اقتصاد۲۴- سرانجام پس از روزها مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور ایران با همتای سعودی خود در شهر پکن، توافق حاصل شده برای از سرگیری روابط میان دو کشور، طی مراسمی با امضاء بیانیه مشترک میان ایران، عربستان سعودی و چین به صورت رسمی اعلام شد.
توافقی که در همان ابتدای امر و نخستین ساعتها منجر به تکانههای جدی در بازار دلار ایران شد و در روز تعطیل، دلار را تا کانال ۴۶ هزار تومان به عقب راند و پیش بینی میشود در آغاز امروز، شنبه ۲۰ اسفند ماه این روند شاید حتی شدت نیز بگیرد.
عجیب تر، اما برای بسیاری از تحلیل گران در روزهای اخیر و به خصوص روز گذشته این مساله بود که افتخار مذاکره با عربستان و پرچمداری حل بحران را حالا همان کسانی سعی میکنند به دست بگیرند که با حمله روز ۱۲ دی ماه سال ۱۳۹۴ خود به سفارت و بعدتر کنسولگری عربستان در مشهد این بحران ۷ ساله را آفریدند و اتفاقا از نزدیکان و حامیان دولت سیزدهم بودند که برای سالها اجازه هر نوع مذاکره را از دولت روحانی سلب کردند و بارها با شعارها و افراطی گری و تندروی خود بر طبل جدایی بیشتر بین تهران و ریاض کوبیدند.
حمله به سفارت عربستان در تهران روز شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ پس از اعدام شیخ نمر، روحانی مخالف دولت عربستان انجام شد. وزارت کشور عربستان گفت وی در میان ۴۷ نفری است که به اتهام اعمال تروریستی اعدام شدهاند.
اعدام شیخ نمر واکنشهای تندی را از طرف مقامات ایرانی به همراه داشت وپس از پخش خبر اعدام شیخ نمر معترضان در مشهد، به ساختمان کنسولگری عربستان حمله کرده و پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده و برخی از معترضان موادی آتشزا به ساختمان کنسولگری عربستان پرتاب کردند.
در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در برابر سفارت انجام شد که تعدادی از تجمع کنندگان وارد ساختمان سفارت شده، پرچم عربستان را به زیر کشیده و پس از تخریب اموال داخل ساختمان بنای داخلی سفارت را به آتش کشیدند. بعدتر نیز سردار ساجدی نیا، فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ و اسکندر مؤمنی، جانشین فرمانده نیروی انتظامی برای آرام کردن معترضان در محل سفارت عربستان حضور پیدا کردند و معترضان را به آرامش دعوت کردند. خبرگزاریهای نزدیک به دولت جمهوری اسلامی از حملهکنندگان به سفارت عربستان با نام «عدهای خودسر» یاد کردند.
بعدها، اما دادستان عمومی و انقلاب تهران از بازداشت ۴۰ نفر از کسانی که در ورود به ساختمان سفارت سعودی نقش داشتند خبر داد. هم چنین دادستان وقت تهران عباس جعفری دولتآبادی بیان کرد دستور قضایی برای شناسایی و دستگیری سایر افراد در این زمینه صادر شدهاست.
«غلامعلی صادقی» دادستان عمومی و انقلاب مشهد نیز از دستگیری ۴ نفر از کسانی که در ورود به ساختمان کنسولگری عربستان در مشهد نقش داشتند خبر داد.
بعدتر نیز سخنگوی وزارت خارجه خواستار جلوگیری از هرگونه تجمع در برابر این اماکن دیپلماتیک شد.
البته هیچ کدام از این بگیر و ببندها و توصیهها بعد از عصر ۱۲ دی ماه سال ۱۳۹۴ دیگر به کار نمیآمد، سفارت عربستان در تهران تعطیل شد، روابط به پایینترین سطح کاهش یافت و موضع تخاصمی میان طرفین جدی شد.
