روند بی‌سابقه مهاجرت ایرانیان در ۱۰۰ سال اخیر

اقتصاد۲۴-مهاجرت از ایران، موضوعی است که در سال‌های اخیر خبرساز شده است. بسیاری از افراد در دوراهی رفتن و ماندن، گزینه اول را انتخاب می‌کنند و بار سفر از کشور را می‌بندند. روند مهاجرت از کشور حالا به جایی رسیده است که به گفته بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت دیگر باید از آن به عنوان «جامعه مهاجر» یاد کنیم. یعنی جمعیت زیادی که یا رفته‌اند یا برنامه جدی برای رفتن دارند.

صحبت از صد نفر یا حتی هزار نفر نیست. آمار‌ها را که بررسی کنیم به هزاران مهاجر جدید ایرانی فقط در کشور ترکیه می‌رسیم. وضعیتی که کارشناسان بار‌ها برای آن هشدار داده‌اند. برخی از مهاجران از اصلاح امور در کشور ناامید و وضعیت آینده را مبهم می‌دانند. برخی هم می‌گویند وضعیت اقتصادی کشور آن‌ها را از اینجا می‌راند. به طور کلی عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند و شناخت هر کدام از این عوامل می‌تواند راهی را پیش روی سیاستگذاران برای تغییر شرایط قرار دهد.

روز گذشته نشستی با عنوان «علت‌ها و گستردگی پدیده مهاجرت» از سوی دبیرخانه شورای سلامت روان و رسانه برگزار شد. در این نشست امیرحسین جلالی ندوشن، روان‌درمانگر و سخنگوی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران و بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت به بررسی ابعاد مختلفی از مهاجرت پرداختند.

مهاجرت روح جامعه را می‌خورد

امیرحسین جلالی ندوشن، روان‌درمانگر و سخنگوی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران در این نشست گفت: «کار‌های روزمره در حال انجام است، کلاس‌ها تشکیل می‌شود و...، اما دیگر شور و شوقی را در میان دانشجویان نمی‌بینیم. آنچه که جامعه برای توسعه به آن نیاز دارد، همین انگیزه و شوق تحصیل و کار است.»

بیشتر بخوانید:درخواست عجیب مقامات طالبان از سازمان ملی مهاجرت

او ادامه داد: «وقتی جامعه‌ای به وضعیت آینده‌زدودگی می‌رسد، در آن جامعه دیگر نمی‌توان کار مولد انجام داد. مهاجرت حتی در شکل انجام‌نشده آن، روح جامعه را می‌خورد. می‌بینم اساتیدی را که برای قبول کردن یک پروژه در سال آینده، می‌گویند ۶ ماه دیگر جواب می‌دهم. چون منتظر ایمیلی از کشور‌های مختلف مانند امریکا، کانادا و حتی عمان هستند که تکلیف مهاجرت آن‌ها را مشخص کند.»

جلالی ندوشن توضیح داد: «انتخاب محل زندگی و شغل در هر نقطه از دنیا یک حق انسانی است. اما آیا در ایران مهاجرت یک انتخاب شخصی است؟ مهاجرت اجباری، توده‌ای یا تبعید هر کدام از این‌ها در ادبیات روانشناختی آثار متفاوتی دارد. مهاجرت کسی که برای ارتقای شغلی به کشور دیگری رفته با کسی که شبانه و در پوست گوسفند از کشور فرار کند، متفاوت است. از این جهت توضیح دادم، چون با پدیده‌ای بسیار پیچیده مواجه هستیم.»

روند بی‌سابقه مهاجرت در ۱۰۰ سال اخیر

بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت نیز گفت: «پدیده عجیبی در حوزه مهاجرت اتفاق افتاده که می‌توانم ادعا کنم در صد سال اخیر در ایران سابقه نداشته است. شواهد از منابع داخلی و خارجی این موضوع را نشان می‌دهد.»

او ادامه داد: «در چند دهه گذشته پیک‌های مهاجرتی مختلفی را داشتیم، اما پیکی از اواخر سال ۱۳۹۹ شروع شد که کرونا آن را به طور مقطعی متوقف کرد. این پیک اکنون دوباره به جریان افتاده است و ما نمی‌دانیم تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد. در سالنامه مهاجرت سال گذشته پیش‌بینی این بود که این موج طولانی‌تر خواهد بود. جای خوشبختی هم ندارد، چون ما برای آن برنامه‌ای نداشتیم و نداریم.»

