موانع و دست اندازهای تحصیل کودکان مهاجر

اقتصاد۲۴- امسال نیز نگرانی‌های بسیاری در میان خانواده‌های مهاجر و فعالان حوزهٔ حقوق کودک در این رابطه وجود داشت.

سرانجام بعد از کش‌وقوس‌های فراوان اواسط مردادماه، سازمان ملی مهاجرت، دستورالعمل ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی برای سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ را ابلاغ کرد و فرایند ثبت‌نام نیز از هفتهٔ پیش آغاز شد. دستورالعمل مزبور تفاوت‌هایی با دستورالعمل‌های سالیان گذشته برای ثبت‌نام کودکان تبعهٔ خارجی دارد. از جمله اینکه ثبت‌نام دانش‌آموزان تحت نظارت سازمان ملی مهاجرت انجام می‌گیرد و فرایند ثبت‌نام نیز الکترونیکی شده است.

سازمانی که چندین سال است زمزمهٔ تشکیلش به گوش می‌رسد و طرح تشکلیش هم سال گذشته به مجلس رفت و کلیات آن نیز تصویب شد، اما جزئیات آن هنوز در مجلس بررسی نشده است. با وجود اینکه تصویب نهایی طرح سازمان ملی مهاجرت انجام نشده، این سازمان از سال گذشته ذیل وزارت کشور فعالیت خود را آغاز نموده است و به‌صورت خاص در سال جاری نقش‌آفرینی‌اش پررنگ‌تر شده و هم‌اکنون عملاً به متولی اصلی حوزهٔ اتباع و مهاجرین در ایران تبدیل شده است.

در‌حالی‌که در سالیان گذشته ادارهٔ اتباع و مهاجرین خارجی دستورالعمل‌های ثبت‌نام کودکان مهاجر را تدوین و ابلاغ می‌کرد، امسال در راستای تحول نهادی شکل‌گرفتهٔ سازمان ملی مهاجرت دستورالعمل را تدوین نمود.

سازمان ملی مهاجرت یک سامانهٔ ویژه برای انجام امورات مختلف اتباع خارجی ایجاد نموده که عنوان آن «سامانهٔ یکپارچه اتباع و مهاجرین خارجی» است. انجام تمامی فرایند‌های ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع بایستی از طریق همین سامانه صورت گیرد.

بیشتر بخوانید:چالش‌های تحصیل کودکان افغانستانی در ایران

دانش‌آموزانی که در سامانهٔ مذکور ثبت‌نام کنند، اطلاعاتشان به آموزش‌وپرورش ارسال می‌شود و از این طریق می‌توانند در مدارس ثبت‌نام کنند. دستورالعمل و فرایند ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع با وجود برخی محاسنی که دارد، دارای ایراداتی است که در روند ثبت‌نام همهٔ کودکان مهاجر مانع ایجاد می‌کند. نخست آن که مطابق دستورالعمل، ثبت‌نام کودکان فاقد مدرک در مدارس ممنوع است.

این بند خلاف فرمان رهبری در سال ۹۴ است که صریحاً بر تسهیل تحصیل همهٔ کودکان تبعهٔ خارجی تأکید کردند و نیز مغایر مفاد ماده ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان است. اساساً تحصیل یک حق بنیادین برای همهٔ کودکان، فارغ از ملیت و وضعیت اقامتی است. شرط ثبت‌نام در سامانه آن است که افراد، دارای شناسهٔ یکتا باشند و حتی اگر دانش‌آموزی دارای مدرک اقامت قانونی باشد، ولی نتواند شناسه یکتا دریافت کند، از امکان ثبت‌نام در مدارس محروم می‌شود.

دریافت این شناسه نیازمند پرداخت هزینه و دریافت یک کد پیگیری و کد مرجع است. افراد با دارا بودن این کد می‌توانند به دفاتر کفالت مراجعه کنند تا آن‌جا شناسه یکتا دریافت کنند. در روند دریافت کد نامبرده در سامانه، تاکنون مشکلات بسیاری برای اتباع پیش آمده و بسیاری از آن‌ها از اختلالات سامانه گلایه دارند.

مانع دیگر بر سر راه ثبت‌نام کودکان مهاجر این است که بسیاری از این افراد از طبقات بی‌بضاعت و خانواده‌هایی هستند که آشنایی چندانی با نحوه کار با سامانه‌های الکترونیکی ندارند. بهتر بود برای تسهیل ثبت‌نام این دسته از خانواده‌ها، امکان جایگزینی ثبت‌نام حضوری فراهم می‌شد. سازمان ملی مهاجرت به عنوان متولی کنونی ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع بهتر است موانع و دست‌انداز‌های موجود در مسیر ثبت‌نام را برطرف کند و مطابق تکالیف قانونی که برعهده‌اش است، بستر‌های ثبت‌نام همهٔ کودکان مهاجر را فراهم نماید. از سوی دیگر بهتر بود نهادی دیگر برای نظارت بر حسن انجام فرایند ثبت‌نام وجود می‌داشت تا موانع و چالش‌های ثبت‌نام را در هماهنگی با سازمان ملی مهاجرت، حل کند.

هرچند از منظر قانونی تحصیل کودکان مهاجر در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تصریح شده است و فرمان رهبری هم در این زمینه وجود دارد، اما انگار به جز فعالان مدنی هیچ نهاد دیگری پیگیر حسن اجرای قانون و فرمان رهبری توسط وزارت کشور و وزارت آموزش‌وپرورش نیست.

تسهیل فرایند تحصیل کودکان مهاجر یک ضرورت برای جلوگیری از بازماندگی از تحصیل کودکان است؛ چراکه بازماندگی از تحصیل زمینه‌ساز بسیاری از آسیب‌های دیگر است. علاوه‌بر جلوگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی، تحصیل کودکان مهاجر برای آینده‌ٔ کشور ایران یک فرصت استثنایی است که با برخی کوتاهی‌ها از دست خواهد رفت.