اما در این میان نکته اکنون این است که همان حامیان حمله به سفارت و اتفاقا منتقدان و حمله کنندگان به دولت حسن روحانی، اما حالا، آغاز مذاکره و شاید بازگشایی سفارتها در آینده را در حالی جشن میگیرند که تعطیل شدن روابط خطای جدی خود انان بود.
اما به نظر میرسد چین که سالهای اخیر بیشتر از همیشه سودای حضور و نفوذ در خاورمیانه را دارد، بیش از رقبای سیاسی داخلی و هر کشور دیگری متوجه شد نمیتواند وضعیت خود را در شرایط الاکلنگی میان ایران و عربستان، در خاورمیانه تثبیت کند.
چین که حالا بیش از همیشه به دنبال حوزه انرژی در خاورمیانه است و البته در پی ایجاد تعادل در رابطه خود بین ریاض و تهران نیز بوده است، این بار در نقش میانجی ظاهر شده تا ورق را در خاورمیانه بیش از پیش برای منافع خود روی میز بچیند.
به این ترتیب بوده است که پس از سفر بهمنماه سید ابراهیم رئیسی به پکن و گفتگوهای انجام شده میان رئیس جمهوری چین با رئیس جمهوری کشورمان، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهوری، مذاکرات فشردهای را به منظور حلوفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.
کما این که معاون سیاسی دفتر رئیسجمهور گفت: چین درخواست میانجیگری داشت که رئیسجمهور با این درخواست موافقت کرد. پس از جلسات مختلف، این ماموریت به شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی داده شد تا مذاکرات را آغاز کند. تمرکز اصلی این توافق روی روابط دوجانبه است. این توافق خبر خوبی برای دشمنان ایران نیست. مسیر آنها غلط است، زیرا ایران قدرت مطلق منطقه و اهل تعامل است.
بیشتر بخوانید: فیلم/ لحظه امضای بیانیه توافق ایران و عربستان
در پایان این مذاکرات، روز گذشته ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی، بیانیه سهجانبهای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بنمحمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوریی خلق چین صادر شد.
متن این بیانیه سهجانبه به شرح زیر است:
در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جینپینگ رئیس جمهوریی خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوریی اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن همجواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو بین جمهوریی اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویههای بینالمللی، هیأتهای جمهوریی اسلامی ایران به ریاست امیر دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست دکتر مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۶ تا ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند.
جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفتگوهای انجام شده بین دو طرف در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفتگوهای انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.
در نتیجه گفتگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانهها و نمایندگیها را بازگشایی کنند.
وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات میکنند.
دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقتنامه همکاریهای امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقتنامه عمومی همکاریهای اقتصادی، بازرگانی، سرمایهگذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند. همچنین سه کشور اراده قاطع خود را جهت بهکارگیری تمامی تلاشها برای تقویت صلح و امنیت منطقهای و بینالمللی اعلام میکنند.
در همین رابطه علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک سهجانبه میان جمهوری اسلامی ایران، پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در پکن به «نورنیوز» گفت: سفر بهمنماه «آیتالله رئیسی» به چین و گفتوگوی «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین با رئیس جمهوری کشورمان، بستر شکلگیری مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیأتهای ایران و عربستان سعودی را فراهم کرد.
او گفتگوهای انجام شده میان دو کشور را صریح، شفاف، همهجانبه و سازنده عنوان کرد و افزود: رفع سوءتفاهمها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقهای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالشهای موجود بهدنبال خواهد داشت.
شمخانی در ادامه از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه رفع چالشها و افزایش صلح و ثبات و ارتقاء همکاریهای بینالمللی است، قدردانی کرد.
بیشتر بخوانید: روایت شمخانی از پایان بنبستی ۷ساله روابط تهران_ریاض
دبیر شورای عالی امنیت ملی ۵ دور مذاکره اولیه انجام شده با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شد را در دستیابی به توافق نهایی، موثر ارزیابی کرد و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاسگزاری کرد.
