خالص‌سازی در کنشگران محیط زیست؛ حذف‌شدگان نیرو‌هایی فنی و غیرسیاسی بوده‌اند

اقتصاد۲۴- پنجمین جلسه دوره‌ای تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی سراسر کشور با «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در روز‌های اخیر در حالی برگزار شد که از شهریور ماه پارسال تاکنون نشستی برگزار نشده بود و البته حواشی نشست برگزار شده هم کم نبود.

نشستی که در آن تعدادی از فعالان و اعضای تشکل‌های محیط زیستی دعوت نشدند و همین اتفاق، شبهات فراوانی را به دنبال داشت و این شائبه تقویت شد که منتقدان از این جلسه حذف شده‌اند. این اتفاق در حالی رخ داده که «محمد الموتی»، دبیر شبکه‌ٔ تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور می‌گوید تا پیش از این شبکه تشکل‌ها افراد را به نشست‌هایی این چنینی دعوت می‌کرد، اما این نخستین بار است که دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست از شبکهٔ تشکل‌ها فهرست اسامی خواسته، اما دعوت را خود انجام داده و گفته شده این بار برای دعوت، افراد نیازمند «بررسی حراستی» بوده‌اند.

از چند روز قبل که جلسهٔ تشکل‌های مردم‌نهاد با علی سلاجقه برگزار شده، تاکنون حواشی ادامه داشته است. همین حواشی هم باعث شد تا شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، مطلبی منتشر کند و در آن به شرح اتفاقات رخ داده در این باره بپردازد.

در بخشی از متن منتشر شده توسط این شبکه آمده: «یکی از نکات قابل نقد این نشست که به مقدمات آن ارتباط داشت، نحوهٔ جمع‌بندی فهرست نهایی مدعوین بود که منجر به محرومیت ما از حضور پنج نفر از فعالان و کنشگران شد که هر چند نامشان در فهرست اعلامی شبکه محیط زیست و منابع طبیعی کشور ذکر شده بود، اما به دلایلی که برای ما روشن نیست، امکان انجام هماهنگی برای حضورشان در نشست فراهم نشد که همینجا به صورت رسمی، به سهم خودمان از آن‌ها پوزش بخواهیم.

بدیهی است در حوزهٔ مشارکت‌های اجتماعی، وقتی سخن از حضور حداکثری است، سازوکار‌های برنامه‌ریزی مقدماتی این‌گونه نشست‌ها باید به شکلی طراحی شوند که با کمترین چالش و محدودیت روبرو باشیم. امیدواریم از حضور این عزیزان و نیز سایر دوستانی که با توجه به هماهنگی دقیقه نودی، به دلیل بعد مسافت نتوانستند خود را به نشست برسانند، در نشست بعدی بهره‌مند شویم.»

عبدالله سالاری: سیستمی که سالی یکبار جلسه برگزار می‌کند و عده‌ای هم دعوت می‌شوند و تا سال بعد کاری با آن‌ها ندارد، اثربخش نیست. من سال گذشته از جمله کسانی بودم که انتقادات فراوانی داشتم و شاید به همین دلیل هم از لیست خط خورده‌ام.

محمد الموتی که در این جلسه حضور داشته، به «پیام‌ما» می‌گوید که «جلسه مفید بود»، اما حضور نداشتن عده‌ای از کنشگران باعث شد تا حواشی متفاوتی ایجاد شود: «قرار بر این بود ما هر سه ماه یکبار با آقای سلاجقه دیدار داشته باشیم، اما از شهریور پارسال این اتفاق نیفتاد و این یکی از نقد‌های ماست.

بیشتر بخوانید:چرا تعارض بین جوامع محلی و حیات‌وحش را پایانی نیست؟

اما دربارهٔ حضور نیافتن عده‌ای از فعالان باید بگویم تا پیش از این، سازمان به ما می‌گفت افراد تشکل‌ها را دعوت کنیم، اما اینبار از ما لیست خواستند و خودشان هم لیستی ترتیب دادند. این دوگانه باعث حاشیه شد. از سویی گفتند، چون آقای سلاجقه مشاور رئیس جمهور است از سوی تیم ریاست جمهوری هم باید بررسی شود و حراست پس از بررسی صلاحیت‌ها دعوت می‌کند.» او می‌گوید به ما نگفتند افرادی که دعوت نشده‌اند صلاحیت ندارند و حتی تا روز قبل از برگزاری هم قرار بود از وضعیت اطلاع دهند: «سالن سی و چند نفر را می‌توانست در خود جای دهد. با وجود دو لیست، هماهنگی سخت شد و در نتیجه پنج نفر از لیست ما کنار گذاشته شدند.»

