تبعات حکمرانی دانش آموختگان دانشگاه امام صادق در اقتصاد ایران/ جامساز: اقتصاد اسلامی ساخته و پرداخته جمهوری اسلامی است

اقتصاد ۲۴، سعید شمس: بورس ایران گویی حساب و کتاب ندارد؛ چه آن زمانی که شاخص بورس بی جهت رشد فزاینده پیدا می‌کند و چه آن زمان که بدون تاسی از موضوعی خاص در عرصه‌های سیاسی و بین‌الملل با ریزش 125 هزار واحدی مواجه شد، رشدی که در تاریخ بورس بی سابقه بوده است.

در این میان همانگونه که شاکله اصلی اقتصاد کشور در دوره دولت سیزدهم را دانش آموختگان دانشگاه امام صادق(ع) تشکیل داده‌اند، سازمان بورس اوراق بهادار هم فارغ التحصیل این دانشگاه است، دانشگاهی که بسیاری از اقتصاددانان در دروس آموزشی آن در حوزه اقتصاد تشکیک ایجاد می‌کنند.

محمود جام ساز در گفتگو با اقتصاد ۲۴ در واکنش اوضاع فعلی بورس و تأثیر حضور مدیران ناکارآمد در رأس بازار سرمایه، اظهار کرد: نگاه دانشگاه امام صادق و اساتید و نظریه پردازان این دانشگاه این است که در حوزه اقتصاد، باید به اقتصادِ اسلامی رجوع کرد. این در حالی است که «اقتصاد» به عنوان یک علم، اصول و قواعد، مبانی و تئوری‌های خود را دارد. به همین دلیل اقتصاد را نمی‌توان به یک مکتب دینی منتسب کرد. در واقع «اقتصاد اسلامی» واژه‌ای ساخته و پرداخته در نظام جمهوری اسلامی است.

تحلیلگر اقتصادی در ادامه گفت: یکی از مسائلی که در اسلام خط قرمز و حرام است و از محرماتی‌ست که جنگ با خدا قلمداد می‌شود، رباست. قانون عملیات بانکداری بدون ربا در سال ۱۳۶۲ تصویب و در ۱۳۶۳ ابلاغ شد که البته قرار بود به طور آزمایشی در مدت ۵ سال به اجرا درآید. این در حالیست که علیرغم حذف ربا که هدف کلیدی این قانون بود، نظام بانکداری جمهوری اسلامی به ربوی‌ترین نظام بانکی جهان تبدیل شده است. ضمن آنکه محدود شدن عملیات بانکی در محدوده عقود ۱۴ گانه اسلامی، نظام بانکی کشور را از دسترسی به ابزار‌های متنوع و رو به توسعه مبادلات بانکی و تجاری در عرصه بین المللی محروم ساخته است.

وی افزود: متأسفانه استمرار این روند ناموفق، هنوز اراده‌ای را در میان سیاستگذاران اقتصادی با رویکرد اسلامی در راستای تجدید نظر در این قانون بر نیانگیخته است. آیا تغییر واژه بهره به کارمزد، کاهش ارزش پول در طی زمان را توجیه می‌کند؟ نمی‌توان حقیقت را در الفاظ پیچید و طور دیگری جلوه داد. نرخ بهره یکی از ارکان مهم بانکداری جهانی است و از مهمترین ابزار‌های سیاست پولی بشمار می‌رود.

جام ساز با بیان اینکه تغییرات نرخ بهره بین بانکی در کشور‌های پیشرفته در بستر بانکداری رو به گسترش بر مبنای مطالعات و اصول و ضوابط علمی و بسیار با احتیاط صورت می‌گیرد، گفت: برای افزایش ۲۵ صدم درصدی نرخ بهره بین بانکی، بانک مرکزی آمریکا ماه‌ها شرایط اقتصادی و پولی و آثار آن بر بازار‌های مختلف را بررسی می‌کند، اما تغییرات دستوری نرخ بهره در نظام بانکداری جمهوری اسلامی از هیچ الگو، ضابطه و اصولی تبعیت نمی‌کند، جز نگاه کوتاه مدت به منظور حل موردی یک بحران به طور مثال مهار تورم! در حالی که تعیین بهره سیاستی در نوسانات نقدینگی و‌ تورم بالا کارساز نیست زیرا تا زمانی که نرخ بهره سپرده و یا اوراق بدهی، کاهش ارزش پول را جبران نکند، این سیاست برای جمع آوری نقدینگی و کاهش تورم کارساز نخواهد بود.

این اقتصاددان با طرح این سوال که اقتصاد اسلامی یا به تعبیر جدیدتر اقتصاد مقاومتی چه راهکاری برای مهار تورم دارد؟ گفت: به نظر می‌رسد، اگر راهکاری بوده یا به اجرا گذاشته نشده یا از ظرفیت و کارایی لازم برخوردار نبوده است، چرا که روند سیاستگذاری‌ها طی ۴ دهه به گونه‌ای بوده است که با وجود ظرفیت مثال زدنی سرمایه‌های طبیعی و انسانی کشور، کلیه شاخص‌های کلان اقتصادی که بیانگیر قدرت و توان اقتصادی کشور است در نامطلوب‌ترین وضعیت خو‌د قرار گرفته اند که ناشی از عملکرد یک مجموعه بی نظم اقتصاد سیاسی است که نام نظام اقتصاد اسلامی را یدک می‌کشد.