در جریان مذاکرات فشرده شمخانی و «مساعد بنمحمد العیبان» مسئولین نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی که از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه در شهر پکن پایتخت جمهوریی خلق چین برگزار شد، دو کشور توافق کردند که پس از ٧ سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.
بر اساس توافق دو کشور، وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی ضمن ملاقات با یکدیگر، حداکثر ظرف دو ماه، زمینههای اجرایی تبادل سفرا و بازگشایی سفارتخانهها و همچنین سایر الزامات برای از سرگیری روابط را فراهم خواهند کرد.
البته که بازار ایران از ابتدای روز جمعه و پس از خبر خبرگزاری نور نیوز به عنوان خبرگزاری نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، که در آن فقط درباره سفر شمخانی و حضورش در یکی از کشورهای منطقه اطلاع رسانی شده بود؛ واکنشهای مثبتی نشان داده بود، اما شاید کمتر کسی تصور میکرد در کمتر از چند ساعت دلار تا کانال ۴۶ هزار تومان عقب نشینی کند و به این ترتیب رکوردی را رقم بزند.
البته نباید از یاد برد که دلار در کمتر از ۵ ماه از مرز ۳۰ هزار تومان تا ۶۰ هزار تومان رشد کرده بود و ریزش فعلی نیز به زعم بسیاری هنوز چندان موثر نیست، اما به نظر میرسد فعلا و با شرایط اضطراری که ذولت رئیسی در آن قرار داشت، میتوان دریادار علی شمخانی را فعلا ناجی دولت در روزهای منتهی به نوروز ۱۴۰۲ دانست که حداقل از رشد بیشتر قیمت دلار فعلا جلوگیری شده است.
بیشتر بخوانید: مذاکرات بسیار مهم شمخانی در یک کشور خارجی
از سوی دیگر باید توجه داشت که مساله مذاکرات ایران و عربستان و توافقی که طی ان تهران و ریاض باید در ضرب العجل دو ماهه سفارتهای خود را بازگشایی کنند البته با واکنشهای گسترده جهانی مواجه شد.
در این میان اما پس از اعلام خبر توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دو جانبه، قیمت دلار در بازار آزاد و معاملات غیررسمی این ارز، با کاهش جدی مواجه شد. به این ترتیب این روزها دلار با سیگنال بهبود روابط خارجی ایران، مسیر نزولی را در پیش گرفته است.
هر چند هنوز از جزئیات توافق ایران و عربستان خبری منتشر نشده است، اما مجیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در توئیتی تصریح کرده است که یکی از موارد مورد توافق میان ایران و عربستان، سرازیرشدن درهم به بازار ارز ایران است. او در همین ارتباط توصیه کرده است که دارندگان دلار زودتر ارز خود را بفروشند.
در همین حال سخنگوی سازمان ملل اعلام کرد که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل از توافق میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی استقبال میکند. استفان دوجاریک سخنگوی سازمان ملل روز جمعه به وقت محلی در جمع خبرنگاران افزود که دبیر کل سازمان ملل از بیانیه عربستان، ایران و چین که از توافق امروز میان عربستان و ایران برای از سرگیری روابط دیپلماتیک ظرف دو ماه خبر میدهد، استقبال میکند.
دوجاریک تصریح کرد: دبیرکل سازمان ملل از چین به خاطر میزبانی مذاکرات میان ایران و عربستان قدردانی میکند. دبیرکل همچنین از نقش سایر کشورها از جمله عمان و عراق در این زمینه قدردانی میکند. سخنگوی سازمان ملل اظهار داشت: روابط حسن همجواری و همسایگی میان ایران و عربستان برای ثبات منطقه خلیج فارس حیاتی است. دوجاریک ادامه داد که دبیرکل سازمان ملل برای استفاده از دفاتر خود جهت تضمین ثبات و صلح بیشتر در منطقه خلیج فارس اعلام آمادگی میکند.
