ۱۴۰۱
مروری بر انواع فروچاله‌ها و دلایل شکل‌گیری آن‌ها

ایران در مخمصه فروچاله‌ها

کاهش سطح آب در سفره‌های زیرزمینی یکی از عوامل اصلی تشکیل فروچاله‌ها است

فروچاله‌ها

اقتصاد۲۴- فروچاله‌ها هر روز در کشور بیشتر می‌شوند. ۲۰ آذر ۱۴۰۱ معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: ۳۴ فروچاله در استان همدان شناسایی شده که توزیع زمانی آن‌ها به این ترتیب است: دهه ۹۰ پنج فروچاله، دهه هشتاد ۱۱ و مابقی مربوط به دهه ۷۰ است. نخستین فروچاله استان همدان در سال ۱۳۷۱ در شهرستان بهار و سپس منطقه جهان‌آباد، دشت‌های کبودرآهنگ و قهاوند و آخرین مورد آن نیز سال ۱۳۹۷ در نزدیکی روستای «کِردآباد» شهرستان کبودرآهنگ ایجاد شد. اما سوال این است که فروچاله‌ها چه هستند و چرا شکل می‌گیرند؟

به گزارش پیام ما ، فروچاله‌ها حفره‌هایی در زمین هستند که در مناطق جمع شدن آب بدون زهکشی رخ می‌دهند. آب با زهکش زیرزمینی می‌تواند غار‌های زیرزمینی را حل کند، به‌ویژه در مناطقی که سنگ بستر از سنگ‌های تبخیری مانند نمک یا گچ یا سنگ‌های کربناته مانند سنگ آهک یا دولومیت ساخته شده است. در بیشتر موارد، فروچاله‌ها به تدریج ایجاد می‌شوند. با این حال، گاهی اوقات، فروپاشی ناگهانی است. فروچاله‌های ناگهانی همان‌هایی هستند که ناگهان باز می‌شوند و زمین کشاورزی، ماشین‌ها، خانه‌ها و خیابان‌ها را می‌بلعند، و معمولا بسیار خبرساز می‌شوند.
فروچاله در برخی از سازند‌های کارستی در دوره‌های خشکسالی افزایش می‌یابد. در بخشی از دشت کبودرآهنگ همدان پدیده فرونشست و فروچاله مربوط به کارستی شدن واحد‌های کربناته است. در دشت کبودرآهنگ، در بالای سازند شمشک، به تدریج لایه‌های مارنی و سنگ آهکی و سپس سازند دلیچای قرار دارد که از سنگ آهک‌های مارنی و سنگ آهک و مارن تشکیل شده و حاوی مقادیر زیادی آمونیت متعلق به ژوراسیک میانی است. ضخامت این سازند در بیشترین برآورد‌ها حدود ۸۵ متر است. رسوبات ژوراسیک در مناطق شرق کوه زاگرس، شرق و شمال کبودرآهنگ رخنمون دارد. در دوره‌های خشکسالی با افزایش خطر فروچاله با «سیل فروچاله‌ای» به‌عنوان یک فرایند هیدرولوژیک در تغذیه آبخوان کارست در مناطق خشک تا نیمه مرطوب مواجهیم. در خشکسالی‌های شدید، گاه بارندگی ناگهانی با وجود تخلخل قابل‌توجه و وجود درز‌ها و شکستگی‌های متعدد باعث کارستی شدن بیشتر سنگ آهک می‌شود. تغییر اقلیم و جایگزینی باران به جای برف در کاهش آب‌های زیرزمینی و بروز فروچاله موثر است؛ با این توضیح که هنگام بارش باران به علت تبدیل شدن به سیلاب امکان جذب کاهش می‌یابد، در حالی که به علت ماندگاری بالای برف روی زمین و ذوب تدریجی آن، قدرت نفوذپذیری آب در سفره‌های زیرزمینی بسیار بیشتر است.
بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی در دهه‌های گذشته کاهش قابل‌توجهی در سطح آب سفره‌ها ایجاد کرده که یکی از عوامل اصلی تشکیل فروچاله‌ها کاهش سطح آب در سفره‌های زیرزمینی است. علاوه‌بر این، چاه‌های عمیق به سنگ بستر سنگ آهک نفوذ کرده و مواد ریزدانه آبرفتی را تخلیه کرده‌اند؛ بنابراین حفره‌های بزرگ متشکل از چاه‌های شن و ماسه به‌وجود آمده اند.