بیشتر بخوانید: اقتصاددان صفر کیلومتر در راه معاونت وزارت اقتصاد/ جمع اقتصاددانان اسلامی رئیسی جمع‌تر شد

وی تاکید کرد: شاخص‌هایی نظیر رشد اقتصادی، تورم، بیکاری، ریسک‌های ترکیبی، نرخ سرمایه گذاری ثابت. حساب سرمایه، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، درجه آزادسازی اقتصادی، نرخ ارز، ارزش پول ملی و تراز بازرگانی و امثالهم در ایران همواره در رتبه بندی جداول ارزشیابی اقتصادی و مالی مؤسسات معتبر اعتبارسنجی جهان در ردیف‌های بسیار نامطلوب قرار دارند. آیا این‌ها نشانه‌هایی نیست که مسئولان نیاز به یک تغییر و تحول بنیادین را در این مجموعه بی نظم اقتصاد سیاسی ادراک کنند؟

جامساز خاطرنشان کرد: تغییر و تحولاتی که در چند سده اخیر در دنیای صنعت، تجارت و بانکداری رخ داده است، مرهون تحولات و پیشرفت‌های شگرف علوم اقتصادی و ارائه آرای جدید منتج از درک بیشتر از علم اقتصاد توسط دانشمندان است که اسباب تأسیس نهاد‌های متناسب با نیاز‌های روز را فراهم آورده است. بسیار‌ی از نهاد‌ها طی زمان تغییر یافته اند، زیرا نهاد‌ها دینامیک هستند و رو به جلو در حال تکاملند، نهادهایی که خود را با ضروریات زمان تطبیق ندهند، نهاد‌های استاتیک هستند که محکوم به زوال هستند و به عبارت دیگر بی خاصیت و از رده خارج محسوب می‌شوند.

این کارشناس مسائل اقتصادی با طرح این سوال که آیا قوانین و اصول حاکم بر اقتصاد در صدر اسلام متناسب با تغییر و تحولات زمان، تغییر یافته است؟ گفت: بسیاری از نهاد‌های اقتصادی و مالی در صدر اسلام وجود نداشته از جمله بورس اوراق بهادار. اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تأسیس شد؛ بنابراین در قیاس با صدر اسلام پدیده و نهاد جدیدی است. اما در کشور ما اولین بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه ‍ صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحد‌های تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، تاسیس شد.

وی با اشاره به اینکه در ساختار پر فساد اقتصاد دولتی، اطلاعات بورس به دلیل حاکمیت شرکت‌های بزرگ فرادولتی بسیار نامتقارن و به نفع حاکمان بورس توزیع می‎شود، تصریح کرد: به همین دلیل سهامداران خرد، که با پس انداز خود به کازینوی بورس ورود کرده‌اند ممکن است در برخی از معاملات سود کنند، اما عمدتا بازنده اند. با این وجود با برنامه ریزی‌های از پیش تعیین شده، فراز و نشیب‌هایی داشته که در مقاطعی با مدیریت و عوامل دولتی در تأمین کسری بودجه دولت کمک کرده است که البته در اهداف بورس چنین عملکردی تعریف نشده، اما همواره گردانندگان اصلی یا مافیا‌های بورس برنده بوده‌اند.

جامساز با اشاره به اینکه اخیرا شاخص بورس ریزش کرده و سرمایه بسیاری از سپرده گذاران خرد نابود شده است، گفت: در دو روز گذشته چهار هزار میلیارد تومان سرمایه از بورس خارج شده است. آیا فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق قادر به اصلاح بنیادین بورس خواهند شد. تأمین مالی سرمایه‌های تولیدی کشور‌های پیشرفته از طریق بورس انجام می‌شود. آیا بورس شرایط را برای تأمین سرمایه‌های مولد فراهم خواهد ساخت. اگر چنین است دانش آموختگان دانشگاه امام صادق برنامه مدیریتی خود را اعلام کنند تا مورد نقد قرار گیرد و شکوفا شود.

این اقتصاددان افزود: آیا این مدیران جوان با پیشینه تحصیل در اقتصاد اسلامی، به اقتصاد آزاد رقابت پذیر و اصول و ضوابط آن باورمندند؟ اگر هستند مرز میان اقتصاد اسلامی و آزاد را تعیین کنند. آیا تغییر وزرا، معاونین و مدیران اقتصادی کشور، آن هم در بستر مدیران چرخشی پایدار، به رفع چالش‌های موجود کمک خواهد کرد؟ بر اساس علم و تجربه هیچگونه اصلاحاتی با تغییر مهره‌ها صورت نگرفته است. ضرورت پیشین تغییر و‌ تحول در بورس هم در راستای اصلاح بورس به عنوان یک نهاد سرمایه پویا، تغییر و‌ تحول بنیادین در ساختار اقتصاد سیاسی رانتی ایدئولوژیک با اهداف توسعه اقتصادی و تأمین رفاه و آسایش آحاد ملت است، نه تغییر مدیران.