به گفته او، این جلسه به مناسبت هفته تشکل‌ها بود و شاید بتوان پذیرفت که میزبان خود سازمان باشد و افراد را دعوت کند: «با این حال در جلسه اعلام نارضایتی کردیم و با اعتراض به آقای سلاجقه گفتیم که حوزه مشارکت‌های مردمی، حوزه فیلتر و بررسی‌هایی از این دست نیست.»
دفتر مشارکت‌های مردمی، ماه گذشته با تغییراتی روبرو شد و «ابوالقاسم موسوی»، رئیس آن، جای خود را به «پدرام جدی» داد که پیش از این مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان هم بود و هنوز مشخص نیست این تغییرات تا چه میزان رویهٔ این دفتر را عوض کرده و آیا دعوت‌های گزینشی نیز به لیست فعالیت‌ها اضافه شده است یا خیر؟

یوسف فرهادی بابادی: شبکه تشکل‌های محیط زیستی باید به صورت قاطع دلایل حذف کارشناسان را پیگیری و حضور خود را در جلسه منوط به پاسخگویی سازمان محیط زیست می‌کرد که متأسفانه انجام نشد

ما نمی‌توانیم سکوت کنیم

در میان کسانی که به این نشست دعوت نشدند و البته کسانی که از ابتدا نامشان در هیچ‌کدام از لیست‌ها نیامده، فعالان و کنشگران مطرحی را می‌توان دید. از آن جمله «عبدالله سالاری»، مدیرعامل انجمن حامیان و پژوهشگران حیات‌وحش است. او می‌گوید دعوت شدن یا نشدن مسئله نیست، چراکه مشکلات بسیار عمیق‌تر از اینهاست: «سیستمی که سالی یکبار جلسه برگزار می‌کند و عده‌ای هم دعوت می‌شوند و تا سال بعد کاری با آن‌ها ندارد، اثربخش نیست. دفاتر تخصصی سازمان مشغول به چه کاری هستند؟»

او می‌گوید سال گذشته از جمله کسانی بوده که انتقادات فراوانی داشته و شاید به همین دلیل هم از لیست خط خورده است: «ما نمی‌توانیم و نباید سکوت کنیم. هرچند پاسخ انتقادات ما از پارسال تاکنون هیچ بوده و تغییری در رویکرد و عملکرد ندیدیم.»

یکی دیگر از کنشگران که نمی‌خواهد نامش در این گزارش بیاید هم می‌گوید از سال گذشته جلسه‌ای برگزار نشده و جلسه فعلی هم بدون هدف دقیق بوده است: «افراد، هرکدام از دغدغه‌های خود گفتند. در حالی که ما با برنامهٔ هفتم توسعه و اشتباهات فاحش آن روبروییم که در این جلسه جایی ندارد. باید تمرکز بر روی آن می‌بود و تشکل‌ها می‌گفتند برای استیفای حقوق سازمان تا چه میزان در تلاشند.»

او می‌گوید همچنان که افراد قابل احترام و درستی در این جلسه حضور داشتند، افرادی که صرفاً پیمانکار این حوزه هستند هم بودند و بهتر است میان کنشگران و پیمانکاران فرق قائل شد: «علی سلاجقه با حمایت مردم و جامعه کنشگران محیط زیست به ریاست سازمان رسید. نامه ۱۶۰ استاد دانشگاه و کنشگر در حمایت از ایشان برای این بود که فکر می‌کردیم گزینهٔ مناسبی است و باید حمایت شود و حالا با برخورد‌هایی از این دست روبروییم.»

