آیا بورس توانایی بازگشت به عمق نقدینگی سال‏‏‏‏‏‌۹۹ را دارد؟

اقتصاد۲۴- بررسی شاخص کل بورس تهران از سال ۸۹ تا اردیبهشت ۱۴۰۲ نشان می‌دهد با وجود گذر کردن نماگراصلی بورس تهران از سقف تاریخی ۲ میلیونی مرداد ۹۹؛ ارزش دلاری بورس تهران ۵۴ درصد کمتر از ارزش دلاری بازار سهام در اواسط تابستان ۹۹ است، بنابراین به نظر می‌رسد اگرچه ظاهرا شاخص کل رشد جذابی را در ابتدای سال تجربه کرد، اما بازدهی حقیقی بازار سهام چندان چنگی به دل نمی‌زند.

در سال‌های اخیر تغییرات ارزش دلاری بورس اوراق بهادار تهران از روند نرمالی پیروی کرده‌است. در سال ۸۹ ارزش دلاری بورس ۱۱۸ میلیارد دلار بوده است و در پایان بهمن ماه سال ۹۸ ارزش دلاری بورس تهران به بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار رسیده است. در سال ۹۹ با افزایش ورود سرمایه به بورس اوراق بهادار، رکورد ارزش دلاری بورس شکسته شد و در ۱۹ مرداد ۹۹ به ۴۲۷ میلیارد دلار رسید. پس از این رشد، ارزش دلاری به دلیل کاهش ارزش ۵۰ تا ۷۰ درصدی قیمت سهام نماد‌های مختلف پس از دو روز کانال ۴۰۰ میلیارد دلاری را از دست داد و در ادامه نیز با تقویت فضای نزولی و رکودی معاملات ارزش دلاری بورس پس از دو هفته معاملاتی به کانال ۲۰۰ میلیارد دلار بازگشت.

در سال ۱۴۰۰ این روند به صورت منطقی پیش رفته است و در نیمه کانال ۲۰۰ میلیارد دلار متغیر بود. در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ و پس از تغییر دولت، ارزش دلاری بورس تهران با افت نزدیک به ۲۰ درصدی همراه شد، اما در سه ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ ارزش بازار مجددا بر مدار صعود قرار گرفت و جایگاه خود را در نیمه کانال ۲۰۰ میلیارد دلار بازپس گرفت، اما با گذشت زمان و پایان فصل مجامع شرکت‌ها و گذشت فعالیت دولت جدید، مجددا ارزش بازار افول کرد، تاجایی که ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۱ ارزش بازار از رونق افتاد و به زیر کانال ۲۰۰ میلیارد دلار (۶ هزار همت) عقب نشینی کرد و رکود در بازار سهام تقویت شد. این موضوع تا روز‌های ابتدایی اسفند ۱۴۰۱ ادامه‌دار بود، تاجایی که ارزش دلاری بازار به ۱۳۸ میلیارد دلار نیز کاهش یافت، اما این روند نزولی و رکودی از هفته دوم اسفند سال گذشته تضعیف شد و مسیر رشد را پیش‌گرفت، به‌طوری‌که در این روز‌ها ارزش بازار با وجود اینکه در سطح ۱۰ هزار همت قرار دارد، اما ارزش دلاری آن در محدوده ۲۰۰ میلیارد دلار است.

مثلث خطر بورس تهران

تثبیت ارزش دلاری بازار در محدوده ۲۰۰ میلیارد دلار نشان می‌دهد که بازار با وجود سپری کردن روز‌های مثبت و صعودی در سال ۱۴۰۲ نتوانسته تاکنون توان رونق معاملاتی یا به عبارتی جذب نقدینگی بالایی را داشته باشد، از این رو می‌توان چنین نتیجه گرفت که بورس تهران هنوز اعتماد اکثریت سرمایه‌گذاران را به دلایل تاریخی تجربه‌شده، دستکاری‌های دولتی و عمق بسیار کم نسبت به مقایسه بورس‌های منطقه‌ای نتوانسته جلب کند و از نقدینگی و عمق معاملات بسیار پایین برخوردار است.