بیشتر بخوانید: فرونشست زمین در کشور‌های مختلف


زمین‌شناسان فروچاله‌ها را به سه نوع تقسیم می‌کنند. اولین مورد فروچاله انحلالی (Dissolution) است. در این نوع فروچاله، خاک یا پوشش گیاهی کمی روی سنگ آهک یا سایر سنگ بستر وجود دارد. آب حاصل از باران و رواناب به آرامی از شکاف‌های سنگ بستر عبور و آن را حل می‌کند. در نتیجه به تدریج فرسایش رخ می‌دهد. چنین حالتی را می‌توان در فروچاله‌های پیرامون دریاچه سد لار در استان مازندران و کبودرآهنگ همدان دید. فروچاله‌های انحلالی گاهی تبدیل به حوضچه شده و آب در داخل آن جمع می‌شود. فروچاله‌های انحلالی اکثرا به آرامی اتفاق می‌افتند و معمولاً خطرناک نیستند، اما اگر آب از لایه زیرین محافظ عبور کند، فروچاله‌هایی که تبدیل به حوضچه می‌شوند، می‌توانند ناگهان تخلیه شوند.
نوع دوم فرورفتگی، پوشش-فرونشست (Cover-Subsidence) است. این فروچاله‌ها در مناطقی اتفاق می‌افتند که ماسه، سنگ بستر را می‌پوشاند. شن و ماسه به منافذی در سنگ هدایت شده و به تدریج باعث فرو رفتن سطح زمین می‌شود. ادامه فرسایش اندازه فرورفتگی را افزایش می‌دهد. فروچاله‌های پوششی نیز معمولا به آرامی رخ می‌دهند.
خطرناک‌ترین نوع فروچاله، پوشش-فروپاشی (Cover-Collapse) است. در این موارد سنگ بستر توسط لایه‌ای از خاک رس پوشانده می‌شود، اما در زیر این پوشش زمین، آب یک غار زیرزمینی را حل می‌کند. به تدریج، رسوبات زمین شروع به فرسایش یا ریزش از پایین به داخل غار می‌کنند. زمین از زیر به فرو ریختن ادامه می‌دهد تا زمانی که فقط یک لایه نازک بین سطح و دهانه زیرزمینی باقی بماند. هنگامی که آن لایه فرو می‌ریزد، فروچاله ناگهان باز می‌شود و هر ساختاری را در بالا می‌بلعد.
نوع چهارم هم فروچاله‌های انسان-ساخت (Man-Made) است. این فروچاله‌ها در نتیجه مداخلات مختلف انسان، از حفاری گرفته تا استخراج معدن، تغییر در سامانه‌های انحراف آب و شکستگی لوله‌ها ایجاد می‌شوند.
فروچاله‌ای در آخر مرداد ۱۳۹۷ در در نزدیکی روستای کوچک کردآباد در شهرستان کبودراهنگ در غرب استان همدان باز شد نمونه‌ای از فرونشست انحلالی در اثر آسیب شدید به آب‌های زیرزمینی بود. این فروچاله چند کیلومتر دیگر از یک نیروگاه خورشیدی، یک نیروگاه حرارتی و یک بزرگراه قرار دارد. حدود ۱۰۰ فروچاله در ایران شناخته شده است که یک چهارم آن‌ها در استان همدان تعیین محل شده‌اند. زهکش آب از غار‌های کارستی و سنگین شدن بیش از حد وزن روباره در طول زمان و تخلیه بیش از حد آب زیرزمینی و وجود فاضلاب با PH بالا می‌تواند باعث حل شدن کلسیم و آهک و گسترش فضای‌های کارستی زیرزمینی شود. آبفای همدان، اعلام کرده است که حداقل هزار چاه عمیق غیرمجاز در ۱۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در شهرستان کبودرآهنگ وجود دارد که این موضوع از سال‌های پایانی دهه هفتاد شمسی تا امروز حدود ۴۰ متر از سطح آب‌های زیرزمینی منطقه را کاهش داده است. فروچاله خطر بزرگی برای مردم ساکن در شهرستان کبودرآهنگ است. توسعه شهری باید به دقت پایش شود تا هرگونه طرح ساخت و ساز در مناطق پرخطر یا متوقف یا جابه‌جا شود.

ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت خودرو‌های سایپا امروز شنبه ۲۹ دی ۱۴۰۳ + جدول

عکس/ چهره متفاوت آتنه فقیه نصیری، سحر ولدبیگی و حمیرا ریاضی در سال ۷۹

قاضی رازینی در گذر زمان از سال ۱۳۵۷ تا امروز

عکس/ قاب ماندگار عارف، ناصر حجازی، ستار و پروین با استایل خاص

عکس/ واکنش رشیدپور به تویت عجیب سعید جلیلی

عکس/ واکنش ربیعی به حادثه تروریستی امروز

عکس/ نمایی از ساختمان محل ترور ۲ قاضی دیوان عالی کشور

عکس/ استوری احساسی بهنوش بختیاری در اینستاگرام غوغا کرد

عکس/ پوشش برف در ایران از نگاه ناسا

اینفوگرافی/ ۱۰ استارتاپ بزرگ ایران با ارزش ۱۰۰ هزار میلیارد تومان

عکس/ تمرین تیم استقلال در کمپ ناصر حجازی

عکس/ استقبال قاضیِ مقیسه از حمید نوری

عکس/ چهره خاص و دیدنی گوگوشِ در کنار پدرش ۶۴ سال پیش

عکس/ ترافیک شدید در بزرگراه‌های تهران

عکس/ نمایی بی نظیر از شهر منجیل گیلان ۱۳۳ سال پیش

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

صفحه اول روزنامه‌های ورزشی امروز

صفحه اول روزنامه‌های اقتصادی امروز

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

رژیم کم‌ سدیم چیست؟

فواید زود شام خوردن

عوارض نوشیدن قهوه با شکم خالی

چگونه خوب عمر کنیم؟

آیا جهانی شدن ادامه خواهد داشت یا متوقف می شود؟

پیش بینی قیمت طلا و سکه پس از تحلیف ترامپ/ بازار منفجر می شود یا اثراتش پیشخور شده است؟

تعیین تکلیف تعطیلی مدارس و ادارات تهران

پیام تسلیت رهبر انقلاب اسلامی درپی درگذشت حجت‌الاسلام سقای بی‌ریا

فیلم/ جزییات جدید از سوء قصد امروز به قضات بلندپایه از زبان پورمحمدی

دعوای صدراعظم آلمان با وزیر خارجه بر سر اوکراین

موسیمانه تا پای فسخ قرارداد با استقلال رفت

مدارس ابتدایی لواسان یکشنبه غیرحضوری شد

عکس/ مجریان صداوسیما لباس روسی بر تن کردند

روسیه از ایران خواسته به FATF بپیوندد

فیلم/ سخنگوی قوه قضاییه: در رابطه با ترور امروز افرادی شناسایی و دستگیر شدند

حضور دو بازیکن در استقلال منتفی شد

عکسی ماندگار در تاریخ /مارادونا در مقابل آلمان

زیاد النخاله: ایران حمایت همه جانبه‌ای از ما به عمل آورد

قیمت خانه و زمین در مکران افزایش یافت؟

نتانیاهو برای آتش‌بس با حماس دبه کرد؟

طعنه جمهوری اسلامی به کاظم صدیقی

فیلم/ رونمایی از نخستین شهر شناوری نیروی دریایی سپاه

دیپورت شاهزاده هری بریتانیا از امریکا؟

پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت دو قاضی برجسته

مل گیبسون، جان وویت و سیلوستر استالونه سفیران ترامپ در هالیوود

فیلم/ مدارس ابتدایی دماوند در شیفت صبح فردا غیرحضوری شد

استراماچونی علیه طارمی

هشدار وزارت بهداشت: لبنیاتِ غیرپاستوریزه نخورید

چه کسی ابراهیم نبوی را کشت

رونمایی از شهر شناوری نیروی دریایی سپاه با حضور سرلشکر سلامی

رضا درویش در آستانه‌ خروج از پرسپولیس

کنکوری‌های سال آینده منتظر تغییرات نباشند

خبر خوش درمورد پاداش پایان خدمت فرهنگیان

فیلم/ عملیات شهادت طلبانه در تل‌آویو؛ یک کشته و ۲ زخمی

مدارس مقطع ابتدایی چهار شهرستان سیستان و بلوچستان تعطیل شد

پرواز آزادی به سوی استقلال + عکس

مسمومیت گسترده پرندگان در اهواز

پزشکیان: آماده تضمین امنیت در منطقه هستیم و نیازی به غرب نداریم + فیلم

فیلم/ بارش برف در زاهدان

آزادی ۲۹۶ اسیر فلسطینی محکوم به حبس ابد

کارتال به پرسپولیس نزدیک شد؟

چه بلایی بر سر لباس‌های جشن‌های ۲۵۰۰ساله آمد؟

۶ انتصاب جدید مسعود پزشکیان؛ حدادعادل پُست گرفت

ایلان ماسک در کاخ سفید دفتر کار خواهد داشت

عکس/ تصاویری از غزاله اکرمی بازیگر تلویزیون

پیش بینی قیمت دلار فردا ۳۰ دی ۱۴۰۳/ بازار دلار در بلاتکلیفی