مدیران مطبوعات: راه نقد را باز کنید

اقتصاد۲۴- تاکنون رئیس دستگاه قضا بار‌ها بر اهمیت انتقادپذیری تأکید کرده است. گرچه انتقاد را مشروط به شرط «سازنده» بودن کرده است. این سخنان در حالی عنوان می‌شود که رسانه‌های منتقد در ماه‌های اخیر، به شکل گسترده‌ای هدف شکایت برخی نهاد‌های نظامی قرار داشته‌اند و انبوهی از شکایت این نهاد‌ها راهی دادسرای فرهنگ و رسانه شده است. مدیرمسئولان رسانه‌های مختلف میزان انتقادپذیری از سوی دستگاه قضا در دوران ریاست اژه‌ای از یک‌سو و وضعیت شکایت از رسانه‌های منتقد از سوی دیگر را در گفتگو با هم‌میهن موردبررسی قرار داده‌اند.

غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس دستگاه قضا، در اظهاراتی بر اهمیت نقدپذیری تأکید و تصریح کرد: «باید از نقد سازنده استقبال کنیم و هیچ‌گونه نگرانی نسبت به انتقاد نداشته باشیم؛ چنانچه فردی دلسوزانه و خیرخواهانه نسبت به شخص ما یا دستگاه ما، نقد صحیحی را وارد آورد، باید از آن نقد استقبال کنیم و چنانچه اشکالی در کار ما وجود دارد، نسبت به رفع آن کوشا باشیم.» سخنان اژه‌ای در نگاه اول منطقی و درست است، اما شاید با نشاندن صفت «سازنده» در کنار واژه «نقد» و تأکید بر نقد صحیح از سوی فرد دلسوز ابهاماتی را برای مخاطب ایجاد می‌کند. نقد سازنده و غیر سازنده چه تفاوتی دارند؟

بیشتر بخوانید: طرح ضد آزادی‌ بیان و حقوق اساسی آیا تصویب می‌شود؟

شاخص و حدود و ثغور هر یک چیست؟ این حدود وث غور آیا توسط سلیقه و دیدگاه اشخاص و مقامات ارشد کشور یا مقامات نظامی و امنیتی مشخص می‌شود یا اینکه قانون آن را تعیین کرده است؟

از سوی دیگر مسئله مهم این است که فرد دلسوز چه کسی است و چه معیار‌هایی برای تمییز فرد دلسوز از غیردلسوز وجود دارد؟ به‌عنوان مثال در حوزه رسانه بار‌ها شکایت‌هایی از سوی نهاد‌های نظامی خاص از رسانه‌های منتقد انجام شده است. همچنین بار‌ها شاهد بازداشت فعالان رسانه‌ای بوده‌ایم. این رویه یعنی شکایت و مهمتر بازداشت فعالان رسانه‌ای در چندماه اخیر سرعت بیشتری یافته است.

حال سؤال این است که رسانه‌ها و روزنامه‌نگارانی که در داخل کشور و با مجوز نهاد‌های ذی‌ربط مشغول فعالیت هستند در جرگه افراد دلسوز محسوب شده و انتقادات آنان شنیده می‌شود یا اینکه انتقادات این رسانه‌ها و حمایت آن‌ها از مطالبات مردم که گاهی در تعارض با صلاحدید مسئولان است (مانند موضوع صیانت از فضای مجازی) نوعی عدم دلسوزی ارزیابی شده و با برچسب‌های مختلف مواجه می‌شود؟ آیا توصیه‌های رئیس دستگاه قضای کشور فقط خطاب به زیرمجموعه دستگاه متبوع خود است یا اینکه سایر دستگاه‌های متصدی امر حکمرانی را نیز شامل می‌شود؟

البته این نخستین‌بار نیست که اژه‌ای بر ضرورت انتقاد و انتقادپذیری تأکید می‌کند. او مدتی پیش نیز در نشست با اعضای هیئت نظارت بر مطبوعات، بر ضرورت انتقاد و انتقادپذیری تأکید کرد، اما انتقاد سازنده را بر اساس قانون مشروط به دارا بودن منطق و استدلال و پرهیز از توهین، تحقیر و تخریب عنوان کرد.

حالا سؤال این است که آیا رسانه‌هایی که مکرر مورد شکایت یا اخطار قرار می‌گیرند همگی مرتکب تحقیر و تخریب شده و مهمتر اینکه آیا انتقادات‌شان فاقد منطق و استدلال است؟ برای ارزیابی سخنان اژه‌ای در خصوص انتقادپذیری با تعدادی از مدیران مسئول روزنامه‌های مختلف گفتگو کرده‌ایم.

رسانه‌ها با امنیت ملی به‌خوبی آشنا نیستند

محمدجواد اخوان، مدیرمسئول روزنامه جوان معتقد است حوزه امنیت ملی برای رسانه‌ها به‌خوبی شناخته نشده است. او در توضیح این موضوع به هم‌میهن گفت: «در عین اینکه رسانه‌ها باید نقش نقادانه خود را حفظ کنند و ما به نقد اعتقاد داریم، اما ثبات و امنیت کشور باید برای همه خط قرمز باشد و هیچ‌کس نباید از دعوت به یک اقدام غیرقانونی یا تجمع غیرقانونی و هر آنچه فرایند امنیت کشور را خدشه‌دار می‌کند حمایت کند.