بیشتر بخوانید: حکم انحصار وراثت سهام عدالت چه کسانی صادر شد؟

علاوه بر این گفتنی است که در سال ۹۹ دامنه نوسان نامتقارن و محدود بوده و نرخ دلار نیز نسبت به قیمت‌ها کنونی در سطوح پایین‌تری قرار داشته و تحریم‌های جهانی علیه ایران به این سطح نرسیده بود؛ با این وجود ارزش دلاری بازار به ۴۲۷ میلیارد دلار رسید، بنابراین می‌توان گفت که علت اصلی ریزش شاخص بورس در سال ۱۳۹۹ ناشی از افزایش بی رویه و نادرست نرخ بهره در میانه سال توسط بانک مرکزی بود. سه موضوع نرخ بهره، نرخ ارز و قیمت‌گذاری دستوری مانند یک سه‌ضلعی خطرناک، همواره تهدید جدی برای بازار سرمایه بوده و هست و خواهد بود، اما در حال حاضر با وجود رشد شدید نرخ دلار و تثبیت آن در سطوح بالای ۵۰ هزار تومان و افزایش دامنه نوسان معاملات در کنار متقارن شدن آن، هنوز بازار نتوانسته نیمی از تاب و توان پرش تاریخی خود را تجربه کند و در آن سطح از ثبات قابل توجهی برخوردار شود.

بازار سهام در حالی در سال جدید آغاز به کار کرد که شاخص کل با عبور از سقف تاریخی مرداد ماه سال ۱۳۹۹ وارد کانال دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحد شد. این صعود می‌تواند یادآور وضعیت بازار سهام در سال ۱۳۹۹ و سقوط تاریخی شاخص باشد. مساله‌ای که برخلاف اعتقاد کارشناسان حوزه سرمایه نه تن‌ها با سال ۱۳۹۹ تفاوت دارد، حتی ارزش دلاری بازار با آن سال فاصله زیادی دارد و اگر دولت در بازار دستکاری نکند جای رشد بسیار بیشتری نیز به صورت منطقی و توسط سرمایه‌گذاری‌ها می‌توان برای این بازار متصور شد.

باوجود اینکه در هفته‌های اول فروردین ۱۴۰۲ به سقف تاریخی شاخص کل دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحد در ۱۹ مرداد ماه ۱۳۹۹ رسیدیم و حتی در این مدت شرکت‌های بسیاری وارد بازار شدند، اما هنوز ارزش دلاری بازار حتی به نیمی از ارزش دلاری بازار در مرداد ماه سال ۱۳۹۹ نرسیده است. ارزش دلاری مرداد ماه سال ۱۳۹۹ حدود ۴۲۷ میلیارد دلار بود و در حال حاضر در پایین سطح ۲۰۰ میلیارد دلار قرار دارد، به این معنی که بازار نسبت به تورم و ارزش دلاری جاماندگی بسیار زیادی دارد و آنچه در این روز‌ها شاهد آن هستیم می‌تواند یک تکانه‌ای برای جبران این عقب ماندگی به حساب آید.

رشد اساسی بازار سهام از طریق تورم و رشد اقتصادی صورت می‌گیرد. در حال حاضر بازار سهام از تورم بسیار عقب مانده است. از سوی دیگر درخصوص رشد اقتصادی باید منتظر برنامه‌های دولت و اجرایی کردن آن‌ها ماند و اینکه آیا این برنامه‌ها می‌تواند در سال‌جاری به رشد تولید که شعار سال است، ختم شود یا خیر. اگر برنامه‌های دولت به رشد تولید ختم شود، تاثیر رشد تولید را نیز باید در رشد بازار سهام لحاظ کرد.

سیاست صندوقی دولت

در سال‌های گذشته با توجه به افزایش شدت تحریم‌ها و کاهش ورود فناوری‌های جدید به کشور علاوه بر اینکه بخش تولید با چالش رقابت پذیری در بازار خارجی مواجه شد، با استهلاک ماشین آلات و تجهیزات عملا با افت تیراژ تولید هم مواجه شد و همین موضوع سرمایه گذاری در بخش‌های مولد اقتصادی را به شدت کاهش داد، به همین دلیل سرمایه‌های ارزی و ریالی صندوق توسعه ملی هم به نوعی در رکود باقی ماند و دولت برای اینکه این سرمایه‌ها با کاهش ارزش مواجه نشوند بخشی از آن را وارد بازار سهام کرد تا از این طریق مانع از سقوط بیشتر بورس شود و از طرف دیگر عایدی صندوق توسعه ملی هم افزایش یابد.

