محمد بن سلمان عجیب و متناقض؛ از بازی‌های شبانه و دی‌جی شدن تا اعلان جنگ و بازداشت

اقتصاد۲۴- بردلی هوپ، خبرنگاری تحقیقی در لندن است. او از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ میلادی برای روزنامه "وال استریت ژورنال" کار کرده بود و در آنجا به بررسی دنیای مالی و افراط در آن در نیویورک و لندن پرداخته بود. پیش از آن او برای نشریه "نشنال" امارات کار می‌کرد و گزارش‌هایی را از بهار عربی در قاهره، طرابلس و بیروت در آنجا منتشر کرده بود. او در سپتامبر ۲۰۱۸ میلادی در گزارشی افشاگرانه از ۴.۵ میلیون دلار اختلاس توسط صندوق سرمایه گذاری مالزی خبر داد. کتاب "خون و نفت" نوشته او در نقد پادشاهی سعودی با ترجمه "رضا اسکندری آذر" توسط "نشر نون" به زبان فارسی چاپ شده است.

به گزارش فرارو به نقل از تایمز، جهان در سال ۲۰۱۸ میلادی از قتل خونبار "جمال خاشقجی" نویسنده و مخالف حکومت سعودی به دست کارکنان اطلاعاتی شاغل برای محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی مطلع شد. در آن زمان قرارداد‌های بزرگ با ریاض از بین رفت. رهبران خارجی دستانشان سرد شد و تصویر شاهزاده "محمد به بن سلمان" به عنوان یک عضو لیبرال از نقطه نظر اجتماعی و اصلاح طلب در خاندان سلطنتی سعودی محو شد. مدیران اجرایی شرکت‌ها و موسسات مالی از کنفرانس سالانه او در ریاض موسوم به "داووس در صحرا" عقب نشینی کردند و آلمان فروش تسلیحات به ریاض را متوقف کرد.

با این وجود، پنج سال پس از آن شما شاهد موج باورنکردنی معامله محمد بن سلمان در دنیای ورزش، سرگرمی و بازی‌های دیپلماتیک پرمخاطب او هستید. در ماه جاری مفسران گفتند که محمد بن سلمان کلیت ورزش گلف جهان را خریداری کرده است. هفته گذشته او در پاریس بود و با مکرون رئیس جمهور فرانسه دست داد و از صرف یک ناهار کاری تک به تک با او لذت برد. شاهزاده بن سلمان در هفته جاری در نمایشگاه هوایی پاریس شرکت خواهد کرد جایی که مکرون امیدوار است از خرید بزرگ هواپیما‌های ایرباس برای یک شرکت هواپیمایی جدید سعودی خبر دهد.

هم چنین، محمد بن سلمان در برجسته‌ترین سفر اروپایی خود پس از ماجرای خاشقجی از یک رویداد فناوری با حضور "ایلان ماسک" بازدید به عمل آورد. این در حالی است که ماه‌ها مانور دیپلماتیک انجام شده است. عربستان سعودی و ایران با میانجی گری چین برنامه‌ای برای عادی سازی روابط دیپلماتیک و اقتصادی پس از هشت سال تنش را اعلام کردند. این اقدام قدرت‌های غربی را که به ریاض به عنوان متحد در کارزاری برای جلوگیری از دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای متکی بودند شگفت زده کرد.

پس از آن که شاهزاده "فیصل بن فرحان" وزیر امور خارجه اولین مقام ارشد سعودی بود که در حدود دو دهه اخیر به تهران سفر می‌کرد. سپس عربستان سعودی از "ابراهیم رئیسی" رئیس جمهور ایران برای یک دیدار رسمی دعوت به عمل آورد.