صلواتی توضیح داد: «عوامل رانشی از کشور روز به روز تقویت می‌شود. ماندن در کشور امکانات می‌خواهد. تا یک سال قبل درباره مهاجرت توده‌وار صحبت می‌کردیم. اکنون به جامعه مهاجر رسیده‌ایم. پذیرش این واقعیت، گام نخست برای برنامه‌ریزی در این حوزه است. جامعه مهاجر می‌تواند مواهبی برای کشور داشته باشد، اما شرایطی دارد. در حال حاضر مضرات مهاجرت گریبان‌گیر کشور شده است.»

رتبه اول مهاجرفرستی ایران بر اساس نرخ رشد مهاجر جدید

صلواتی در ادامه نشست گفت: «گزارش جدید OECD منتشر شده که داده‌هایی درباره وضعیت مهاجرت کشور‌ها دارد. این گزارش نشان می‌دهد که ایران بالاترین رشد مهاجرفرستی در منطقه OECD را دارد. منطقه OECD به عنوان قطب اصلی جذب مهاجران در جهان، سالانه تعداد زیادی از مهاجران جدید را جذب می‌کند.»

او ادامه داد: «در سال ۲۰۲۰ تعداد مهاجران جدید ورودی ایرانی به کشور‌های این منطقه ۴۸ هزار نفر بود که طبق آخرین آمار سالنامه مهاجرت در سال ۲۰۲۱ با ۱۴۱ درصد افزایش به ۱۱۵ هزار ورودی جدید در سال رسیده است. بر این اساس رتبه اول مهاجرفرستی بر اساس نرخ رشد مهاجر جدید را ایران ثبت کرده است.»

صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت گفت: «از نظر تعداد قدر مطلق تعداد مهاجران جدید، ایران در جایگاه دوازدهم قرار دارد. کشور هند ا اعزام ۴۰۷ هزار مهاجر جدید به منطقه OESD در جایگاه نخست از نظر قدر مطلق تعداد مهاجران جدید قرار دارد که نسبت به سال گذشته نرخ رشد ۸۶ درصدی را نشان می‌دهد.»

توضیح: OESD، گروهی متشکل از ۳۷ کشور عضو است.

رتبه دوم مهاجرفرستی ایران به کشور ترکیه

سالانه هزاران ایرانی به کشور ترکیه مهاجرت می‌کنند، حالا یا از کانال تحصیلی یا سرمایه‌گذاری. صلواتی در این مورد گفت: «ایرانیان به ترکیه یا به عنوان مقصد نگاه می‌کنند یا آن را ترانزیتی می‌بینند. کشور ترکیه در سال ۲۰۲۱، ۶۱۵ هزار مهاجر جدید را از کشور‌های مختلف جذب کرده که نسبت به سال قبل از آن، رشد ۲۵۰ درصد را ثبت کرده است.»

او توضیح داد: عراق با ۷۴ هزار مهاجر جدید در رتبه نخست و ایران با ۶۷ هزار مهاجر جدید در رتبه دوم و ازبکستان با ۴۰ هزار مهاجر جدید در رتبه سوم در ترکیه قرار دارد. نکته قابل توجه این است که ۵۰ درصد از مهاجران جدید ایرانی در کشور ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند.

هزینه آموزش و تحصیل هر فرد مهاجر

صلواتی در ادامه گفت که دولت برای هر کدام از این مهاجران هزینه‌ای کرده و کشور‌های مقصد بدون آنکه هزینه‌ای کرده باشند، نیروی انسانی متخصص را جذب می‌کنند.

در سالنامه مهاجرت سال گذشته هزینه‌های دولت برای آموزش و سلامت فردی که در سن مهاجرت قرار گرفته را محاسبه شده است. محاسبان با استفاده از آمار یونسکو نشان می‌دهد که دولت ایران برای یک فرد متولد ۱۳۷۶ که در سال ۲۰۱۹ در سن میانگین مهاجرت (۲۳ سالگی) قرار گرفته است، در مجموع حدود ۴۵ هزار دلار (با فرض قیمت دلار ثبات- برابری قدرت خرید) برای آموزش و سلامت یک فرد با تحصیلات کارشناسی هزینه می‌کند.