گاردین روز جمعه در گزارشی نوشت که توافق میان ایران و عربستان سعودی نشانگر عزم جدید ریاض برای اتخاذ سیاست خارجی مستقل از غرب است. در این گزارش که به قلم «پتریک وینتور» دبیر سیاسی گاردین نوشته شده، آمده است که توافق یادشده، بهطور بالقوه پیامدهای گستردهای برای برجام و پایان دادن به جنگ یمن دارد.
گاردین افزود که بر اساس توافق بدست آمده «دو کشور توافق کرده اند به حاکمیت دولت احترام بگذارند و در امور داخلی یکدیگر دخالت نکنند. همچنین ریاض و تهران برای فعال کردن توافقنامه همکاری امنیتی که در سال ۲۰۰۱ امضا شده بود، توافق کردند.»
این نشریه انگلیسی ادامه داد: مذاکرات برای مصالحه بین عربستان سعودی و ایران سالهاست که عمدتاً در عراق ادامه دارد؛ بنابراین عقد قرارداد در چین شگفتانگیز است.
بیشتر بخوانید: توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دو جانبه
در همین پیوند فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان اوایل این هفته در لندن، از مناسبات عربستان سعودی با چین دفاع کرد و گفت: «چین بزرگترین شریک تجاری ما است. همچنین بزرگترین شریک تجاری اکثر کشورهاست؛ و این واقعیتی است که ما باید با آن کنار بیاییم. چین برای ما شریک مهم و ارزشمندی در بسیاری از زمینهها است. ما روابط کاری عالی در بسیاری از بخشها داریم. اما این را گفته ایم و تکرار میکنیم، ما به دنبال منافع خودمان در شرق و غرب خواهیم بود».
بر اساس گزارش گاردین، عربستان سعودی در یمن، از دولت مستعفی منصور هادی حمایت میکند، اما به دنبال راهی برای پایان دادن به جنگ با انجام گفتگوهای خصوصی در عمان با حوثیها است. این گزارش میافزاید که توافق میان دو کشور میتواند پیامدهای مثبتی برای پایان دادن به این جنگ داشته باشد.
جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا امروز جمعه با عباراتی مبهم به سوال یک خبرنگار درباره توافق ایران و عربستان سعودی برای احیای روابط دیپلماتیک واکنش نشان داد. رئیسجمهور آمریکا در پاسخ به سوال یک خبرنگار در خصوص توافق ایران و عربستان سعودی گفت: رابطه بهتر بین اسرائیل و همسایگانش برای همه بهتر است. برخی از خبرنگاران کاخ سفید گفتهاند بایدن احتمالاً هنگام ترک کنفرانس خبری به طور کامل سوال خبرنگار را نشنیده است.
ایالات متحده آمریکا در نخستین واکنش به توافق جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی گفت، از گزارشها درباره احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان آگاه است.
یک سخنگوی کاخ سفید، روز جمعه به وقت محلی اعلام کرد: ما از هرگونه تلاش برای کمک به پایان جنگ در یمن و کاهش تنشها در خاورمیانه استقبال میکنیم.
وی تصریح کرد: کاهش تنشها و دیپلماسی به همراه بازدارندگی ستونهای اصلی سیاستی هستند که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به آن اشاره کرده است.
وزارت خارجه مصر روز جمعه به توافق میان ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط واکنش نشان داد.
در بیانیه وزارت خارجه مصر آمده است: «امیدواریم که توافق از سرگیری روابط عربستان سعودی و ایران به کاهش تنش در منطقه کمک کند».
وزارت امور خارجه ترکیه روز جمعه در بیانیهای اعلام کرد: ما از توافق امروز در پکن، میان عربستان سعودی و ایران، استقبال میکنیم.