محمد بن سلمان علیرغم نفوذ گسترده اش هنوز به طور گسترده اشتباه گرفته می‌شود. ابتکار عمل او ممکن است غیر واقعی و حتی ناقص به نظر برسد، اما او در حال اتخاذ استراتژی‌ای است که می‌خواهد عربستان سعودی را نه از نظر اندازه یا قدرت ارتش بلکه از نظر گستردگی به یک قدرت جهانی تبدیل کند. در همین راستا او برای حضور در عرصه‌های فرهنگ، ورزش، سرگرمی، فناوری و امور مالی گام بر می‌دارد. او نه تنها در حال تبدیل شدن به پادشاه نهایی عربستان سعودی است بلکه قصد دارد کشورش را از ویرانی اقتصادی نجات دهد و در عوض آن را به یک قدرت محوری جهانی تبدیل کند که مطابق با دستور کار ایالات متحده و بریتانیا یا چین نیست. محور اصلی این طرح چشم انداز ۲۰۳۰ او برای کنار گذاشتن وابستگی کشورش به نفت و ایجاد پایه درآمد پایدار برای آینده بدون آلاینده‌های کربنی است که او انتظار دارد سریع‌تر از دیگر اعضای مسن خاندان سعودی شاهد فررسیدن اش باشد.

بیشتر بخوانید: آتش زیر خاکستر حرف‌های ظریف؛ از گاندو و نایاک تا خیانت روسیه و «تعلیق»

عربستان سعودی از اوایل قرن بیستم از کشوری تحت الحمایه بریتانیا فاصله زیادی گرفته است جایی که خاندان سلطنتی آن کشور شیفته فرهنگ و جامعه عالی بریتانیا بودند. امروزه ریاض به یک نیروگاه جهانی بانفوذ در بخش‌های مختلف تبدیل شده و میراث سنتی خود را با چشم‌اندازی بلندپروازانه برای آینده ترکیب می‌کند.

بیرحمی محمد بن سلمان در این امر نقشی اساسی دارد. چه کسی دیگری در صحنه بین المللی می‌توانست جو بایدن رئیس جمهور امریکا را فریب دهد تا سال گذشته در سفری به ریاض مجبور به دست دادن با او شود و تنها چند روز بعد اعلام کند که قصد ندارد برای کاهش قیمت نفت اقداماتی را انجام دهد؟ هم چنین، اثرات جنگ روسیه در اوکراین همان طور که او می‌خواست به نفع ریاض تمام شد.

چه کس دیگری می‌توانست از بشار اسد رئیس جمهور سوریه برای بازگشت به اتحادیه عرب استقبال کند؟ این محمد بن سلمان بود که به ایالات متحده و جهان گفت ریاض دیگر با قوانین سنتی تمکین و تسلیم بازی نمی‌کند بلکه مسیر خود را ترسیم خواهد کرد.
او هم چنین نشان داده که فرد کینه ورزی نیست. اگر یک نفر وجود داشت که محمد بن سلمان باید دشمنی عمیقی با او می‌ورزید آن شخص "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه بود که جزئیات مرتبط با قاتلان خاشقجی را فاش کرد. با این وجود، محمد بن سلمان سال گذشته با اردوغان در جده ملاقات کرد تا روابط میان عربستان سعودی و ترکیه عادی شود.

تمام این تحولات عمدتا به بالا ماندن قیمت نفت کمک می‌کند و سبب می‌شوند خزانه عربستان سعودی سریع‌تر از آن که بتواند ایده‌هایی را در مورد نحوه خرج کردن آن ارائه دهد پر کند. با این وجود، این وضعیت هم چنین باعث اعتماد به نفس بیش‌تر محمد بن سلمان نیز خواهد شد و باعث می‌شود او برای تلاش اش به منظور تقویت قدرت جهانی ریاض پیگیری بیش‌تر از خود نشان دهد. او از جانبداری هر یک از طرفین در جنگ روسیه علیه اوکراین خودداری ورزیده رویدادی که قیمت نفت را به نفع وضعیتی بسیار سودآور برای عربستان سعودی و دیگر کشور‌های اوپک سوق داده است.

تمام این تحولات در زمانی رخ می‌دهند که شاهزاده محمد بن سلمان صرفا ۳۷ ساله است. بسیاری از آن چه که اکنون می‌بینیم به روز‌های اولیه صعودش به قدرت باز می‌گردد زمانی که عمویش عبدالله بر تاج و تخت نشسته بود و محمد صرفا شاهزاده‌ای بود که بر تاجر شدن تمرکز کرده بود بدون آن که انتظاری برای وارد بازی قدرت شدن داشته باشد.
او که نمی‌توانست به شکلی روان انگلیسی صحبت کند و ثروت قابل توجهی نداشت به راحتی از سوی دیگران دست کم گرفته شده بود. او حتی در خانواده خودش هم بزرگ‌ترین پسر نبود. او اولین پسر همسر سوم پدرش بود دانش‌آموزی کم توان بود که در دانشگاه عربستان سعودی تحصیل کرد در حالی که برخی از برادران ناتنی بزرگ ترش در ایالات متحده تحصیل کرده بودند و زمانی قابل توجه را در لندن گذراندند و در آنجا لهجه‌های انگلیسی شیک را آموخته و شبکه اجتماعی قدرتمندی را ایجاد کردند.