رسانه باید در این حوزه احساس مسئولیت کند، پیش از آنکه دستگاه انتظامی یا قضایی به مسئله ورود کنند. گاهی برخی رسانه‌ها در این موضوع کمی غفلت می‌کنند و متوجه این نیستند که در برابر امنیت کشور نیز مسئولیت داریم. منظور من حوزه انتقاد نیست بلکه این موضوع است که یک رسانه گزاره، خبر یا روایتی را عنوان کند که در آن تشویش اذهان عمومی یا دعوت به آشوب باشد. این مسئله دوسویه است؛ هم سعه‌صدر مسئولان نیاز است و هم اینکه رسانه‌ها مسئولیت خود را بشناسند.»

اخوان درباره مواجهه مکرر رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه‌های منتقد، با شکایت از سوی نهاد‌های نظامی و تضاد آن با روحیه انتقادپذیری بیان کرد: «اگر شکایتی از سوی دستگاه‌های مسئول در حوزه امنیتی مطرح شود اساساً متفاوت از موضوع نقدپذیری است. آن‌ها به‌عنوان ضابط قضایی ماده‌قانونی را برای دستگاه قضایی مطرح می‌کنند و دستگاه قضایی نیز بر اساس تشخیص خود بررسی می‌کند که آیا موضوع مطرح‌شده درست هست یا خیر. اگر شکایت مطروحه درست باشد رسانه یا فرد را وارد فرایند رسیدگی قضایی می‌کنند.

این مسئله متفاوت از این است که یک دستگاه نسبت به رسانه‌ای موضع مخالف داشته باشد. در واقع در چنین مواردی نهاد امنیتی به‌عنوان ضابط مدعی‌العموم عمل می‌کند. دستگاه‌های امنیتی می‌گویند که ما موارد را ارائه می‌دهیم و ممکن است دادستان نپذیرد. معتقدم جنس این موضوع از واکنش یک سازمان نسبت به رسانه‌ای که مطلبی علیه آن نوشته، متفاوت است.»

او درباره این موضوع که آیا نقدپذیری و رواداری درباره مسئولان حوزه‌های امنیتی نیز صادق است یا خیر، گفت: «انتقاد نسبت به این گروه یک موضوع است و اینکه آیا نسبت به موضوع امنیت باید رواداری داشته باشند مسئله دیگری است. معمولاً آنچه محل بحث بوده این است که آیا این افراد باید در مقابل عمل رسانه‌ای که به تشخیص آن‌ها خلاف امنیت کشور است، واکنش نشان دهند و به اقدام قضایی و برخورد دست بزنند.

من معتقدم در چنین اموری تشخیص اینکه آیا باید تساهل رخ بدهد یا خیر با دستگاه امنیتی نیست، بلکه با مراجع بالاتر مانند شورای‌عالی امنیت ملی است و از بُعد قضایی نیز این موضوع بر عهده مقام قضایی مانند دادستان یا قاضی است.»

اخوان تأکید کرد: «روزنامه ما هم مانند همه رسانه‌ها با شکایت مواجه می‌شود و این موضوع اصلاً عجیب نیست. رسانه ما حتی گاهی از سوی دستگاه‌های حکومتی نیز مورد شکایت قرار می‌گیرد. آن دستگاه گمان می‌کند که جایی ما قانون را زیر پا گذاشته‌ایم. ما هم به دادسرا و دادگاه رفته‌ایم. ما دادگاه مطبوعات، قانون مطبوعات و هیئت‌منصفه داریم. به نظرم ما در حوزه مسئولیت رسانه مشکلی نداریم.

فرایند دادرسی به شکایات از رسانه‌ها نیز مشهود است و تحت حاکمیت قانون مطبوعات است. فارغ از اینکه شاکی، بخش خصوصی باشد یا شخص حقیقی، حقوقی یا دستگاه حاکمیتی نمی‌توانیم بگوییم چرا از ما شکایت کرده‌اید.»

مدیرمسئول روزنامه جوان تأکید کرد: «در دوره‌ای که آقای اژه‌ای مسئولیت دستگاه قضایی را دارند تا حدود زیادی روحیه انتقادپذیری وجود دارد. در مقایسه با ادوار گذشته وضعیت قوه قضائیه بهتر است؛ هرچند نمی‌توان گفت ایده آل است. زیرا تعامل قوه با رسانه‌ها بیشتر است و رویکرد نسبت به نقد‌های رسانه‌ها نیز تا حدود زیادی خوب است. درباره سایر دستگاه‌ها، اما باید توجه کرد که هر دستگاهی وضعیت متفاوتی دارد و بسته به اینکه مشی مدیران چگونه است باید بررسی شود.»