افراد حذف شده نیرو‌هایی فنی و غیرسیاسی بوده‌اند

«اتفاق رخ داده از نظر برخی از فعالان و کنشگران نشان‌دهندهٔ رویکرد ضد مشارکتی دولت است.» یوسف فرهادی بابادی، فعال محیط زیست و عضو «کمپین مردمی زاگرس مهربان» با تأکید بر این مورد می‌گوید «صرف نظر از اینکه این رویکرد دولت ضد مشارکتی است انفعال شبکه تشکل‌های محیط زیستی در برابر حذف کارشناسان منتقد محیط زیست سوال برانگیز است.

در این نشست پنج نفر از نیرو‌های منتقد محیط زیستی این امکان را نمی‌یابند تا از فیلتر امنیتی عبور کنند و در این جلسه حاضر شوند و یا در همین جلسه به برخی منتقدان توصیه دوستانه می‌شود که سوال نپرسند. اما با واکنش مناسب با این رفتار‌ها روبرو نیستیم.»

به گفتهٔ او، نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که افراد حذف‌شده نیرو‌هایی فنی، غیرسیاسی و بدنهٔ کارشناسی تشکل‌های محیط زیست بوده‌اند. یعنی اگر این افراد به صرف انتقاد درون‌ساختاری نتوانند در جلساتی این‌چنینی راه یابند، باید در نیت برگزار کنندگان این نشست‌ها شک کرد: «البته شبکه تشکل‌های محیط زیستی باید به صورت قاطع دلایل حذف کارشناسان را پیگیری و حضور خود را در جلسه منوط به پاسخگویی سازمان محیط زیست می‌کرد که متأسفانه انجام نشد.

نکته این است که رشد و بالندگی این کارشناسان منتقد یک‌شبه نبوده است که ساختار حکمرانی به خود جرأت دهد که به صورت فله‌ای افراد را بدون هیچ توضیحی حذف کند. ما همچنان معتقدیم که این نشست‌ها نمایشی است و بیشتر در جهت تلطیف فضای انتقادی است که حول عملکرد تیم مدیریتی سازمان حفاظت محیط زیست شکل گرفته است. مسلما وقتی شبکه در این پازل بازی می‌کند طبعا انتقادی نیز به حذف فعالان ندارد.»

فرهادی بابادی همچنین می‌گوید «نکتهٔ تأسفبار در این نشست این است که دکتر سلاجقه تخلفات ساختاری نظام حکمرانی نظیر تعیین‌تکلیف پروژه‌های فاقد مجوز را به عنوان دستاورد‌های مثبت مطرح می‌کند و تأسفبارتر اینکه احدی از شرکت‌کنندگان نسبت به این تخلف لب به انتقاد نمی‌گشاید.

فرض کنیم که انتقاد طرح شده دربارهٔ نمایشی‌بودن نشست‌ها حرف ناصوابی باشد، اما در صورت رد این شبهه، شبکهٔ تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور که تأکید دارد این جلسات بر براساس نخستین نشست با دکتر سلاجقه مقرر بوده به صورت دوره‌ای و در بازهٔ زمانی سه ماهه (فصلی) برگزار شود، باید به این سوال هم پاسخ دهد که موضوع برنامهٔ هفتم توسعه که بحث داغ این روزهاست در کدام‌یک از نشست‌های فصلی مطرح شده است و خروجی تصمیمات آن چه بوده است؟»

او همچنین می‌گوید: «سخن اینجاست که چرا رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تیم همراه او، تن به گفتگو‌های موضوعی نظیر برنامهٔ هفتم یا تعیین‌تکلیف پروژه‌های فاقد مجوز با بدنهٔ کارشناسی تشکل‌های محیط زیستی نمی‌دهند؟ آیا سکوت شبکه در برابر این روند این شائبه را ایجاد نمی‌کند که شبکهٔ تشکل‌های محیط زیستی دانسته به اهرمی برای مدیریت اعتراضات و دستکاری در افکار عمومی به منظور خروج مدیران سازمان محیط زیست از سیل انتقادات عمل می‌کند؟» او در پایان می‌گوید امیدوار است نقد‌ها شنیده شوند و انتقادات برای تقویت نهاد مدنی و اثرگذاری سازمان محیط زیست در معادلات ساختار قدرت است. ساختاری که بیش از پیش می‌خواهد حفاظت از محیط زیست را کم‌جان کند.