با این وجود، ناگهان دو تن از عموهایش فوت کردند و او به قدرت رسید. محمد بن سلمان تصمیم گرفت از پدرش در مقابل توطئه‌های متعدد دربار سلطنتی محافظت کند تا پس از آن به صورت رسمی تاج و تخت سلطنت را از آن خود سازد. در آن زمان بود که کار واقعی اش آغاز شد. او به عنوان نایب ولیعهد در سال ۲۰۱۵ میلادی به یمن اعلان جنگ کرد و قدرت و پول تحت کنترل خود را تثبیت نمود. او هم چنین با سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری در شرکت‌های فناوری جهانی و سرکوب اسلام گرایان و اصلاح طلبان لیبرال به طور همزمان یک طرح تحول عظیم اقتصادی را اجرا کرد.

بیشتر بخوانید: مخالفت تل آویو با هسته‌ای شدن ریاض

پنج سال نخست زمامداری محمد بن سلمان مملو از شرمساری بود. او صد‌ها تاجر و شاهزاده سعودی را در هتل ریتز کارلتون در ریاض محبوس کرد. آنان به ارتکاب فساد متهم شدند و بدون اجازه دسترسی به محاکمه‌ای منصفانه تسلیم ادعا‌های مطرح شده شدند. این چیزی بیش از یک قبضه قدرت بود. این نشانه آن بود که هیچ کس بدون توجه به ثروت یا موقعیت اش مافوق نظارت از سوی زمامدار کشور نیست. با این وجود، محمد بن سلمان شخصیتی واقعا عجیب دارد. منابع آگاه می‌گویند تا دیروقت با دوستان اش بیدار می‌ماند و بازی‌های ویدئویی انجام می‌داد. او هم چنین به فست فود خوردن علاقه داشته و پروژه‌های علمی - تخیلی برای کشورش را تصور می‌کرد. او موسیقی الکترونیک را دوست دارد و جمع دوستان اش نقش دی جی را ایفا می‌کرد. با این وجود، بدون فکر کردن زیاد به یمن اعلان جنگ کرد. او مردی متضاد است که حقوق زنان را در سراسر عربستان سعودی تقویت کرد و سپس چندین فعال زن را بازداشت نمود.

در عربستان سعودی آزادی‌های اجتماعی افزایش یافته در حالی که آزادی‌های سیاسی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد که محمد بن سلمان برای سالیان پیش رو به اداره سلطنت ملطقه در عربستان سعودی توسط خود فکر می‌کند.
برای مدت زمانی در مطبوعات غربی هاله‌ای اطراف او ایجاد شده بود مبنی بر آن که این شاهزاده سعودی جامعه محافظه کار افراطی عربستان را به لرزه در خواهد آورد. او در سراسر جهان مورد استقبال سرمایه گذاران و سران کشور‌ها قرار گرفت. هیچ کس نمی‌توانست در برابر شاهزاده‌ای که آماده بود جهان را به هم بزند مقاومت کند.

با این وجود، قتل خاشقجی به این گمانه زنی‌ها پایان داد، اما مانع از پیگیری جاه طلبی‌های محمد بن سلمان نشد. او بر درون عربستان متمرکز شد و یک طرح عظیم فرهنگی و اقتصادی را اجرا کرد که مملو از مفاهیم بریده از داستان‌های علمی - تخیلی است. یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌ها نئوم است یک پروژه توسعه‌ای به بزرگی کشور در امتداد دریای سرخ که شامل یک شهر کامل است که در داخل چندین مایل ساختار آینه‌ای ساخته شده است. بخش بزرگی از برنامه او این است که عربستان سعودی را به یک مقصد گردشگری بزرگ تبدیل کند ایده‌ای که در زمان زمامداری ملک عبدالله کاملا مضحک تلقی می‌شد.