دراین بیانیه وزارت امور خارجه ترکیه، به ایران و عربستان به خاطر این اقدام مهم در راستای ترویج راههای مسالمت آمیز و عادی سازی که مدتی است در خاورمیانه آغاز شده، تبریک گفت و اطمینان داد پیشرفت وبهبود روابط دو کشور، تاثیر و کمک بسیاری به برقراری ثبات، امنیت، و شکوفایی اقتصادی در منطقه خواهد کرد.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در پی اعلام توافق میان ایران و عربستان سعودی نوشت: تهران و ریاض به عنوان دو رقیب منطقهای توافق کردند که همکاریهای امنیتی و همچنین پیمانهای تجاری، سرمایه گذاری و فرهنگی را از سر بگیرند.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز روز جمعه به وقت محلی در گزارشی نوشت: این کشورها روز جمعه در بیانیهای مشترک از دستیابی به توافقی خبر دادند که راه را برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک پس از یک فاصله هفت ساله هموار میکند.
در این گزارش آمده است: بر اساس این بیانیه که توسط خبرگزاری رسمی عربستان منتشر شد، مقامات سعودی و ایرانی پس از مذاکرات هفته جاری در چین به این توافق دست یافتند. پکن دارای روابط نزدیکی با تهران و ریاض است. رسانه دولتی ایران نیز از امضای این توافق خبر داده است.
نیویورک تایمز نوشت:این تغییر پس از سالها هدف قرار دادن عربستان سعودی توسط نیروهای وابسته به ایران با حملات موشکی و پهپادی صورت میگیرد. در این بیانیه آمده است: عربستان سعودی و ایران ظرف دو ماه سفارتهای خود را در کشورهای یکدیگر بازگشایی خواهند کرد و هر دو کشور بر "احترام به حاکمیت و عدم مداخله در امور داخلی خود" تاکید کردند.
این رسانه آمریکایی ادامه داد: عربستان سعودی در سال ۲۰۱۶، زمانی که معترضان ایرانی به سفارت این کشور در تهران در پی اعدام یک روحانی برجسته شیعه سعودی توسط ریاض حمله کردند، روابط خود را به طور کامل با ایران قطع کرد. اختلافات میان این دو کشور اسلامی که در فاصله کمتر از ۱۵۰ مایلی از یکدیگر در دو طرف خلیج فارس قرار دارند، مدتهاست که بر سیاست و تجارت در خاورمیانه تاثیر گذاشته است.
نیویورک تایمز در ادامه این تحلیل خود نوشت: تنشها در سال ۲۰۱۹ میان ایران و عربستان به اوج خود رسید. در این سال حمله موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی مهم عربستان سعودی برای مدت کوتاهی نیمی از تولید نفت خام این کشور را مختل کرد. مقامات آمریکایی ادعا کردند که این حمله مستقیماً تحت نظارت ایران بوده است.
این رسانه آمریکایی ادامه داد: این دو کشور همچنین در یمن در مقابل یکدیگر قرار دارند. ائتلاف کشورهای عرب به رهبری عربستان سعودی با حوثیها (انصارالله) که ایران از آنها حمایت میکند، میجنگند.
در ادامه این گزارش آمده است: مقامات سعودی همچنین بارها نسبت به برنامه هستهای ایران ابراز نگرانی کرده و گفته اند که آنها مهمترین هدف جمهوری اسلامی خواهند بود. با این حال، طی چند سال گذشته، آنها در چند دوره گفتگو با هیاتهای ایرانی شرکت کردهاند و هر دو طرف امیدوارند بتوانند تنشها را کاهش دهند.
وزارت خارجه عراق، توافق به دست آمده بین ایران و عربستان سعودی را آغازگر صفحه جدیدی از روابط دیپلماتیک میان دو کشور همسایه توصیف کرد.
وزارت خارجه عراق در بیانیه خود آورده است، تلاشهایی که دولت عراق در این چهارچوب از طریق میزبانی جلسات گفتگو میان دو طرف انجام داد و یک پایه مستحکم برای گفتگوها ایجاد کرد، بر تکمیل روابط میان دو طرف تاثیر خواهد گذاشت و انگیزه منحصربفرد برای همکاری کشورهای منطقه در راستای تحقق خواستههای همه طرفها میدهد و آغازگر مرحله جدید خواهد بود.