در دو سال اخیر ارزش پولی که بسیاری از مردم از سال ۹۹ در بورس دارند به شدت افت کرده که با احتساب تورم بیش از ۵۰ درصد، به معنای ناکارآمدی بورس برای عموم سرمایه‌گذاران است، از این رو دولت برای جلب اعتماد سرمایه گذاران همچنان باید روند صعودی بورس را به هر روشی همچون حمایت صندوق توسعه ملی و صندوق تثبیت بازار سرمایه حفظ کند؛ زیرا اساسا منابع این صندوق‌ها باید برای سرمایه گذاری در بخش‌های مولد به کار گرفته شود.

نگاهی به گذشته ارزشی بورس

ارزش دلاری بورس تهران در انتهای دی ماه سال ۹۸ که شاخص کل در تراز ۴۱۰ هزار واحدی قرار داشت و اولین موج صعودی بازار سهام در حال آغاز شدن بود؛ بالغ بر ۱۱۵ میلیارد دلار بود.

ارزش دلاری بورس تهران در فروردین ماه سال ۹۹ تا ۱۷۰ میلیارد دلار افزایش یافت و شاخص کل نیز در همین زمان به تراز ۶۹۰ هزار واحدی رسیده بود. روند صعودی ارزش دلاری بازار با ورود جریان پول حقیقی در کنار عدم رشد شدید نرخ دلار در بازار آزاد باعث شد در روز ۱۹ مردادماه سال ۹۹ که بیش از دو سال و نیم از آن می‌گذرد، ارزش دلاری بورس تهران به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار برسد. پس از ریزش بازار در پاییز ۹۹، ارزش دلاری بورس به زور به کمتر از ۲۸۰ میلیارد دلار می‌رسید. با تمام این تفاصیل و با وجود شروع روند صعودی شاخص کل در اسفندماه ۱۴۰۰، ارزش دلاری بورس نتوانست با رشد شاخص کل و رشد ارزش ریالی بازار افزایش قابل توجهی داشته باشد.

با شروع رکود معاملاتی در خرداد ۱۴۰۱ ارزش دلاری بورس تهران درحالی که نرخ دلار در بازار آزاد برای چندین ماه در سطوح بالاتر از سال ۹۹ ثابت بود، به زیر ۲۰۰ میلیارد دلار نزول کرد و تا ۷ ماه پس از آن نیز در این محدوده در نوسان بود. حتی با رشد تراز شاخص کل بورس تهران از ابتدای اسفند ۱۴۰۱ تا به امروز که سطح ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار واحدی را پشت سرگذاشته ایم، ارزش دلاری بورس تهران برای ۵ ماه پیاپی از ۲۰۰ میلیارد دلار عبور نکرده است.

در‌حال حاضر با وجود گذر کردن نماگراصلی بورس تهران از سقف تاریخی ۲ میلیونی مرداد ۹۹، ارزش دلاری بورس تهران ۵۴ درصد کمتر از ارزش دلاری بازار سهام در اواسط تابستان ۹۹ است؛ بنابراین به نظر می‌رسد اگرچه ظاهرا شاخص کل رشد جذابی را در ابتدای سال تجربه کرد، اما بازدهی حقیقی بازار سهام چندان چنگی به دل نمی‌زند. حتی از نگاه بنیادی قیمت سهام شرکت‌های بزرگ بازار، با مفروضات کنونی در اقتصاد کلان، مانند قیمت دلار ۳۸ هزار تومانی، تورم ۴۵ درصدی، نرخ خوراک ۵ هزارتومانی و... منطقی به نظر رسیده و از ارزندگی بالایی برخوردار نیست، بنابراین به اجماع تحلیلگران و فعالان بازار رشد پایدار بازار سهام نیازمند محرک‌های اصلی مانند کاهش تورم و رشد تولید خواهد بود.