این تلاش‌ها باعث ایجاد نگرانی در دبی و دوحه در مجاورت ریاض می‌شود که ده‌ها میلیارد دلار را در طول سالیان گذشته صرف ساختن زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی برای تبدیل شدن به شهر‌های جهانی کرده اند. محمد بن سلمان حتی خبر از تاسیس یک شرکت هواپیمایی به نام ریاض ایر با سفارش صد‌ها فروند هواپیما برای رقابت با خطوط هوایی امارات، اتحاد و قطر داده است. یکی از نمادین‌ترین حرکت‌های او تصاحب ورزش گلف از طریق هزینه‌های کلان بوده است.

محمد بن سلمان حتی به گلف علاقه‌ای نداشت تا آن که "یاسر الرمیان" رئیس صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی و یکی از معاونان ارشد محمد بن سلمان او را متقاعد کرد که وارد عرصه تصاحب آن ورزش شود. منتقدان معتقد بودند این بلندپروازی با شکست مواجه شود، اما عربستان سعودی به لطف خزانه مملو از پول اش شروع به جلب استعداد‌ها کرد. این موضوع نشان می‌دهد که چگونه منافع اقتصادی بر حقوق بشر ترجیح داده می‌شوند و شکاف اخلاقی را تعمیق بخشید. این صرفا یکی از مجموعه پیروزی‌های ورزشی محمد بن سلمان بود. صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعوید در سال ۲۰۲۱ میلادی کنسرسیومی را هدایت کرد که با موفقیت باشگاه لیگ برتر نیوکاسل یونایتد را به مبلغ بیش از ۳۰۰ میلیون پوند خریداری نمود. محمد بن سلمان جام جهانی را در نیز در چشم انداز اهداف خود قرار داده است. عربستان سعودی با همکاری یونان و مصر به منظور تامین مالی ساخت استادیوم‌ها پیشنهاد میزبانی مسابقات را داده است.

محمد بن سلمان مردی است که باور دارد کشورش را از مسیر ویرانگر وابستگی به نفت و مقاومت در برابر تغییرات اجتماعی نجات خواهد داد. منابع آگاه در ریاض به من گفتند که او دیدگاه بدبینانه‌ای نسبت به مطبوعات خارجی دارد و معتقد است که پوشش منصفانه‌ای ارائه نمی‌دهند. او بیش‌تر علاقمند است تا مردم کشورش به ویژه شهروندان جوان و هم نسل اش دیدی مثبت نسبت به او داشته باشند.

اگر محمد بن سلمان در سال ۳۵۰ پیش از میلاد مسیح یعنی دوران زندگی اسکندر مقدونی یکی از ترسناک‌ترین فاتحان تاریخ متولد می‌شد و ترور‌ها و مانور‌های قدرت ماکیاولیستی را در آن زمان انجام می‌داد تاریخ از او چگونه یاد می‌کرد؟ این موضوع یک زنگ هشدار برای ما خواهد بود. محمد بن سلمان حداقل دو بار دست کم گرفته شده است یکبار زمانی که تجمیع قدرت را آن هم در زمان حیات پدرش آغاز کرد و بار دوم پس از موضوع قتل خاشقجی و به راه انداختن جنگ یمن که بیش از ۲۰۰ هزار نفر بر اثر بیماری و قحطی ناشی از آن جان خود را از دست دادند. در نتیجه، بسیار مهم است که دوباره او را دست کم نگیریم.
عربستان سعودی به سرعت در حال حرکت است و مایل به پذیرش ریسک‌های بزرگ می‌باشد. آن کشور از طریق قیمت نفت بر اقتصاد جهانی تسلط دارد و خانه مکه و مدینه است زادگاهی دینی که نزدیک به دو میلیارد نفر از آن پیروی می‌کنند. سرمایه گذاری‌های آن کشور در شرکت‌های فناوری جهانی، تیم‌های ورزشی و تلاش‌های صورت گرفته برای تبدیل شدن به یک مرکز تولید فیلم ریاض را حتی به بازیگری بیش از یک نیروی قابل محاسبه تبدیل کرده است.